İnsan həyatı dəyişkən, bəzən gözlənilməz, bəzən isə son dərəcə sarsıdıcı hadisələrlə doludur. Hər bir insan həyatında müəyyən dönəmlərdə çətinliklərlə qarşılaşır. Bu çətinliklər fiziki, psixoloji, sosial və ya maddi ola bilər. Lakin onları yaşayan şəxsin bu situasiyalara reaksiyası, bu hallardan necə çıxdığı və nəticədə necə bir şəxsiyyətə çevrildiyi həmişə fərqli olur. Məhz bu nöqtədə “öhdəsindən gəlmək” ifadəsi insanın daxili gücünü, psixoloji dayanıqlığını və adaptasiya qabiliyyətini ifadə edən ən təsirli anlayışlardan birinə çevrilir. Öhdəsindən gəlmək, sadəcə problem həlli deyil, eyni zamanda bir inkişaf prosesidir. Bu anlayış fərdi yüksəliş, emosional təkamül və sosial inteqrasiyanın təməl prinsiplərindən biridir.
Öhdəsindən Gəlmək Sözünün Mənası Və Leksik Təyini
Azərbaycan dilində “öhdəsindən gəlmək” ifadəsi konkret bir işin, problemin, yükün və ya məsuliyyətin icrasını uğurla başa çatdırmaq, onun öhdəsindən bacarıqla çıxmaq mənasını verir. Bu ifadə həm konkret vəzifələrin yerinə yetirilməsi, həm də həyatın emosional və sosial çətinliklərinin aşılması mənasında istifadə olunur. “Öhdəsindən gəlmək” deyimi insanın yalnız bacarığına deyil, həm də motivasiyasına, istəklərinə və inamına işarə edir.
Bu ifadə gündəlik dildə çox geniş yayılmışdır və əksər hallarda insanın bacarıqlı, məsuliyyətli və iradəli olması ilə əlaqələndirilir. “O bu işin öhdəsindən gəldi”, “Həyatın ağır dönəmlərinin öhdəsindən gəlmək asan deyil” kimi cümlələr, bu anlayışın həm fərdi, həm də ümumi insan davranışları səviyyəsində dərinləşdiyini göstərir.
Psixoloji Baxımdan Öhdəsindən Gəlmək
Müasir psixologiyada bu anlayış “coping mechanism” – yəni psixoloji uyğunlaşma və çətinliklərlə mübarizə mexanizmləri kimi tanınır. Psixoloq Lazarus və Folkmanın 1984-cü ildə təqdim etdiyi stress modeli bu sahədə əsas nəzəri bazanı təşkil edir. Bu modelə görə, insanlar çətin situasiyalarda iki əsas strategiya ilə davranırlar: problemə yönəlik və emosiyaya yönəlik.
Problem yönümlü öhdəsindən gəlmə – problemin səbəblərini müəyyənləşdirərək, onu aradan qaldırmaq üçün praktiki addımlar atmaqdır. Məsələn, işsiz qalan bir insanın dərhal iş axtarmağa başlaması bu strategiyanın nümunəsidir.
Emosiyaya yönümlü öhdəsindən gəlmə – problemin yaratdığı mənfi emosiyalarla baş etməyə çalışmaqdır. Məsələn, ağır itki yaşamış birinin dua etməsi, meditasiya etməsi və ya sevdikləri ilə söhbət etməsi bu yanaşmaya daxildir.
Hər iki strategiya insanın situasiyaya və daxili vəziyyətinə uyğun olaraq işlək olur. Uğurlu öhdəsindən gəlmək prosesində bu iki yanaşma çox vaxt paralel tətbiq edilir.
