Övrə Xəstəliyi: Tibbi Mənası, Əlamətləri, Müalicə Yolları

Azərbaycan cəmiyyətində “övrə” xəstəliyi adını çox adam eşidib. Gündəlik danışıqda və məişətdə bəzən başqa adlarla, bəzən isə köhnə terminlərlə tanınan bu xəstəlik elmi dildə “ürtiker” (urticaria) kimi tanınır. Övrə – qəfil başlayan, əsasən dəri səthində qaşınan, qırmızı və ya açıq rəngli, qabarcıqlı səpgilərlə müşayiət olunan allergik reaksiya növüdür. Xəstəlik müxtəlif yaşlarda, fərqli cins və sosial qruplarda rast gəlinə bilər. Bu xəstəlik bəzən bir neçə saat, bəzən isə günlərlə davam edə bilər. İnsanın həm psixoloji, həm də fiziki rahatlığına ciddi təsir göstərir, bəzən isə həyati təhlükə yarada biləcək ağırlaşmalar verir. Tarixən xalq arasında övrə xəstəliyinin yaranma səbəbləri və onun müalicə yolları ilə bağlı müxtəlif inanclar və ənənəvi təcrübələr formalaşıb. Müasir tibbin inkişafı ilə yanaşı, xəstəliyin patogenezi, klinikası, diaqnostikası və müalicə üsulları daha dəqiq öyrənilib.

Azərbaycan cəmiyyətində “övrə” xəstəliyi adını çox adam eşidib. Gündəlik danışıqda və məişətdə bəzən başqa adlarla, bəzən isə köhnə terminlərlə tanınan bu xəstəlik elmi dildə “ürtiker” (urticaria) kimi tanınır. Övrə – qəfil başlayan, əsasən dəri səthində qaşınan, qırmızı və ya açıq rəngli, qabarcıqlı səpgilərlə müşayiət olunan allergik reaksiya növüdür. Xəstəlik müxtəlif yaşlarda, fərqli cins və sosial qruplarda rast gəlinə bilər. Bu xəstəlik bəzən bir neçə saat, bəzən isə günlərlə davam edə bilər. İnsanın həm psixoloji, həm də fiziki rahatlığına ciddi təsir göstərir, bəzən isə həyati təhlükə yarada biləcək ağırlaşmalar verir. Tarixən xalq arasında övrə xəstəliyinin yaranma səbəbləri və onun müalicə yolları ilə bağlı müxtəlif inanclar və ənənəvi təcrübələr formalaşıb. Müasir tibbin inkişafı ilə yanaşı, xəstəliyin patogenezi, klinikası, diaqnostikası və müalicə üsulları daha dəqiq öyrənilib.

Övrə Xəstəliyinin Yaranma Səbəbləri və Risk Faktorları

Övrənin (ürtikerin) yaranma səbəbləri çoxşaxəlidir və bəzən aydın şəkildə müəyyən edilə bilmir. Ən çox rast gəlinən səbəblər arasında allergik reaksiya, qida məhsullarına həssaslıq, dərman preparatlarına qarşı dözümsüzlük, böcək sancması, virus və bakterial infeksiyalar, kimyəvi maddələrlə təmas və hətta stress halları yer alır. Xəstəliyin inkişafında immun sisteminin pozulması, orqanizmin bəzi xarici və daxili amillərə qarşı həddindən artıq həssas olması əsas rol oynayır. Bəzən övrə ani və səbəbsiz görünür, amma əslində səbəb allergiya, infeksiya və ya daxili orqan xəstəlikləri ola bilər. Qida allergiyası ən çox uşaqlarda müşahidə edilir: yumurta, balıq, süd, fındıq, sitrus meyvələri kimi məhsullar övrənin tez-tez rast gəlinən səbəblərindəndir. Dərmanlar arasında antibiotiklər, qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatlar, bəzi vitaminlər, qan təzyiqini tənzimləyən dərmanlar və anesteziya vasitələri risk faktorları sırasındadır. Hətta soyuq, istilik, günəş şüası, təzyiq və mexaniki təsirlər də övrəyə səbəb ola bilər. Qadınlarda hormonal dəyişikliklər, hamiləlik və klimakterik dövr də risk faktorlarını artırır.

