Azərbaycan dili minilliklərin təcrübəsindən keçərək zənginləşmiş, xalqımızın gündəlik həyatı və psixoloji dünyasının ən incə çalarlarını özündə cəmləşdirmiş bir dildir. Bu dilin ən işlək, həm məişətdə, həm ədəbiyyatda, həm də elmi müstəvidə tez-tez rast gəlinən sözlərindən biri də “ovmaq”dır. “Ovmaq” sözü ilk baxışdan sadə məna daşısa da, əslində insanın gündəlik fəaliyyəti, təmizliyi, zərif əmək mədəniyyəti və hətta bədii dillə ifadə olunan ruhi durumunu təsvir etmək üçün istifadə olunan çoxqatlı və funksional bir termindir. Əhalinin məişətində, sənətkarlıq sahələrində, xalq ədəbiyyatında və ümumilikdə dilin canlı axarında bu sözün həm maddi, həm də məcazi məna çalarlarına rast gəlinir. “Ovmaq” insan fəaliyyətinin ayrılmaz parçası, həm zəhmət, həm də dəyişiklik, saflaşma və yenilənmə simvoludur.
Ovmaq Sözünün Lüğəvi və Etimoloji Mənası
“Ovmaq” sözünün əsas lüğəvi mənası bir səthi və ya əşyanı başqa bir səthə, əlin və ya alətin vasitəsilə müəyyən təzyiqlə sürtüb təmizləmək, aşındırmaq, parıldatmaq, yumşaltmaq və ya cilalamaq hərəkətini ifadə edir. Bu, əsasən fiziki əməl kimi başa düşülür: məsələn, kirli bir qabı ovmaq, cızılmış səthi ovmaq, paltarın ləkəsini ovmaq və sair. Etimoloji baxımdan “ovmaq” kökü qədim türk dillərinə gedib çıxır və türkdilli xalqlarda “ovuşdurmaq”, “sürtmək”, “yumuşaltmaq” və “təmas yolu ilə dəyişmək” mənalarında işlədilib. Müxtəlif dialekt və ləhcələrdə “ovuşdurmaq”, “ovxalamaq”, “ovlamaq” kimi formalara da rast gəlinir. Sözün bu semantik kökü onun həm məişətdə, həm də insan təfəkküründə əsas prosesləri təsvir edən universallığını göstərir.
Məişətdə Ovmaq Sözünün Tətbiqi
Azərbaycan məişətində “ovmaq” sözü xüsusilə təmizlik və gigiyena ilə bağlı hərəkətləri təsvir etmək üçün istifadə edilir. Ev işləri zamanı qabların, paltarların, döşəmənin, mebelin və müxtəlif səthlərin çirklərdən, ləkələrdən, pasdan, yağdan və digər istənməyən qatışıqdan təmizlənməsi prosesinə ovmaq deyilir. “Qabı yaxşı ov, ləkə qalmasın”, “Əlini sabunla ov, yaxşı təmizlənsin”, “Ayaqqabını ov, palçıqdan təmizlə” kimi ifadələr gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsidir. Bu, sadəcə məişət funksiyası yox, həm də insanın təmizliyə, qaydaya, səliqəyə verdiyi dəyərin göstəricisidir. Kənd yerlərində, xüsusən böyük ailələrdə qab-qacaq, paltar, hətta kənd təsərrüfatı alətləri və məişət əşyalarının ovulması kollektiv əməyin, ailə birliyinin, əməkdaşlıq və kömək ənənəsinin təzahürüdür.
