Öskürək — insan orqanizminin ən tez-tez rast gəlinən və əhalinin böyük bir qismini narahat edən simptomlardan biridir. İstər uşaq, istər gənc, istərsə də yaşlı fərdlərdə öskürək hər zaman bədənin sağlamlıq siqnalı kimi qiymətləndirilir. Bir çox hallarda öskürək qısa müddətli və zərərsiz soyuqdəymənin göstəricisi olur, lakin bəzən bu simptom arxasında daha ağır, xroniki və ya hətta həyati təhlükəli xəstəliklər də gizlənə bilər. Gündəlik həyat keyfiyyətinə birbaşa təsir edən öskürək, insanın yuxu rejimini, iş qabiliyyətini, sosial münasibətlərini və ümumi əhval-ruhiyyəsini pozur.

Öskürəyin yaranma səbəbləri olduqca müxtəlifdir: allergik reaksiyalar, infeksiyalar, bronxial xəstəliklər, ürək-damar və hətta psixoloji problemlər belə, bu simptomun ortaya çıxmasına səbəb ola bilər. Əksər hallarda öskürək müdafiə refleksi olaraq bədəni yad cisimlərdən və zərərli maddələrdən qorumağa xidmət edir. Lakin uzunmüddətli və ya müalicəyə tabe olmayan öskürək tibbi diaqnostika və müalicə tələb edən vəziyyətdir.

Öskürək nədir?

Öskürək, tənəffüs yollarında olan qıcıqlanma nəticəsində baş verən, bədəndən yad maddələrin və sekresiyaların çıxarılmasına kömək edən reflektor bir reaksiyadır. Bu, orqanizmin özünü qoruma mexanizmlərindən biri olaraq, ağciyərləri və tənəffüs yollarını təmiz saxlamağa xidmət edir.

Öskürəyin yaranma mexanizmi

Öskürək refleksi tənəffüs yollarında yerləşən xüsusi reseptorların qıcıqlanması nəticəsində başlayır. Bu reseptorlar toz, mikroorqanizm, allergen və ya digər qıcıqlandırıcılarla təmasda olduqda, sinir impulsları beyin sapına ötürülür və nəticədə güclü bir nəfəs almaq və sürətli şəkildə nəfəsi vermək baş verir.

Öskürəyin əsas səbəbləri

Öskürəyin əsas etioloji səbəbləri arasında virus və bakterial infeksiyalar (soyuqdəymə, qrip, bronxit), allergik reaksiyalar, astma, siqaret çəkmə, toz və kimyəvi maddələrin inhalasiyası, xroniki ağciyər xəstəlikləri və hətta bəzi ürək xəstəlikləri yer alır.

Kəskin və xroniki öskürək fərqləri

Kəskin öskürək adətən 3 həftədən az müddət davam edir və çox vaxt infeksion xəstəliklər, allergiya və ya tənəffüs yollarının qıcıqlanması ilə əlaqədardır. Xroniki öskürək isə 8 həftədən artıq davam edir və daha çox xroniki bronxit, astma, allergiya, GERD və ya digər ciddi xəstəliklərin əlaməti ola bilər.

Uşaqlarda və böyüklərdə öskürək

Uşaqlarda öskürək tez-tez infeksiyalar və allergiyalarla əlaqədar olur, böyüklərdə isə xroniki xəstəliklər, siqaret çəkmə və ətraf mühit faktorları daha önəmli rol oynayır. Uşaqlarda öskürəyin davamlı və intensiv olması bəzi hallarda ciddi xəstəliklərin göstəricisi ola bilər və diqqətlə izlənməlidir.

Öskürəyin müşahidə olunan digər əlamətləri

Öskürəklə yanaşı, bəlğəm çıxması, nəfəs darlığı, sinə ağrısı, səsin batması, halsızlıq və qızdırma kimi əlamətlər müşahidə oluna bilər. Bu simptomların olması öskürəyin səbəbinin daha ciddi olduğunu göstərə bilər.

Öskürəyin diaqnostikasında istifadə olunan üsullar

Diaqnostika üçün həkim ilkin olaraq xəstənin anamnezini toplayır, fiziki müayinə aparır və lazım gəldikdə laborator analizlər, rentgen, spirometriya və ya bronxoskopiya kimi əlavə müayinələrdən istifadə edir. Məqsəd öskürəyin əsas səbəbini tapmaq və uyğun müalicə təyin etməkdir.

Müxtəlif xəstəliklərdə öskürəyin rolu

Öskürək bir sıra tənəffüs və ürək-damar, hətta mədə-bağırsaq xəstəliklərinin əlaməti ola bilər. Astma, bronxit, sətəlcəm, ürək çatışmazlığı və qastroezofageal reflüks xəstəliyi kimi patologiyalarda öskürək həm diaqnostik, həm də xəstəliyin gedişini izləmək üçün önəmli simptomdur.

Öskürəyin müalicə üsulları

Müalicə əsas səbəbdən asılıdır. Əgər öskürək infeksion mənşəlidirsə, antiviral və ya antibiotiklər, allergik öskürəkdə antihistamin preparatlar, xroniki xəstəliklərdə isə əsas xəstəliyin müalicəsi aparılır. Simptomatik olaraq öskürək əleyhinə dərmanlar, bəlğəmgətirici və bronxolitik preparatlar da istifadə oluna bilər.

Öskürəyin qarşısının alınması yolları

Öskürəyin qarşısını almaq üçün şəxsi gigiyenaya riayət etmək, tütün məhsullarından uzaq durmaq, allergen və qıcıqlandırıcı maddələrdən qorunmaq, immuniteti gücləndirmək və vaxtında peyvənd olunmaq vacibdir.

Ev şəraitində öskürəyin yüngülləşdirilməsi

Evdə öskürək zamanı ilıq içkilər (çay, bal, limon), otağın havasının nəmli saxlanması, istirahət və lazım olduqda həkim məsləhəti ilə sadə öskürək siropları istifadə oluna bilər. Bəzən bu tədbirlər öskürəyin yüngülləşməsinə kömək edir.

Öskürək zamanı həkimə müraciət üçün göstəricilər

Əgər öskürək 3 həftədən artıq davam edirsə, bəlğəmdə qan varsa, nəfəs darlığı, yüksək hərarət və ya sinə ağrısı müşahidə olunursa, həmçinin uşaqlarda intensiv və davamlı öskürək olarsa, dərhal həkimə müraciət etmək lazımdır.

Öskürək — bəzən zərərsiz bir refleks, bəzən isə ciddi xəstəliklərin xəbərçisi olan mürəkkəb bir simptomdur. Onun yaranma səbəblərini düzgün müəyyənləşdirmək və vaxtında diaqnostika aparmaq, həm insan sağlamlığının qorunması, həm də xroniki xəstəliklərin qarşısının alınması baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. Hər bir insan bilməlidir ki, davamlı və səbəbi aydın olmayan öskürək həkimə müraciət üçün mühüm siqnaldır. Müasir tibbi metodlar, elmi araşdırmalar və yeni müalicə imkanları sayəsində öskürəklə bağlı problemləri effektiv həll etmək, həyat keyfiyyətini artırmaq mümkündür. Özünü və yaxınlarını qorumaq üçün maarifli olmaq, sağlam həyat tərzini seçmək və profilaktik tədbirlərə əməl etmək öskürək və onun fəsadlarından uzaq olmağın ən təsirli yoludur.