Övrənin Klinik Əlamətləri və Gedişatı

Övrə xəstəliyinin əsas və ən xarakterik əlaməti – dəridə qəfil əmələ gələn qaşınan, sərhədləri aydın, qabarcıq və ya səpgi şəklində olan qırmızımtıl-çəhrayı ləkələrdir. Bu səpgilər bəzən bir-biri ilə birləşərək böyük sahələri əhatə edir, qaşındıqca və ya mexaniki təsir nəticəsində daha da böyüyür. Əlamətlər əsasən bədənin istənilən nahiyəsində, tez-tez isə əllərdə, üz və boyunda, bədənin üst hissəsində müşahidə olunur. Səpgilərlə yanaşı, dəri qızarır, şişkinlik və istilik hissi artır. Xəstəlik kəskin və ya xroniki formada keçə bilər. Kəskin övrə adətən bir neçə saatdan bir neçə günə qədər davam edir və əksər hallarda öz-özünə və ya düzgün müalicə ilə keçir. Xroniki övrə isə 6 həftə və daha uzun müddət davam edir, bəzən aylarla və ya illərlə təkrarlana bilər. Bəzi hallarda övrə ilə yanaşı nəfəs darlığı, dil və boğaz şişkinliyi, səsin tutulması, udqunma çətinliyi, başgicəllənmə, tərləmə və ümumi halsızlıq da ola bilər. Bu simptomlar ağır allergik reaksiya – anafilaksiya riski olduğunu göstərir və təcili tibbi müdaxilə tələb edir.

Diaqnostika və Müayinə Yolları

Övrənin diaqnostikası, əsasən, kliniki əlamətlər və xəstənin şikayətlərinin toplanması, anamnez və fiziki müayinə ilə aparılır. Həkim bəzən allergik reaksiya ilə bağlı suallar verir, xəstənin keçmişində allergiya, dərman istifadəsi, qida dəyişiklikləri, yoluxucu xəstəliklər, son günlərdə qəbul etdiyi yeni məhsullar, istifadə etdiyi kosmetik vasitələr və evdə olan heyvanlar barədə dəqiqləşdirici məlumat alır. Çox vaxt əlavə laborator analizlərə ehtiyac olmur, amma bəzən qan analizi, ümumi allergen testləri, immunoqlobulin səviyyələrinin yoxlanılması, qaraciyər, böyrək və qalxanabənzər vəzi funksiyalarının qiymətləndirilməsi də aparılır. Bəzi hallarda xüsusi dəri testləri və qida sınaqları da təyin olunur. Xroniki övrə hallarında isə əsas səbəbin tapılması üçün geniş, mərhələli diaqnostika tələb oluna bilər.

Övrənin Müalicəsi: Ənənəvi və Müasir Yanaşmalar

Övrənin müalicəsində əsas məqsəd – səpgilərin, qaşınmanın və digər narahatedici simptomların aradan qaldırılması və səbəb olan amilin tapılıb aradan götürülməsidir. Yüngül və kəskin hallarda antihistamin preparatları (allergiya əleyhinə dərmanlar) istifadə olunur. Bu dərmanlar qaşınmanı, dəri reaksiyalarını və digər allergik simptomları aradan qaldırır. Daha ağır və davamlı hallarda həkim steroid preparatları və ya immunosupressiv vasitələr təyin edə bilər. Əgər xəstəliyin səbəbi aşkar edilibsə, həmin maddə ilə təmasın tamamilə dayandırılması əsas şərtdir. Bəzən pəhriz, dərmanların dəyişdirilməsi, evdə və işdə allergenlərin aradan qaldırılması vacib olur. Xalq təbabətində soyuq kompress, dəriyə sakitləşdirici bitki qarışıqları, yulaf ekstraktı ilə hamam, mentollu məlhəmlər geniş istifadə olunur. Lakin bu üsullar yalnız həkim tövsiyəsi və nəzarəti altında tətbiq edilməlidir. Həmçinin, övrə xəstəliyinin müalicəsində stres və emosional gərginliyin azaldılması, yuxu rejiminin və həyat tərzinin tənzimlənməsi də böyük rol oynayır.

Profilaktika və Qorunma Yolları

Övrə xəstəliyinin profilaktikasında ən vacib məqam – orqanizmdə allergik reaksiyalara səbəb olan risk faktorlarının aradan qaldırılması və ya minimuma endirilməsidir. Allergiya riski olan şəxslər yeni qida məhsullarından, bəzi dərmanlardan, parfüm və kosmetik vasitələrdən, ev tozundan, heyvan tükündən və digər potensial allergenlərdən mümkün qədər uzaq durmalıdırlar. Qışda və yazda immuniteti möhkəmləndirmək, pəhrizdə təravətli meyvə və tərəvəzlərə üstünlük vermək, süni rəngləndiricilər, konservant və qatqılar olan məhsullardan çəkinmək, düzgün gigiyena və stressin qarşısını almaq da xəstəliyin qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır. Hər hansı allergik reaksiya hiss edilərsə, dərhal həkimə müraciət etmək və özbaşına dərman qəbulundan uzaq durmaq lazımdır. Həmçinin, xroniki övrəsi olan şəxslər üçün həkim məsləhəti ilə tərtib olunmuş xüsusi pəhriz və həyat tərzi qaydalarına əməl etmək vacibdir.

