Azərbaycanda ovçuluq əsrlər boyu həm iqtisadi, həm də mədəni həyatda mühüm rol oynayıb. Lakin təbiətə və biomüxtəlifliyə təsirin artması, vəhşi heyvanların qorunmasının aktuallaşması səbəbindən dövlət səviyyəsində ovçuluğun qanunla tənzimlənməsi zərurəti meydana gəldi. Məhz bu məqsədlə “Ovçuluq haqqında Qanun” qəbul edildi və ovçuluq fəaliyyəti hüquqi müstəvidə bir sistemə salındı. Qanun ölkə ərazisində ovun qaydalarını, ovçuluq hüququnun verilməsi, ovçuluq təsərrüfatlarının yaradılması və idarə olunması, ov heyvanlarının qorunması, cərimə və məsuliyyət tədbirlərini əhatə edir. Qanunun əsas məqsədi – təbiətin balansını qorumaq, nəsli kəsilmək təhlükəsi olan növləri mühafizə etmək və ovçuluq mədəniyyətini hüquqi çərçivəyə salmaqdır. Geniş miqyaslı hüquqi baza formalaşdırılmaqla, həm vətəndaşların ov hüququ qorunur, həm də ekosistemin sabitliyi təmin edilir. Ovçuluq haqqında Qanun Azərbaycanın təbii sərvətlərinin qorunmasında və ekoloji tarazlığın saxlanmasında əvəzsiz rol oynayır.
Qanunun Tarixi və Qəbul Edilməsinin Zəruriliyi
Sovet dövründə Azərbaycanda ovçuluq fəaliyyətləri müəyyən inzibati qaydalarla tənzimlənirdi. Müstəqillikdən sonra təbiəti qoruma siyasətinin gücləndirilməsi, qanunsuz ovçuluğun və brakonyer fəaliyyətlərinin qarşısının alınması üçün xüsusi qanunvericilik hazırlanması zərurəti ortaya çıxdı. “Ovçuluq haqqında Qanun” Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən 22 iyun 1999-cu ildə qəbul edildi və bu sahədə ilk sistemli hüquqi sənəd oldu. Qanunun qəbulu ölkədə biomüxtəlifliyin qorunması, vəhşi heyvanların sayının sabit saxlanması, ov ehtiyatlarının elmi əsaslarla istifadə olunması, vətəndaşların ovçuluq mədəniyyətinin formalaşdırılması və qanun pozuntularının qarşısının alınması üçün mühüm addım idi. Hüquqi normativ bazanın yaradılması nəticəsində ovçuluq fəaliyyəti şəffaflaşdı, vəhşi təbiətə müdaxilənin minimuma endirilməsi üçün inzibati, cərimə və maarifləndirmə tədbirləri gücləndirildi. Bu qanun həm də Azərbaycanda beynəlxalq ekoloji öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə kömək etdi.
Ovçuluq Subyektləri və Ovçuluq Hüququnun Verilməsi
Qanuna əsasən, Azərbaycanda ovçuluqla məşğul olmaq hüququna yalnız müəyyən yaş həddinə çatmış, xüsusi icazə (lisenziya) almış və qanunla müəyyən edilmiş qaydalara riayət edən şəxslər malikdir. Ovçuluq fəaliyyəti yalnız müvafiq icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən müəyyən edilmiş ov mövsümündə, qanuni ov yerlərində və rəsmi şəkildə keçirilir. İcazə alınmamış, qadağan olunmuş üsullarla ov etmək qəti şəkildə qadağandır və inzibati, bəzən cinayət məsuliyyəti yaradır. Ovçuluq hüququ əldə etmək üçün vətəndaş ovçuluq bileti almalı, müvafiq təlim və imtahandan keçməli, təhlükəsizlik qaydalarına və silah saxlama normalarına əməl etməlidir. Bundan əlavə, ovçuluq fəaliyyətinə dair bütün sənədlər daimi olaraq ovçu ilə olmalı, nəzarət və yoxlama zamanı təqdim edilməlidir. Qanunda subyektlər üçün konkret tələblər və hüquqi öhdəliklər açıq şəkildə qeyd olunub.
Ovçuluq Təsərrüfatlarının Yaradılması və İdarə Olunması
Azərbaycanda ovçuluq təsərrüfatlarının yaradılması və onların fəaliyyəti də qanunla tənzimlənir. Ovçuluq təsərrüfatları dövlət, bələdiyyə və özəl təsərrüfatlar şəklində yaradıla bilər. Hər bir təsərrüfatın fəaliyyəti aidiyyəti dövlət qurumu – Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin icazəsi və nəzarəti ilə həyata keçirilir. Təsərrüfatların məqsədi vəhşi heyvan populyasiyalarının elmi əsaslarla artırılması, biomüxtəlifliyin qorunması və eyni zamanda qanuni ovçuluq ehtiyaclarının qarşılanmasıdır. Qanunda təsərrüfatların torpaq, meşə və su obyektlərindən istifadəsi, ekoloji tələblər, ov heyvanlarının qorunması və bərpası üçün görüləcək tədbirlər, habelə hesabatlıq və monitorinq qaydaları ətraflı əksini tapıb. Dövlət ovçuluq təsərrüfatları ictimaiyyətə açıq olsa da, fərdi təsərrüfatlarda üzvlük və ya xüsusi ödəniş tələb oluna bilər. Ovçuluq təsərrüfatlarının fəaliyyəti elmi və ekoloji yanaşmaya əsaslanır və mütəmadi nəzarətdə saxlanılır.
