Ölkələr: Qitələr Üzrə Bölünməsi, İqtisadi Siyasi İnteqrasiya

Bəşəriyyətin tarixində ölkələr, onların yaranması, inkişafı, siyasi və iqtisadi quruluşu, mədəni irsi və beynəlxalq münasibətlərdə rolu hər zaman maraq və tədqiqat obyekti olub. Hər bir ölkə – istər ərazisinin böyüklüyü, istər əhalisinin sayı, istərsə də dövlət quruluşu, idarəetmə sistemi, coğrafiyası və iqtisadi potensialı ilə fərqlənir. Dünya xəritəsindəki ölkələrin sayı və sərhədləri müxtəlif tarixi, siyasi, sosial və iqtisadi amillərin təsiri ilə dəyişib və bu gün də bəzən dəyişir. Bütün ölkələrin özünəməxsus dövlətçilik ənənələri, milli simvolları, bayraqları, gerbləri, himnləri və bir çox hallarda tarixi şəxsiyyətləri var. Bəziləri minilliklər boyu mövcudluğunu qoruyub saxlayıb, digərləri isə yaxın tarixdə formalaşıb və ya müstəqillik əldə edib. Ölkələrin müxtəlifliyi bəşəriyyətin zəngin mədəni irsinin, siyasi sistemlərin və iqtisadi modellərin formalaşmasına səbəb olub.

Ölkə Anlayışı və Onun Dövlətçilikdə Yeri

“Ölkə” anlayışı geniş və çoxşaxəli məna daşıyır. Bir tərəfdən, ölkə – müəyyən coğrafi əraziyə, əhalisinə, sərhədlərinə və siyasi rejimə sahib olan dövlət vahididir. Digər tərəfdən, ölkə yalnız siyasi və inzibati strukturlarla deyil, həm də tarixi irs, mədəni dəyərlər, iqtisadi və sosial göstəricilərlə xarakterizə olunur. Hər bir ölkənin müstəqil və suveren olması, beynəlxalq hüquq tərəfindən tanınması, öz sərhədlərinin və əhalisinin müdafiəsini təmin etməsi əsas şərtdir. Dövlət simvolları, konstitusiya, rəsmi dil, milli bayramlar, milli valyuta və dövlət rəmzləri ölkənin kimliyini müəyyənləşdirən başlıca elementlərdir.

Tarixdə Ölkələrin Formalaşması və İnkişafı

Dünya ölkələrinin yaranması uzun və mürəkkəb tarixi prosesin nəticəsidir. Qədim dövrlərdə tayfa və qəbilə ittifaqları, ilk şəhər-dövlətlər, antik və orta əsr imperiyaları yaranıb və zamanla parçalanıb. Yeni dövrdə milli dövlətlərin formalaşması, kolonializmin, imperiyalizmin, müstəmləkəçiliyin və azadlıq mübarizələrinin təsiri ilə ölkələrin sərhədləri və dövlətçilik formaları dəyişib. XX əsrdə dünya xəritəsində bir çox yeni dövlət yaranıb: Afrikada, Asiyada, Latın Amerikasında kolonial asılılığa son qoyulub, Şərqi Avropa və Orta Asiyada SSRİ və Yuqoslaviyanın dağılması nəticəsində yeni ölkələr müstəqillik əldə edib. Hər ölkənin özünəməxsus tarixçəsi, dövlətçilik modeli və müstəqillik uğrunda apardığı mübarizə var.

Ölkələrin Təsnifatı və Qitələr üzrə Bölünməsi

Bu gün BMT tərəfindən tanınan 195 dövlət var (193 üzv və 2 müşahidəçi – Vatikan və Fələstin). Dünyanın ən böyük ölkəsi Rusiya Federasiyasıdır, ən kiçik isə Vatikan. Ölkələr qitələr üzrə təsnif edilir: Avropa, Asiya, Afrika, Şimali Amerika, Cənubi Amerika, Avstraliya və Okeaniya. Hər bir qitənin özünəməxsus coğrafi, iqlim və etnik-mədəni xüsusiyyətləri var. Avropa ölkələri demokratik, parlamentli idarəetmə və iqtisadi inkişaf səviyyəsi ilə seçilir; Asiya dövlətləri isə tarixən imperiya, monarxiya və müasir respublika idarəçiliyinin müxtəlif modellərini nümayiş etdirir. Afrika və Latın Amerika ölkələrində isə zəngin təbii sərvətlər və etnik-mədəni müxtəliflik əsas meyardır. Okeaniya isə əsasən ada dövlətlərindən ibarətdir.

Dövlət Quruluşu və İdarəetmə Sistemləri

Dünya ölkələri siyasi idarəetmə formasına görə əsasən iki kateqoriyaya bölünür: monarxiyalar və respublikalar. Monarxiyalar ya konstitusional, ya da mütləq olur – Böyük Britaniya, İspaniya, Norveç, Bəhreyn, Səudiyyə Ərəbistanı kimi. Respublikalar isə prezidentli və parlamentli respublika formasında idarə olunur – Azərbaycan, Türkiyə, Almaniya, Fransa, ABŞ və digər ölkələrdə olduğu kimi.

