Ötəri sözü: Mənası, Sinonimləri

Hər bir dilin gücü təkcə onun söz bazasında deyil, həmin sözlərin daşıdığı mənaların incəliyində gizlənir. Bəzi sözlər var ki, birbaşa tərcüməsi və ya izahı asan görünə bilər, lakin onların məna dərinliyi, kontekstual istifadəsi və emosional yükləri çoxşaxəlidir. “Ötəri” sözü də belə ifadələrdən biridir. İlk baxışda sadə və məhdud mənaya sahib kimi görünsə də, “ötəri” Azərbaycan dilində müxtəlif hallarda fərqli mənalar daşıyaraq olduqca funksional sözə çevrilir.

“Ötəri” sözünün lüğəvi mənası

Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində “ötəri” sözü əsasən müvəqqəti, qısa müddətli, səthi, dərin olmayan kimi izah olunur. Yəni hadisənin, davranışın və ya fikrin çox dayanıqlı və ya dərin olmadığı, keçici olduğu vəziyyətlərdə istifadə olunur.

Rəsmi lüğəvi izah (Azərbaycan dilinin izahlı lüğətindən):

“Dərin olmayan, səthi, qısa sürən, müvəqqəti; ətraflı və əsaslı olmayan.”

“Ötəri” sözünün mənaca açılması və izahı

“Ötəri” sözü kökündə ötmək feilindən yaranıb. Ötmək – keçmək, aradan çıxmaq, zamanla itməyə meyilli olmaq deməkdir. Bu baxımdan, “ötəri” də bir şeyi keçici, dayanıqsız və qalıcı olmayan şəkildə ifadə edir.

Məsələn:

• “Bu söhbəti ötəri etdik.” – Yəni, bu mövzuya ətraflı toxunulmadı, qısaca danışıldı.
• “Onun halı ötəri pisləşmişdi.” – Hal-hazırda və qısa müddətlik problem olub, sonra keçib.

İstifadə kontekstlərinə görə “ötəri”nin mənaları

 Vaxt baxımından müvəqqəti

Bir hadisənin və ya vəziyyətin qısa müddət davam etməsi, uzunömürlü olmaması:

• “Sakitlik ötəri idi.” – Bu sakitlik qalıcı deyildi, tezliklə pozulacaq.
• “Onun sevinci ötəri oldu.” – Qısa sürən bir hiss.

 Diqqət səviyyəsi baxımından səthi

Bir şeyə dərindən yanaşmamaq, yalnız zahiri və ümumi şəkildə toxunmaq:

• “Mövzunu ötəri izah etdi.” – Ətraflı yox, qısa və səthi şəkildə izah olundu.
• “Bu məsələ ötəri yanaşılacaq məsələ deyil.” – Yəni bu ciddi məsələdir və səthi baxmaq olmaz.

 Müvəqqəti dəyər daşıyan hadisə və ya obyekt

Müəyyən bir əşyanın və ya hadisənin qalıcı yox, ötəri dəyər daşıması:

• “Bu dəb ötəridir.” – Uzun sürməyəcək, zamanla dəyişəcək.
• “Ötəri münasibətlər insanı yorur.” – Dərin, səmimi olmayan münasibətlər.

“Ötəri” sözünün sinonimləri

“Ötəri”nin sinonimləri istifadə kontekstindən asılı olaraq dəyişə bilər. Ən çox işlənən sinonimlər:

• səthi
• qısa müddətli
• müvəqqəti
• keçici
• az
• dayanıqsız
• zahiri
• ciddi olmayan

Məsələn:

• “Ötəri fikir” → səthi fikir
• “Ötəri hal pisləşməsi” → müvəqqəti hal pozuntusu

“Ötəri” sözünün antonimləri

“Ötəri”nin əks mənalı sözləri (antonimləri) isə daha çox dayanıqlı, dərin, qalıcı, əsaslı kimi ifadələrlə verilir:

• davamlı
• əsaslı
• ətraflı
• dərin
• qalıcı
• möhkəm

Məsələn:

• “Ötəri münasibət” ↔ “qalıcı münasibət”
• “Ötəri məlumat” ↔ “ətraflı məlumat”

Ədəbi nümunələrdə “ötəri”nin istifadəsi

Azərbaycan ədəbiyyatında “ötəri” sözü tez-tez emosional, fəlsəfi və psixoloji çalarlarda istifadə olunur. Xüsusilə şairlər və yazıçılar bu sözlə insan duyğularının keçiciliyini, həyatda hər şeyin faniliyini ifadə edirlər.