Ovmaq Sözünün Sənətkarlıqda və Peşə Sahələrində İstifadəsi
“Ovmaq” anlayışı yalnız məişətlə məhdudlaşmır, həm də bir çox peşə və sənətkarlıq sahələrinin ayrılmaz terminidir. Misgərlikdə, dəmirçilikdə, zərgərlikdə, taxtaçılıqda və keramika sənətində ovmaq – səthin hamarlaşdırılması, cilalanması, parıldadılması, xırda qüsurların aradan qaldırılması üçün vacib texniki mərhələdir. Ustalar materialın keyfiyyətini və estetik görünüşünü artırmaq üçün alətləri və materialları bir-birinə ovurlar. Ovmaq burada həm də işin davamlılığını, məhsulun uzunömürlülüyünü, istismar rahatlığını təmin edən bir bacarıq sayılır. Sənətkarlar öz peşəkarlıqlarını məhz bu dəqiqlik və səbr tələb edən proseslərdə nümayiş etdirirlər.
Ovmaq Sözünün Bədii və Məcazi Mənası
Dilimizdə “ovmaq” sözü bəzən məcazi, poetik və bədii üslubda da işlədilir. Şairlər və yazıçılar bu sözdən zamanın insan üzərindəki təsiri, həyatın insan xarakterini dəyişdirməsi, kədər və ağrıların insan ruhunu saflaşdırması kimi poetik təsvirlər üçün istifadə edirlər. Məsələn, “Zaman insanı ovur”, “Qüssə qəlbimi ovdu” kimi ifadələr, ovmağın təkcə fiziki deyil, həm də ruhi-mənəvi transformasiyanı, dəyişimi, saflaşmanı, bərpa və yenilənmə prosesini əks etdirdiyini göstərir. Bədii ədəbiyyatda ovmaq eyni zamanda insan xarakterinin sınaqlardan çıxaraq möhkəmlənməsi, həyatın təsiri ilə dəyişməsi, psixoloji və mənəvi təmizlənmə aktı kimi işlədilir. Bu, xalqımızın təfəkküründə əməklə saflaşma, həyatla qarşılaşma, təmizlik və yenilənmə motivlərinin dildəki təzahürüdür.
Bəzi İfadələr:
- Qabı yaxşı ov, ləkə qalmasın.
- Əlini sabunla ov, daha təmiz olar.
- Paltarın ləkəsini ovmaqla çıxartdım.
- Ayaqqabının palçığını ovub təmizlədi.
- Stolun səthini ovmaq lazımdır ki, parıldasın.
- O qədər ovdu ki, qabın üstündə heç bir pas qalmadı.
- Dişlərini səhər-axşam yaxşı ov.
- Gümüş qaşıqları xüsusi məhlulla ovurlar ki, parlaq olsun.
- Bıçağın pasını ovub təmizlədi.
- Uşaq əlini yerə sürtüb ovurdu.
- Divardakı köhnə boyanı ovmaqla çıxardılar.
- Anası deyirdi: “Əllərini ov, tər-təmiz olsun.”
- Taxta lövhəni ovdular ki, hamar olsun.
- Qarışıqlığı təmizləmək üçün süngərlə ovmaq kifayətdir.
- Ovmaqla dərin ləkələri belə aradan qaldırmaq olur.
- Sən o çini qabı nə qədər ovdunsa da, izləri getmədi.
- Pencəyin qollarını ovmaq lazımdır, toz qalmasın.
- Ovlamağı bacarmayan qabı yaxşı təmizləyə bilmir.
- Kofe ləkəsini su və sabunla yaxşıca ovdular.
- Güzgünü xüsusi məhlulla ovub parıldatdılar.
Folklor və Atalar Sözlərində Ovmaq
Azərbaycan folklorunda və atalar sözlərində ovmaq termini həm məişət, həm də məcazi mənada geniş istifadə edilir. Məsələn, “Əli iş ovmaz, çörək tapmaz”, “Səliqəni ovmaqla, zəhmətini əmməklə”, “Ovulan daş parlayar”, “Daim ovulan pas tutmaz” kimi deyimlər ovmağın həm əmək, həm səliqə, həm də dəyişmə, təkamül proseslərinin simvolu olduğunu göstərir. Folklorda ovmaq bəzən insanın xarakterini, niyyətini, səbrini yoxlamaq, həyat təcrübəsindən keçmək, çətinlikləri dəf etmək kimi dəyərləri təmsil edir. Ovmaq burada fiziki təmizliyə paralel olaraq mənəvi təmizliyin də əsas göstəricisidir.