Ov Mövsümü və Qadağan Olunan Ov Növləri
“Ovçuluq haqqında Qanun”da ov mövsümünün vaxtı, ov edilə bilən və qadağan olunan heyvan növləri, icazə verilən ov alətləri və üsulları dəqiq göstərilib. Ov mövsümü hər il Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən təsdiqlənir və ictimaiyyətə açıqlanır. Qanuna görə, nəsli kəsilməkdə olan, “Qırmızı Kitab”da adı olan heyvanların və quşların ovlanması, habelə onların yumurta və balalarını toplamaq qəti qadağandır. Ov üçün yalnız icazə verilmiş silah və alətlərdən istifadə oluna bilər, partlayıcı, zəhərli, elektrik cərəyanlı və digər qeyri-qanuni vasitələrdən istifadə isə cinayət və inzibati məsuliyyət doğurur. Qanun həmçinin ov heyvanlarının tələsmə, buraxma, yuvada ovlama kimi qeyri-insani üsulları da yasaqlayır. Mövsümə uyğun kvotalar tətbiq edilir və hər ovçu ov mövsümündə müəyyən sayda heyvan ovlamaq hüququ əldə edir. Mövsüm qaydalarını pozanlara qarşı ciddi cəza tədbirləri nəzərdə tutulub.
Ovçuluğun Ekoloji və Sosial Əhəmiyyəti
Azərbaycanda ovçuluğun hüquqi tənzimlənməsi ekoloji və sosial baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bir tərəfdən, qanun biomüxtəlifliyin qorunmasını, heyvan populyasiyalarının davamlılığını, nəsli kəsilməkdə olan növlərin müdafiəsini təmin edir. Ekosistemdə balansın pozulmaması üçün ov ehtiyatlarının yalnız elmi əsaslarla və məhdud sayda istifadə edilməsinə icazə verilir. Digər tərəfdən, ovçuluq kənd yerlərində əhalinin məşğulluq mənbəyi, həm də folklor və ənənəvi həyat tərzinin davamıdır. Hüquqi tənzimləmə sayəsində vətəndaşların ovçuluq fəaliyyəti sivil və təhlükəsiz formada həyata keçirilir, qanunsuzluq və təbiətə ziyan minimuma endirilir. Maarifləndirmə tədbirləri və ictimai nəzarət mexanizmləri də qanunun icrasında əsas rol oynayır. Qanun cəmiyyətin ekoloji savadlılığının artırılmasına və gələcək nəsillərə sağlam təbiət mirası ötürülməsinə şərait yaradır.
Ovçuluq Hüquqlarının və Məsuliyyətin İctimai Nəzarəti
“Ovçuluq haqqında Qanun” yalnız inzibati orqanların deyil, həm də ictimaiyyətin nəzarət mexanizmini nəzərdə tutur. Qanuna əsasən, ictimai ekoloji təşkilatlar, vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri, könüllülər ovçuluq fəaliyyətinə dair monitorinqlərdə iştirak edə bilər. Ovçuluq qaydalarının pozulması, brakonyerlik və digər hüquq pozuntuları barədə məlumatlar müvafiq dövlət orqanlarına bildirilməli, zəruri hallarda ictimaiyyətin müdaxiləsi təmin edilməlidir. Qanun pozuntularına görə inzibati cərimələr, bəzən isə cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulur. İctimai nəzarət və maarifləndirmə tədbirləri sayəsində ovçuluq fəaliyyəti davamlı və şəffaf şəkildə idarə olunur, qanunun icrası real olaraq təmin edilir. Qanunun tətbiqində vətəndaşların fəal iştirakı təbiətin mühafizəsinə, ekosistemin qorunmasına və hüquq pozuntularının qarşısının alınmasına kömək edir.
Beynəlxalq Standartlar və Azərbaycan Qanunvericiliyinin Uyğunluğu
Azərbaycanda ovçuluğun hüquqi tənzimlənməsi beynəlxalq ekoloji standartlara və konvensiyalara uyğun şəkildə qurulub. Azərbaycan bir sıra beynəlxalq təşkilatların – o cümlədən, BMT-nin Biomüxtəliflik Konvensiyası, CITES (Nadir Növlərin Beynəlxalq Ticarəti haqqında Konvensiya) və Bern Konvensiyası üzrə öhdəliklərə malikdir. “Ovçuluq haqqında Qanun”un müddəaları bu öhdəliklər nəzərə alınmaqla hazırlanıb. Xüsusilə, nəsli kəsilməkdə olan heyvan və quş növlərinin qorunması, ov resurslarının davamlı istifadəsi, qeyri-qanuni ovun qarşısının alınması istiqamətində beynəlxalq hüquqi standartlara riayət edilir. Qanun həm də xarici vətəndaşların ovçuluq fəaliyyətinə dair xüsusi tələbləri, eləcə də beynəlxalq ov turizmi üçün icazə və prosedurları əhatə edir. Bu yanaşma Azərbaycanın ekoloji siyasətinin beynəlxalq səviyyədə tanınmasına və təbii sərvətlərin qlobal miqyasda qorunmasına töhfə verir.