Məsələn:

“Sənin sevgin də ötəri imiş – nə iz buraxdı, nə istilik…”
Bu cümlədə “ötəri” hissin dayanıqsız və dəyərsiz olduğu vurğulanır.

Digər ədəbi cümlə:

“Ömür bir ötəri səhnədir, hər kəs gəlib rolunu oynayıb gedir.”
Burada həyatın keçici olması “ötəri” ilə bədii dildə ifadə olunmuşdur.

Dilə estetik töhfəsi

“Ötəri” sözü bədii dildə dərin məna daşıyan, qısa amma təsirli fikirlərin qurulmasında istifadə olunan ifadələrdən biridir. Xüsusilə şeirlərdə, esse və fəlsəfi məqalələrdə bu söz insanların duyğularının, münasibətlərinin, həyat hadisələrinin faniliyini vurğulamaq üçün işlədilir.

Gündəlik nitqdə “ötəri”nin istifadəsi

Gündəlik danışıq dilində “ötəri” həm yazılı, həm də şifahi ünsiyyətdə tez-tez işlənən sözlərdəndir.

Məsələn:

• “Yolun düşsə, bir ötəri keç.” – Qısa müddətlik gəl.
• “Mənə ötəri bir fikir dedilər.” – Dərindən düşünülməmiş fikir.
• “Gələndə ötəri bir salam verdi.” – Qeyri-səmimi, keçici bir davranış.

Bu cür istifadələr “ötəri”nin çoxşaxəli və funksional söz olduğunu göstərir.

Qrammatik baxış: Nitq hissəsi və morfoloji quruluş

“Ötəri” Azərbaycan dilində sifət kimi istifadə olunur. Cümlədə təyin və ya zərf funksiyası daşıya bilər.

Sifət olaraq:

• Ötəri münasibət
• Ötəri fikir
• Ötəri səfər

Zərf olaraq:

• Ötəri keçdi
• Ötəri danışdı
• Ötəri baxdı

Morfoloji cəhətdən “ötmək” feilindən törəyib, “-əri” şəkilçisi ilə düzəlmiş törəmə sifətdir.

Dil tədrisində “ötəri”nin rolu

Azərbaycan dili dərslərində, xüsusilə orta məktəb səviyyəsində “ötəri” kimi sözlərin yalnız mənası yox, onların istifadə qaydası, sinonimləri, antonimləri və cümlədəki funksiyası da öyrədilməlidir. Bu, şagirdlərin leksik savadını, söz ehtiyatını və ifadə imkanlarını artırır.

“Ötəri” ilə bağlı tez-tez verilən nümunə cümlələr

• “Ötəri görüş oldu, ətraflı danışa bilmədik.”
• “Bu məsələ ötəri yanaşılacaq məsələ deyil.”
• “Hər şeyin ötəri olduğunu yavaş-yavaş anlayıram.”
• “Onun sevinci ötəri idi, tez yox oldu.”
• “Sadəcə ötəri maraqlanmışdım.”

“Ötəri” sözü Azərbaycan dilinin zəngin və çoxqatlı sözlərindən biridir. Onun kökündə keçicilik, dayanıqsızlıq, səthilik ideyası durur. Dilin həm gündəlik, həm ədəbi, həm də fəlsəfi qatlarında bu söz müxtəlif məna çalarlarında işlədilir. “Ötəri” sözü ilə insan münasibətlərindən tutmuş fikirlərin təqdimatına, duyğuların ifadəsinə qədər geniş sahələrdə təsirli, mənalı və güclü leksik ifadə tərzi formalaşdırmaq mümkündür.

Ən Çox Verilən Suallar