Ölçmələrin Vəhdəti : Anlayışının Əsasları,Əhəmiyyəti

İnsan həyatının hər sahəsində ölçmələrin rolu danılmazdır. Hər hansı bir maddənin, məsafənin, vaxtın, kütlənin və digər fiziki kəmiyyətlərin düzgün və dəqiq ölçülməsi elmi tədqiqatlardan tutmuş gündəlik həyatımıza qədər geniş tətbiq sahəsi tapır. Bu prosesdə isə ölçmələrin vəhdəti anlayışı əsas yer tutur. Ölçmələrin vəhdəti — fərqli ölçüləri və kəmiyyətləri beynəlxalq standartlara uyğunlaşdıran, eyni dildə danışmaq, məlumatları dəqiq mübadilə etmək və əməkdaşlıq üçün vacib olan bir sistemdir.

Ölçmələrin vəhdəti sistemlərin birliyi, yəni vahid və ümumi qəbul olunmuş standartların yaradılması deməkdir. Bu standartlar sayəsində hər ölkədə və hər sahədə ölçmələr universal, aydın və dəqiq olur. Beynəlxalq və milli iqtisadiyyatların, elm, təhsil və sənayenin inkişafında ölçmələrin vəhdəti böyük rol oynayır. Azərbaycanın da daxil olduğu dünya ölkələri müasir metrik sistemdən istifadə edir və ölçmələrin vəhdəti mövzusuna ciddi önəm verir.

Ölçmələrin Vəhdəti Anlayışının Əsasları

Ölçmələrin vəhdəti — müxtəlif fiziki kəmiyyətlərin, ölçü vahidlərinin və onların tətbiq üsullarının vahid, universal və beynəlxalq qəbul olunmuş standartlara uyğunlaşdırılmasıdır. Bu anlayış vasitəsilə ölçmələrdə qarışıqlıq, anlaşılmazlıq və səhvlər minimuma endirilir. Ölçmələrin vəhdəti təkcə ölçü vahidlərinin eyni olması deyil, həm də ölçmə metodlarının, cihazlarının və nəticələrin beynəlxalq səviyyədə uyğunluğunu təmin edir.

Ölçmələrin vəhdəti olmadan elmi tədqiqatlar, beynəlxalq ticarət, sənaye istehsalı və digər sahələrdə ciddi çətinliklər yaranar. Misal üçün, eyni kütlə və uzunluq ölçülərinin müxtəlif ölkələrdə fərqli olması məhsulların uyğunluğunu və keyfiyyətini qiymətləndirmədə problemlər yarada bilər.

Ölçmələrin Vəhdətinin Tarixi İnkişafı

İnsanlar tarix boyu ölçü vahidlərini təyin etmək və onları standartlaşdırmaq üçün müxtəlif üsullar axtarıblar. Qədim Misir, Babil, Yunan və Roma sivilizasiyalarında özünəməxsus ölçü sistemləri mövcud idi. Lakin bu sistemlər region və dövr üzrə fərqləndiyindən beynəlxalq anlaşılmazlıqlar yaranırdı.

XVIII əsrdə Fransada metrik sistemin yaranması və qəbul olunması ölçmələrin vəhdətində əsas mərhələ oldu. 1799-cu ildə Fransa metrik sistemini qəbul etdi və bu, sonrakı illərdə digər ölkələr tərəfindən də geniş istifadə edildi. XX əsrdə Beynəlxalq Ölçmələr Sistemləri Konfransı nəticəsində SI (Système International d’Unités) sistemi təsis edildi. Bu sistem dünyada ən geniş yayılmış, universal və standart ölçü sistemi kimi qəbul edilir.

Azərbaycan da 1920-ci illərdən SSRİ-nin tətbiq etdiyi metrik sistemə keçmiş və müstəqillikdən sonra da SI standartlarını rəsmi ölçü sistemi kimi tətbiq edir.

SI (Beynəlxalq Ölçü Sistemi)

SI sistemi fiziki kəmiyyətlərin ölçülməsi üçün beynəlxalq standart ölçü vahidlərinin toplusudur. Bu sistem 7 əsas vəhdətdən ibarətdir:

• Uzunluq: metr (m)
• Kütlə: kiloqram (kg)
• Vaxt: saniyə (s)
• Elektrik cərəyanının gücü: amper (A)
• Termodinamik temperatur: kelvin (K)
• Molekulyar iş və istilik: mol (mol)
• İşıq şüasının intensivliyi: kandela (cd)

SI sistemində həmçinin törəmə və birləşmiş vəhdətlər mövcuddur, məsələn, sürət (m/s), sahə (m²), həcm (m³), güc (vat, W) və s.