Çətinliklərin Öhdəsindən Gəlməkdə Rol Oynayan Amillər
Hər insanın çətinliklərə verdiyi reaksiya fərqlidir. Bunun səbəbi təkcə xarakter və temperament deyil, həm də həyat təcrübəsi, sosial mühit və şəraitlə bağlıdır. Aşağıdakı amillər insanın öhdəsindən gəlmə gücünü formalaşdıran əsas faktorlardır:
- İntramotivasiya – insanın öz içindən gələn, özünə və məqsədinə inamı.
- Sosial dəstək – ailə, dostlar, ictimai qurumlar tərəfindən verilən mənəvi və praktiki yardım.
- Emosional zəka – öz emosiyalarını tanımaq və idarə etmək bacarığı.
- Özünütənzimləmə – stresli vəziyyətlərdə düşüncələrini və davranışlarını kontrol edə bilmək.
- Fəlsəfi və dini inanclar – insanın həyat və ölüm, ədalət və əzab haqqında düşüncə tərzi.
Bu amillər insanın daxili dayanıqlığını artırır və onu çətinliklər qarşısında sınmaqdan qoruyur.
Uşaqlarda Və Gənclərdə Öhdəsindən Gəlmək Bacarığının Formalaşması
Uşaqlıq və gənclik dövrü insan şəxsiyyətinin formalaşdığı əsas mərhələdir. Bu mərhələdə öhdəsindən gəlmək bacarığının təməli qoyulur. Valideynlərin, müəllimlərin və ətraf mühitin bu bacarığın inkişafında rolu çox böyükdür. Uşaqlara kiçik məsuliyyətlər vermək, onları cəzalandırmaq əvəzinə izah etməklə yönləndirmək, öz bacarıqlarını sınaqdan keçirməyə şərait yaratmaq onların çətinliklərlə bacarma gücünü artırır.
Gənclər isə artıq sosial həyatda daha aktiv olduqları üçün daha kompleks problemlərlə qarşılaşırlar. Qəbul imtahanları, dost münasibətləri, şəxsiyyət axtarışı kimi psixoloji yüklər onların ruhən möhkəmlənməsini tələb edir. Bu dövrdə həm motivasiya verici proqramlar, həm də psixoloji dəstək mexanizmləri son dərəcə vacibdir.
Öhdəsindən Gəlməkdə Sənətin, İdmanın Və Kitabların Rolu
İnsan ruhunun möhkəmləndirilməsi təkcə psixoloji metodlarla deyil, həm də incəsənət, fiziki fəaliyyət və maariflənmə yolu ilə də baş verir. Məsələn:
- Musiqi insanın emosional balansını təmin edir və stresin azalmasına yardım edir.
- Rəsm çəkmək və ya yazı yazmaq insanın içindəki yükü ifadə etməyə imkan yaradır.
- İdman stress hormonlarının azaldılmasına və bədənlə yanaşı zehinin də möhkəmlənməsinə xidmət edir.
- Kitab oxumaq yeni dünyagörüşlər qazandıraraq problemin fərqli tərəflərini anlamağa imkan verir.
Bu fəaliyyətlər həm də insanın tək qalanda da özünü ifadə edə bilməsi və ruhən tənzimlənməsi üçün alternativ yollar yaradır.
Öhdəsindən Gəlmək Və Karyera Həyatı
Peşəkar həyatda uğur qazanmaq üçün öhdəsindən gəlmə bacarığı həyati əhəmiyyət daşıyır. İş həyatında qarşımıza çıxan çətin tapşırıqlar, yüksək rəqabət, zaman təzyiqi, kollektiv münasibətlər kimi amillər insanı çox vaxt sınayır. Bu zaman adaptasiya olmaq, prioritetləri düzgün müəyyənləşdirmək və resurslardan səmərəli istifadə etmək zərurətə çevrilir.
İdarəetmə sahəsində çalışan mütəxəssislər üçün bu bacarıq liderlik xüsusiyyəti ilə paralel gedir. Yaxşı lider yalnız problemi görən deyil, onun öhdəsindən gələn, həm də digərlərini də bu prosessə cəlb edən insandır. Bu səbəbdən öhdəsindən gəlmək bacarığı karyera inkişafında əsas kompetensiyalardan biri kimi qiymətləndirilir.
