Ördək Növləri : Ümumi Təsnifatı, Dünya Miqyasında və Azərbaycanda

Ördəklər Azərbaycanın su-bataqlıq, göl və çay ekosistemlərinin ən parlaq və rəngarəng sakinlərindən hesab olunur. Dünyada ördək növlərinin saysız müxtəlifliyi və onların hər birinin ekosistemlərdə tutduğu xüsusi mövqe insanı heyran edir. Ördəklər həm təbiətsevərlər, həm fermerlər, həm də elm adamları üçün daim maraq obyektidir. Onların həyat tərzi, yaşayış yerləri, qidalanma vərdişləri, köç və çoxalma strategiyaları, fərqli fiziki quruluşu, eləcə də davranış formaları hər zaman araşdırma və müşahidə mövzusu olub. Azərbaycanda və dünyada rast gəlinən ördək növləri, onların xüsusiyyətləri və əhəmiyyəti barədə biliklərin artırılması təkcə elmi və ekoloji deyil, həm də təsərrüfat və mədəni baxımdan mühümdür.

Dünyada və Azərbaycanda Ördək Növlərinin Ümumi Təsnifatı

Ördəklər (latınca: Anatidae ailəsi, Anas cinsi və digər cinslər) – əsasən su mühitində yaşayan, pərli ayaqlı, yastı dimdikli və sıx lələkli quşlardır. Onlar qazlar və qu quşları ilə birlikdə Anatidae ailəsini təşkil edir. Dünyada 150-dən artıq ördək növü məlumdur. Bəzi növlər göllərdə, bataqlıqlarda, çaylarda, bəziləri isə dəniz sahillərində və hətta dağlıq ərazilərdə yaşayır.

Ördəklər ümumi olaraq iki böyük qrupa bölünür:

• Vəhşi (Yabanı) ördəklər: Təbii mühitdə, yəni göl, çay, bataqlıq və meşəliklərdə yaşayan növlərdir.
• Evcil ördəklər: Min illər ərzində insana uyğunlaşdırılmış, əhilləşdirilmiş, kənd təsərrüfatında saxlanılan cinslərdir.

Hər iki qrupda onlarla növ və cins mövcuddur, onların arasında rəng, ölçü, davranış və qidalanma fərqləri var.

Azərbaycanda Yayılan Əsas Ördək Növləri

Azərbaycan su-bataqlıq və göl ekosistemləri ördəklər üçün mühüm məskən rolunu oynayır. Xüsusilə Kür-Araz ovalığı, Şirvan düzənliyi, Xəzər sahili və Göygöl, Ağgöl, Sarısu kimi təbii göllər ördək növlərinin əsas qışlama və yuvalama yerləridir. Burada ən çox rast gəlinən növlər aşağıdakılardır:

Yaşılbaş Ördək (Anas platyrhynchos)

Azərbaycanın ən çox yayılmış və ən yaxşı tanınan ördək növüdür. Yaşılbaş ördəyin erkəyi parlaq yaşıl başı, sarı dimdiyi və bozumtul bədəni ilə fərqlənir. Dişiləri isə daha solğun rəngli, xallı lələkli olur. Yaşılbaş həm vəhşi, həm də evcil növlərin əsası kimi çıxış edir. Su hövzələrində, bataqlıqlarda, çaylarda, şəhər göllərində rast gəlinir. Əsasən bitki toxumları, su bitkiləri, xırda balıqlar və həşəratlarla qidalanır.

Bozbaş Ördək (Anas strepera)

Bədəni bozumtul-qəhvəyi, qanadlarında ağ zolaq olan, orta ölçülü ördəkdir. Göllərdə, su anbarlarında və dəniz sahillərində müşahidə olunur. Qidalanmada seçici deyil, həm bitki, həm də heyvan mənşəli qidalar yeyir.

Çilli Ördək (Anas clypeata)

Geniş, yastı dimdiyi ilə seçilən bu növ əsasən göllərdə, çay və bataqlıq sahələrdə rast gəlinir. Kişiləri yaşılbaşdan daha rəngarəng, dişiləri isə tünd-qəhvəyi lələkli olur. Su dibindəki orqanizmləri filtrasiya edərək qidalanır.

Göyərçin Ördəyi (Anas crecca)

Ən kiçik ördək növlərindən biridir. Erkəklərinin başı tünd yaşıl, bədəni boz və xırda olur. Çox çevik və sürətli uçuş qabiliyyətinə malikdir, əsasən kiçik göllər və bataqlıqlarda yaşayır.

Cəhrə Ördək (Aythya ferina)

Erkəklərində baş və boyun qırmızımtıl-qəhvəyi, bədən ağ və qara olur. Duzlu və şirin su hövzələrində, bataqlıqlarda rast gəlinir. Qidalanmasında su bitkiləri, balıqlar, xərçəngkimilər mühüm yer tutur.

Qırmızıbaş Ördək (Aythya nyroca)

Başının və boynunun qırmızı olması ilə seçilir, bədəni ağ və tünd-qəhvəyi qarışığıdır. Qış aylarında Azərbaycan göllərində çoxluq təşkil edir.

Qara Ördək (Melanitta nigra)

Xüsusilə Xəzər sahillərində rast gəlinir, bədəni tamamilə tünd-qara, dimdiyi sarımtıldır. Daha çox dəniz və duzlu su sahillərinə uyğunlaşmış növdür.