Xəstəliklə Bağlı Sosial və Psixoloji Problemlər

Övrə xəstəliyi təkcə fiziki narahatlıq deyil, həm də psixoloji və sosial problemlərə yol aça bilər. Dəridə aşkar görünən səpgilər, şişkinlik və qızartı xəstədə utancaqlıq, cəmiyyətə çıxmaqda çətinlik, psixoloji gərginlik və narahatlıq yaradıb. Uşaqlarda və yeniyetmələrdə isə sosial adaptasiyada və psixoloji inkişafda ləngimə, məktəb və kollektiv həyatda özgüvən problemləri ola bilər. Uzun müddət davam edən, tez-tez təkrarlanan xroniki övrə emosional vəziyyətin pisləşməsinə, depressiya və nevrozlara səbəb ola bilər. Buna görə də, xəstəliyin kompleks müalicəsində psixoloq dəstəyi, ailə və sosial çevrənin anlayışlı münasibəti də çox vacibdir.

Övrə Xəstəliyinin Yaranma Səbəbləri və Risk Faktorları

Övrənin (ürtikerin) yaranma səbəbləri çoxşaxəlidir və bəzən aydın şəkildə müəyyən edilə bilmir. Ən çox rast gəlinən səbəblər arasında allergik reaksiya, qida məhsullarına həssaslıq, dərman preparatlarına qarşı dözümsüzlük, böcək sancması, virus və bakterial infeksiyalar, kimyəvi maddələrlə təmas və hətta stress halları yer alır. Xəstəliyin inkişafında immun sisteminin pozulması, orqanizmin bəzi xarici və daxili amillərə qarşı həddindən artıq həssas olması əsas rol oynayır. Bəzən övrə ani və səbəbsiz görünür, amma əslində səbəb allergiya, infeksiya və ya daxili orqan xəstəlikləri ola bilər. Qida allergiyası ən çox uşaqlarda müşahidə edilir: yumurta, balıq, süd, fındıq, sitrus meyvələri kimi məhsullar övrənin tez-tez rast gəlinən səbəblərindəndir. Dərmanlar arasında antibiotiklər, qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatlar, bəzi vitaminlər, qan təzyiqini tənzimləyən dərmanlar və anesteziya vasitələri risk faktorları sırasındadır. Hətta soyuq, istilik, günəş şüası, təzyiq və mexaniki təsirlər də övrəyə səbəb ola bilər. Qadınlarda hormonal dəyişikliklər, hamiləlik və klimakterik dövr də risk faktorlarını artırır.

Övrənin Klinik Əlamətləri və Gedişatı

Övrə xəstəliyinin əsas və ən xarakterik əlaməti – dəridə qəfil əmələ gələn qaşınan, sərhədləri aydın, qabarcıq və ya səpgi şəklində olan qırmızımtıl-çəhrayı ləkələrdir. Bu səpgilər bəzən bir-biri ilə birləşərək böyük sahələri əhatə edir, qaşındıqca və ya mexaniki təsir nəticəsində daha da böyüyür. Əlamətlər əsasən bədənin istənilən nahiyəsində, tez-tez isə əllərdə, üz və boyunda, bədənin üst hissəsində müşahidə olunur. Səpgilərlə yanaşı, dəri qızarır, şişkinlik və istilik hissi artır. Xəstəlik kəskin və ya xroniki formada keçə bilər. Kəskin övrə adətən bir neçə saatdan bir neçə günə qədər davam edir və əksər hallarda öz-özünə və ya düzgün müalicə ilə keçir. Xroniki övrə isə 6 həftə və daha uzun müddət davam edir, bəzən aylarla və ya illərlə təkrarlana bilər. Bəzi hallarda övrə ilə yanaşı nəfəs darlığı, dil və boğaz şişkinliyi, səsin tutulması, udqunma çətinliyi, başgicəllənmə, tərləmə və ümumi halsızlıq da ola bilər. Bu simptomlar ağır allergik reaksiya – anafilaksiya riski olduğunu göstərir və təcili tibbi müdaxilə tələb edir.

Antihistamin Preparatlarla Müalicə

Antihistamin preparatlar övrə xəstəliyinin əsas və ən çox istifadə olunan dərman qrupudur. Bu preparatlar histamin adlı maddənin təsirini bloklayaraq qaşınma, səpgilərin əmələ gəlməsi və digər allergik simptomları azaldır. Müasir antihistamin dərmanlar əsasən yan təsir vermədən, yuxululuq yaratmadan effektiv təsir göstərir. Birinci nəsil antihistaminlər (difenhidramin, klemastin, suprastin və s.) yuxu gətirici təsirə malik olduğundan əsasən axşam saatlarında istifadə olunur. İkinci və üçüncü nəsil antihistaminlər (loratadin, desloratadin, fexofenadin, cetirizin və s.) daha təhlükəsiz sayılır, gündüz saatlarında qəbul oluna bilər və gündəlik fəaliyyətə mane olmur. Dərmanların dozası və istifadəsi həkim tərəfindən xəstənin yaşına, çəkisinə və xəstəliyin şiddətinə görə təyin edilir. Uşaqlarda, yaşlılarda və hamilə qadınlarda antihistamin preparatların istifadəsi zamanı xüsusi diqqət tələb olunur. Bəzən xəstəyə eyni anda bir neçə fərqli antihistamin dərman təyin oluna bilər və ya dərmanlar dəyişdirilə bilər. Antihistaminlərlə müalicə adətən kəskin övrə hallarında çox qısa müddətdə effekt verir.