Öhdəsindən Gəlmək Bacarığını Gücləndirmək Üçün Təkliflər
- Hər problemi reallıqla qəbul edin – problemin varlığını inkar etmək yox, onunla üz-üzə gəlmək ilk addımdır.
- Böyük məqsədləri kiçik tapşırıqlara bölün – bir anda hamısını etmək mümkün deyil.
- Dəstək istəməkdən çəkinməyin – dost, ailə və ya peşəkar mütəxəssislərdən yardım alın.
- Yazın – hisslərinizi, planlarınızı və düşüncələrinizi qeyd etmək beyninizi təmizləyir.
- Fiziki aktiv olun – idman və təbiət gəzintiləri psixoloji təzyiqi azaldır.
- Məğlubiyyəti yox, təcrübəni görün – hər uğursuzluq təcrübədir, gələcək üçün dərsdir.
- İnancınızı qoruyun – daxili inam və pozitiv düşüncə güclü psixoloji sipərdir.
Bu strategiyalar zamanla vərdiş halına gəldikdə, insan çətinliklərə qarşı daha möhkəm və sistemli mübarizə aparmağa başlayır.
Öhdəsindən gəlmək insanın həyatda ayaqda qalması, qarşılaşdığı çətinliklərə qarşı möhkəm dayanması və ruhən inkişaf etməsi üçün vacib olan bacarıqdır. Bu anlayış sadəcə bir ifadə deyil, insanın mübarizə ruhunun, adaptasiya qabiliyyətinin və şəxsi inkişafının göstəricisidir. Hər bir insan bu gücə malikdir, sadəcə onu dərk etmək, inkişaf etdirmək və doğru zamanda istifadə etmək lazımdır. Çətinliklər həyatın qaçılmaz hissəsidir, lakin onların öhdəsindən gəlmək insanın seçimidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Öhdəsindən gəlmək – çətin vəzifənin, problemin və ya məsuliyyətin uğurla yerinə yetirilməsi və yaxud çətin situasiyadan çıxış tapılması deməkdir.
Psixologiyada bu anlayış ‘coping mechanism’ adlanır və stressə qarşı insanın istifadə etdiyi emosional və ya problem yönümlü yanaşmaları əhatə edir.
Problemi qəbul etmək, hissləri tanımaq, dəstək almaq, kiçik hədəflərlə irəliləmək və pozitiv düşünmək əsas strategiyalardır.
Məsuliyyət vermək, müstəqil qərar verməyə təşviq etmək və uğursuzluqlar qarşısında onlara dəstək olmaqla bu bacarıq inkişaf etdirilə bilər.
İntramotivasiya, emosional zəka, sosial dəstəkdən istifadə, streslə mübarizə və müsbət dünya baxışı əsas bacarıqlardır.
Karyera inkişafında stressə dözümlü olmaq, problemləri həll etmək və çevik reaksiya vermək üçün bu bacarıq həlledici rol oynayır.
Xeyr. Hər kəs çətinlik yaşaya bilər. Amma hər kəsin içində bu gücü inkişaf etdirmək potensialı var. Bu zəiflik yox, həyat təcrübəsidir.
İslamda və digər dinlərdə çətinliklərə səbir göstərmək, imtahan kimi yanaşmaq və Allaha güvənmək əfvedici və müsbət hal sayılır.
Hədəf təyin etmək, özünü tanımaq, yaxınların dəstəyi və uğurların xatırlanması motivasiya mənbəyi ola bilər.
Bəzən yardım almaq, professional dəstəyə üz tutmaq və ya problemi qəbul etməyi öyrənmək daha doğru yanaşmadır. Öhdəsindən gəlmək hər şeyə təkbaşına qalib gəlmək deyil, həll yolları axtarmaqdır.