Ovçuluq haqqında Qanunun İslahatları və Gələcək Perspektivlər
Son illərdə “Ovçuluq haqqında Qanun”da bir sıra dəyişikliklər və əlavələr edilmişdir. Qanunun yenilənməsi biomüxtəlifliyin daha effektiv qorunması, müasir ekoloji çağırışlara cavab verilməsi və ictimaiyyətin daha fəal iştirakının təmin olunması məqsədi daşıyır. Brakonyerliyə qarşı mübarizə, ov heyvanlarının populyasiyasının monitorinqi, ovçuluq təsərrüfatlarının fəaliyyəti üzərində nəzarət gücləndirilmişdir. Eyni zamanda, yeni texnologiyaların, o cümlədən elektron icazə sistemlərinin tətbiqi, ictimai monitorinqin artırılması və ekoloji maarifləndirmə proqramları genişləndirilmişdir. Qanunun mütəmadi yenilənməsi, dünya təcrübəsinə uyğunlaşdırılması və şəffaf mexanizmlərin yaradılması Azərbaycanın ekoloji siyasətinin müasir çağırışlara uyğunluğunu təmin edir. Gələcəkdə də ovçuluğun hüquqi tənzimlənməsi biomüxtəlifliyin qorunması, kənd təsərrüfatı və turizmin inkişafı baxımından aktual olacaq.
Azərbaycanda “Ovçuluq haqqında Qanun” yalnız təbiətə münasibətin hüquqi çərçivəsini yaratmır, həm də cəmiyyətin ekoloji savadlılığının artırılması, vəhşi təbiətin qorunması və ovçuluq mədəniyyətinin inkişafı baxımından əhəmiyyətli rol oynayır. Qanun ovçuluq fəaliyyətinin sivil qaydada həyata keçirilməsini, təbiətə və canlı aləmə zərərin minimuma endirilməsini təmin edir. İnzibati, ictimai və maarifləndirici mexanizmlər birlikdə biomüxtəlifliyin qorunmasına, gələcək nəsillərə sağlam ekoloji mühit ötürülməsinə şərait yaradır. Gələcəkdə də qanunun tətbiqi və təkmilləşdirilməsi Azərbaycan təbiətinin və ekosisteminin qorunmasında mühüm rol oynayacaq.
Ən Çox Verilən Suallar
Ovçuluq haqqında Qanun Azərbaycanda ovçuluq fəaliyyətinin hüquqi qaydalarını, ov heyvanlarının qorunması və ovçuluğun tənzimlənməsi mexanizmlərini müəyyən edən əsas normativ sənəddir.
Qanun 22 iyun 1999-cu ildə qəbul edilib. Məqsəd biomüxtəlifliyin qorunması, qanunsuz ovçuluğa qarşı mübarizə və təbiətin davamlı idarə olunmasıdır.
Yalnız müvafiq yaş həddinə çatmış, xüsusi ovçuluq bileti və lisenziyası olan şəxslər qanuni şəkildə ovçuluqla məşğul ola bilər.
Ov mövsümü və icazə verilən heyvan növləri hər il Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən təsdiqlənir və elan olunur. Ov yalnız həmin mövsümdə və qaydalara uyğun aparıla bilər.
Qırmızı Kitaba daxil edilən, nəsli kəsilməkdə olan və xüsusi qorunan heyvan və quşların ovlanması qanunla qəti şəkildə qadağandır.
Qanunsuz ovçuluq inzibati və bəzən cinayət məsuliyyəti doğurur. Cərimənin və ya digər cəzanın miqdarı törədilmiş hüquq pozuntusuna uyğun olaraq dəyişir.
Ovçuluq təsərrüfatı ov heyvanlarının qorunması və artırılması, eləcə də qanuni ovçuluğun təşkili üçün yaradılan dövlət, bələdiyyə və ya özəl təsərrüfatlardır.
Ovçuluq hüququ əldə etmək üçün ovçu müvafiq təlim və imtahandan keçməli, ovçuluq bileti və ov lisenziyası almalıdır.
Qanun beynəlxalq konvensiyalara uyğun hazırlanıb, xüsusən nəsli kəsilməkdə olan növlərin qorunması və qanunsuz ovçuluğun qarşısının alınması üçün standartlara riayət edilir.
İctimaiyyət və ekoloji təşkilatlar ovçuluq qaydalarına nəzarətdə iştirak edə bilər, həmçinin maarifləndirmə və monitorinq tədbirləri qanunun icrasında mühüm rol oynayır.