Dəvədəlləyi Ördəyi (Tadorna tadorna)

Böyük ölçülü, başı və boynu qara, bədəni isə ağ və qırmızımtıl rəngdədir. Bataqlıq və dayaz su hövzələrində, çay sahillərində müşahidə olunur.

Ağbaş Ördək (Oxyura leucocephala)

Azərbaycanın nəsli kəsilməkdə olan nadir növlərindəndir. Kişilərin başı ağ, bədəni tünd-qəhvəyi olur. Qoruma tədbirlərinə ehtiyacı var.

Evcil Ördəklər və Populyar Cinslər

Azərbaycan kəndlərində və təsərrüfatlarda əsasən aşağıdakı evcil ördək cinsləri yayılıb:

Pekin Ördəyi

Çin mənşəli, böyük, ağ rəngli və tez böyüyən ördək növüdür. Azərbaycanda təsərrüfatlarda ən çox saxlanılan evcil növdür. Əti və yumurtası çox məhsuldar hesab olunur.

Muskus Ördəyi (Barbariska)

Muskus ördək (barbariska, barbaris ördəyi kimi də tanınır) iri, sakit və yağlı əti ilə seçilən növdür. Qanadlarında və başında tünd ləkələri, bədəni isə ağ və ya qara ola bilər.

Xallı Ördək

Daha çox kənd təsərrüfatı şəraitində rast gəlinir, müxtəlif rəng və xallı lələkləri ilə fərqlənir. Əsas üstünlüyü dözümlülük və sadə qulluqdur.

Mulard Ördəyi

Pekin və muskus ördəyinin hibrididir. Həm ət, həm yumurta məhsuldarlığı yüksək, tez böyüyən və uyğunlaşan cinsdir.

Ördək Növlərinin Fiziki Xüsusiyyətləri və Davranışları

Hər bir ördək növünün özünəməxsus fiziki xüsusiyyətləri var: bəzi növlər böyük, digərləri isə kiçik və zərif olur. Bəzi ördəklərin başı və boynu parlaq yaşıl, bəzilərinin isə qırmızı, qəhvəyi, boz və hətta qara olur. Dimdiklərinin forması və rəngi, ayaqlarının quruluşu və lələk örtüyünün sıxlığı onların növ fərqliliyini müəyyənləşdirir.

Davranış baxımından ördəklər qrup halında hərəkət etməyi, suda üzməyi, dalmağı və hətta uzun məsafələrə köç etməyi sevir. Bəzi növlər əsasən oturaq, digərləri isə hər il minlərlə kilometr köç edən quşlardır. Qidalanmada su bitkiləri, həşəratlar, xırda balıqlar, molyusklar əsas yeri tutur.

Azərbaycan Təbiətində Ördək Növlərinin Ekoloji Rolu

Azərbaycan ekosistemində ördəklər əhəmiyyətli bioçeşidlilik və ekoloji balans elementidir. Bataqlıqlar, göllər və çaylar onların sayəsində təmiz qalır, çünki ördəklər suyun üzərindəki həşəratları, xırda canlıları və bitki tullantılarını yeyərək ekosistemdə zəncirin saxlanmasına kömək edir. Onların köç mövsümündə minlərlə başdan ibarət qruplar formalaşdırması təbiət hadisəsi kimi gözəldir.

Bəzi növlər isə artıq nəsli kəsilməkdə olan növlər siyahısına daxildir. Buna görə də Azərbaycan ərazisində ördək növlərinin qorunması, onların yaşadıqları mühitlərin mühafizəsi və biomüxtəlifliyin artırılması vacibdir.

Dünya Miqyasında Maraqlı Ördək Növləri

Dünyada çox fərqli, bəzən ekzotik görünüşə və davranışa malik ördək növləri də var. Məsələn:

• Mandarin ördəyi (Aix galericulata): Asiyada, xüsusən Çin və Yaponiyada rast gəlinir. Parlaq rəngli, çox dekorativ və gözəldir.
• Karolin ördəyi (Aix sponsa): Şimali Amerikada yayılmış, parlaq və rəngbərəng lələkli, çay kənarlarında yaşayan növdür.
• Saxsağan ördəyi (Tadorna ferruginea): Parlaq narıncı lələkli, Orta Asiya və Azərbaycanda qışlayan nadir növdür.
• Çiçəkli ördək (Netta rufina): Qırmızı başlı, qara və ağ lələkli gözəl görünüşlü növdür.

Bu növlərin hər biri öz ekosistemində və insan mədəniyyətində fərqli yer tutur.

Ördək növlərinin zənginliyi və müxtəlifliyi həm təbiət sevərlər, həm təsərrüfatçılar, həm də alimlər üçün daim maraqlı və aktualdır. Azərbaycanda və dünyada ördəklərin qorunması, növlərin öyrənilməsi və təbiətin balansında tutduğu rol əvəzolunmazdır. Hər bir ördək növü təbiətimizin, mədəniyyətimizin və kənd təsərrüfatımızın gözəlliklərini özündə cəmləşdirir. Gələcək nəsillərin də bu zənginliyi görməsi üçün biomüxtəlifliyin qorunması, ekoloji biliklərin yayılması və ətraf mühitə diqqət yetirilməsi vacibdir.

Ən Çox Verilən Suallar