Federal dövlətlər bir neçə administrativ vahiddən ibarət olur (ABŞ, Rusiya, Almaniya, Braziliya), unitar dövlətlər isə mərkəzləşdirilmiş idarəetmə sisteminə malikdir (Azərbaycan, Fransa, Yaponiya).

Əhali, Dil və Dini Çoxluq

Ölkələrin əhali sayı, etnik və dini tərkibi də ciddi fərqlilik göstərir. Dünyanın ən çox əhalisi olan ölkəsi Çin Xalq Respublikasıdır, onu Hindistan izləyir. Ən az əhalisi olan ölkələr əsasən ada dövlətləridir. Rəsmi və milli dillər də ölkədən ölkəyə dəyişir. Bəzi ölkələrdə bir neçə rəsmi dil var (Belçika, İsveçrə, Kanada). Dünya ölkələrində İslam, Xristianlıq, Buddizm, Hinduizm, Yəhudilik kimi böyük dinlər yayılıb və onların təsiri dövlət idarəçiliyi və mədəniyyətə ciddi təsir göstərir.

İqtisadi və Siyasi İnteqrasiya

Müasir dövrdə ölkələr beynəlxalq təşkilatlarda birləşir, regional birliklər, iqtisadi və siyasi bloklar formalaşdırır: BMT, AŞ, NATO, Avropa İttifaqı, MDB, Ərəb Liqası, ŞƏT və sair. Bu təşkilatlar ölkələrarası əməkdaşlığı, iqtisadi inkişafı, təhlükəsizliyi və sülhü təmin etməyə xidmət edir. İqtisadi baxımdan ölkələr inkişaf etmiş, inkişaf etməkdə olan və az inkişaf etmiş dövlətlər kimi təsnif edilir. Bəzi ölkələr təbii resursların, digərləri isə sənayenin və texnologiyanın inkişafı hesabına dünya iqtisadiyyatında mühüm rol oynayır.

Coğrafi Mövqe və Sərhədlər

Hər ölkənin sərhədləri və coğrafi mövqeyi onun təbii ehtiyatlarını, iqlimini, strateji əhəmiyyətini və iqtisadi imkanlarını müəyyənləşdirir. Dənizə çıxışı olan ölkələr beynəlxalq ticarətdə üstünlük əldə edir, dağlıq, düzənlik, meşə və səhra zonalarında yerləşən ölkələrin isə təbii və kənd təsərrüfatı imkanları fərqlənir. Bəzi ölkələr (Rusiya, Kanada, Çin, ABŞ, Braziliya, Avstraliya) ərazi baxımından nəhəngdir, digərləri isə kiçik ada və ya mikro-dövlətlərdir (Malta, Andorra, Lüksemburq, San-Marino, Monako).

Ölkələrin Mədəniyyəti və Beynəlxalq Münasibətlərdə Rolu

Hər bir ölkənin mədəni irsi, ədəbiyyatı, incəsənəti, musiqisi, memarlığı və folkloru onun dünya miqyasında tanınmasında və təsir dairəsinin genişlənməsində əsas faktorlardan biridir. UNESCO-nun Mədəni İrs siyahısında yüzlərlə ölkənin abidələri yer alır. Ölkələr öz milli brendləri, mətbəxi, idman nailiyyətləri, elmi kəşfləri və texnoloji yenilikləri ilə qlobal arenada tanınır. Beynəlxalq münasibətlər sistemində ölkələrin rolu onların hərbi, siyasi, iqtisadi və mədəni potensialından asılıdır.

Seçilmiş Ölkələr Haqqında Qısa Məlumat Cədvəli

Ölkələr bəşəriyyətin mədəni, siyasi və iqtisadi inkişafının əsas dayağıdır. Hər bir ölkə öz tarixi, dövlətçilik modeli, milli kimliyi, mədəniyyəti və iqtisadi potensialı ilə fərqlənir. Bütün bu müxtəliflik dünya xəritəsində unikal mənzərə yaradır və bəşəriyyətin inkişafına, sülh və əməkdaşlıq mühitinin formalaşmasına səbəb olur. Müasir dünyada ölkələr arasında əməkdaşlıq, beynəlxalq təşkilatlarda birgə fəaliyyət, qlobal problemlərin həllində birgə iştirak, qarşılıqlı hörmət və dialoq əsas prinsiplər kimi çıxış edir. Hər bir ölkənin əsas məqsədi – əhalinin rifahını, suverenliyini, ərazi bütövlüyünü və milli dəyərlərini qorumaq və gələcək nəsillərə ötürməkdir.

Ən Çox Verilən Suallar