Ölçmələrin Vəhdətində Standartlar və Təşkilatlar

Ölçmələrin vahidliyini təmin edən beynəlxalq və milli təşkilatlar var. Onların əsas məqsədi ölçü vahidlərinin dəqiqliyini, standartlığını və uyğunluğunu təmin etməkdir.

• Beynəlxalq Ağırlıq və Ölçü Ofisi (BIPM): SI sisteminin inkişafı və standartlaşdırılması üzrə məsul təşkilatdır.
• Beynəlxalq Standartlaşdırma Təşkilatı (ISO): Ölçmələrin vəhdəti və digər standartların hazırlanmasında iştirak edir.
• Milli standartlaşdırma qurumları: Azərbaycanda Azərbaycan Standartlaşdırma İnstitutu (AZSTAND) fəaliyyət göstərir.

Bu qurumlar ölçü vahidlərinin təkrarlanabilirliyini, etibarlılığını və tətbiqini təmin edirlər.

Ölçmələrin Vəhdətinin Əhəmiyyəti və Tətbiq Sahələri

Ölçmələrin vəhdəti elm, təhsil, sənaye, ticarət, texnologiya və gündəlik həyatda böyük önəm daşıyır.

• Elmi tədqiqatlar: Dəqiq ölçmələr olmadan elmi nəticələrin müqayisəsi mümkün deyil.
• Sənaye və istehsal: Məhsulların standartlara uyğunluğu və keyfiyyəti ölçmələrin vəhdətindən asılıdır.
• Ticarət: Ölçü vahidlərinin vahidliyi ticarət əməliyyatlarının şəffaflığını təmin edir.
• Təhsil: Dərsliklərdə və tədris proqramlarında vahid ölçü sisteminin tətbiqi tələb olunur.
• Tibb: Dərman dozası, qan təzyiqi, bədən çəkisi və digər ölçmələrdə standartlar həyati əhəmiyyət kəsb edir.

Ölçmə Alətləri və Texnologiyaları

Ölçmələrin vəhdətinin təmin edilməsi üçün dəqiq və standartlaşdırılmış ölçmə alətləri istifadə olunur. Bu alətlər müasir texnologiya əsasında hazırlanır və müxtəlif sahələrdə tətbiq edilir.

• Metr, kaliper, mikrometr: uzunluq ölçmələri üçün
• Çəki tərəzisi: kütlə ölçüləri üçün
• Termometr: temperatur ölçmək üçün
• Saniyəölçən: vaxtın dəqiq ölçülməsi üçün
• Elektron cihazlar və sensorlar: müxtəlif fiziki kəmiyyətlərin ölçülməsi üçün müasir vasitələr.

Alətlərin kalibrlənməsi və standartlaşdırılması ölçmələrin dəqiqliyini təmin edir.

Ölçmələrin Vəhdəti və Azərbaycan

Azərbaycan Respublikası beynəlxalq ölçü sistemlərinə tam inteqrasiya olunub. Ölkədə standartlaşdırma sahəsində fəaliyyət göstərən qurumlar, xüsusilə AZSTAND, milli standartların hazırlanması və beynəlxalq standartlarla uyğunlaşdırılması işini aparır. Elmi-tədqiqat institutları, təhsil müəssisələri və sənaye müəssisələri ölçmələrin vəhdətinə ciddi önəm verir.

Milli məhsulların dünya bazarında rəqabət qabiliyyətini artırmaq, elmi araşdırmaların beynəlxalq səviyyədə qəbulunu təmin etmək üçün ölçmə standartlarının beynəlxalq sistemlərlə uzlaşdırılması vacibdir.

Ölçmələrin vəhdəti insan həyatının, elmin, sənayenin və iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində fundamental rola malikdir. Dəqiq ölçmələr olmadan düzgün qərar vermək, məhsulun keyfiyyətini təmin etmək və elmi nəticələrə inamlı yanaşmaq mümkün deyil. Beynəlxalq standartlara uyğun ölçmə vahidlərinin tətbiqi ölkələrin inkişafına, ticarətin şəffaflığına və insanların rifahına xidmət edir. Azərbaycanın bu sistemə inteqrasiyası və milli standartların yaradılması ölkəmizin elmi və iqtisadi potensialını artırır.

Ən Çox Verilən Suallar