Ovmaq Sözünün Müasir İstifadə və Əhəmiyyəti
Müasir Azərbaycan cəmiyyətində ovmaq sözü öz aktuallığını qoruyub saxlayır. Gündəlik nitqdə, məişət, sənaye və xidmət sahələrində, kosmetologiya, stomatologiya, hətta tibbi prosedurlarda belə ovmaq hərəkətinə rast gəlmək mümkündür. Qabları, paltarları, müxtəlif məişət texnikasını ovmaq hələ də ən əsas təmizlik mərhələlərindən sayılır. Kosmetologiyada ovucu skrablarla dəri ovmaq, dişləri xüsusi fırçalarla ovmaq, cərrahiyyədə tikiş yerlərinin ovulması, bu hərəkətin tibbi və estetik baxımdan nə qədər vacib olduğunu göstərir. Bundan əlavə, ovmaq sözü sosial şəbəkələrdə, məişət forumlarında, məsləhət paylaşımlarında da geniş istifadə edilir. Beləliklə, ovmaq həm ənənəvi, həm də müasir həyatın ayrılmaz və lazımlı bacarığı kimi dəyərləndirilir.
“Ovmaq” sözü Azərbaycan dilinin zəngin və çoxqatlı ifadələrindən biridir. Söz həm məişət, həm sənətkarlıq, həm də bədii-psixoloji müstəvidə zəhmət, dəyişiklik, təmizlik, yenilənmə, səliqə və transformasiya motivlərini əks etdirir. Ənənəvi dəyərlərimizdə, ailə və kənd həyatında, sənətkarlıqda, xalq yaradıcılığında və müasir cəmiyyətin dinamikasında ovmaq əməyi insan həyatının və mədəniyyətinin əsas elementlərindən biri olaraq qalır. Dilimizin bu ifadəsi həm əmək, həm təmizlik, həm də daxili saflaşmanın simvoludur. Ovmaq sözünün dilimizdə və mədəniyyətimizdə yaşayaraq nəsildən-nəslə ötürülməsi milli kimliyimizin, əmək və həyat fəlsəfəmizin davamlılığını göstərir.
Ən Çox Verilən Suallar
Ovmaq – bir səthi və ya əşyanı başqa bir səthə, əl və ya alət vasitəsilə sürtüb təmizləmək, cilalamaq və ya ləkəsini çıxarmaq hərəkətidir.
Gündəlik həyatda qabların, paltarların, döşəmə və digər əşyaların kir və ləkədən təmizlənməsi zamanı ovmaq sözü işlədilir.
Ovmaq məişət, sənətkarlıq, təmizlik, kosmetologiya, hətta tibbi prosedurlarda geniş istifadə olunur.
Ovmaq əsasən ümumi sürtmə və təmizlik əməlidir, ovxalamaq isə daha intensiv və texniki prosesə aiddir.
Ovmaq sözü qədim türk dillərində işlənib və sürtmək, ovuşdurmaq, təmasla dəyişmək mənalarını ifadə edir.
Bədii ədəbiyyatda ovmaq insan ruhunun saflaşması, həyatın insanı dəyişməsi kimi məcazi mənalarda işlədilir.
Bəli, ovmaq həm məişət, həm də mənəvi saflaşma və əmək simvolu kimi folklorda və atalar sözlərində işlədilir.
Əl, fırça, süngər, xüsusi təmizləyici vasitələr və məhlullar ovmaq üçün istifadə olunur.
‘Qabı ovmaq’, ‘əlini ovmaq’, ‘paltarın ləkəsini ovmaq’, ‘ayaqqabını ovmaq’ kimi ifadələr çox yayılıb.
Ovmaq əməksevərlik, səliqə, təmizlik, yenilənmə və daxili saflaşmanın simvoludur.