Kortikosteroid və İmmunosupressiv Müalicə

Ağır, kəskinləşmiş və ya xroniki övrə hallarında antihistamin preparatlar təkbaşına yetərli olmadıqda kortikosteroid preparatlar (prednizolon, metilprednizolon, deksametazon və s.) istifadə edilir. Kortikosteroidlər güclü iltihabəleyhinə və immunosupressiv təsirə malikdir, dəridə şişkinlik, qızartı, qaşınma və digər simptomları sürətlə aradan qaldırır. Bu dərmanlar adətən qısa müddətli, kəskin dövrlərdə və ciddi ağırlaşmalar (anafilaktik şok, Kvinke ödemi və s.) zamanı tətbiq olunur. Uzunmüddətli və nəzarətsiz istifadə ciddi yan təsirlərə, o cümlədən immunitetin zəifləməsinə, şəkərli diabet, arterial hipertenziya, osteoporoz və hormonal pozğunluqlara səbəb ola bilər. Buna görə də, kortikosteroidlər yalnız həkim göstərişi ilə, dəqiq dozada və müəyyən müddət üçün təyin olunmalıdır. Xroniki və müalicəyə davamlı övrə hallarında immunosupressiv preparatlar (ciklosporin, azatioprin, omalizumab və s.) təyin oluna bilər. Bu dərmanlar orqanizmin immun reaksiyasını zəiflədir və xəstəliyin təkrarlamasının qarşısını almağa kömək edir, lakin yan təsirləri nəzərə alınaraq yalnız xüsusi nəzarət altında istifadə olunur.

Yardımçı Müalicə Yolları və Qeyri-Dərman Prosedurları

Övrə xəstəliyinin kompleks müalicəsində yardımçı və qeyri-dərman üsullar da geniş tətbiq edilir. Ən önəmlisi pəhriz və həyat tərzi dəyişiklikləridir. Xəstələrə allergik reaksiya verə biləcək qida məhsullarından (yumurta, balıq, süd, fındıq, sitrus meyvələri, konservantlar və rəngləndiricilər) uzaq durmaq, hipoallergen pəhriz saxlamaq məsləhət görülür. Eyni zamanda, stress faktorlarını azaltmaq, kifayət qədər yuxu və istirahət etmək, bədən gigiyenasına riayət etmək, təmiz hava almaq və fiziki aktivliyi tənzimləmək önəmlidir. Dərinin qaşınan hissələrinə soyuq kompress və sakitləşdirici kremlər vurmaq simptomların yüngülləşməsinə kömək edir. Xalq təbabətində yulaf ekstraktı, itburnu, çobanyastığı və ya nanə çayları dəri reaksiyalarını yumşaltmaq üçün istifadə oluna bilər. Ancaq hər bir xalq üsulu yalnız həkim nəzarəti və məsləhəti ilə tətbiq olunmalıdır. Həyat tərzi dəyişiklikləri və profilaktik tədbirlər dərman müalicəsi ilə yanaşı xəstəliyin təkrarlanmasının qarşısını almaqda mühüm rol oynayı

Diaqnostika və Müayinə Yolları

Övrənin diaqnostikası, əsasən, kliniki əlamətlər və xəstənin şikayətlərinin toplanması, anamnez və fiziki müayinə ilə aparılır. Həkim bəzən allergik reaksiya ilə bağlı suallar verir, xəstənin keçmişində allergiya, dərman istifadəsi, qida dəyişiklikləri, yoluxucu xəstəliklər, son günlərdə qəbul etdiyi yeni məhsullar, istifadə etdiyi kosmetik vasitələr və evdə olan heyvanlar barədə dəqiqləşdirici məlumat alır. Çox vaxt əlavə laborator analizlərə ehtiyac olmur, amma bəzən qan analizi, ümumi allergen testləri, immunoqlobulin səviyyələrinin yoxlanılması, qaraciyər, böyrək və qalxanabənzər vəzi funksiyalarının qiymətləndirilməsi də aparılır. Bəzi hallarda xüsusi dəri testləri və qida sınaqları da təyin olunur. Xroniki övrə hallarında isə əsas səbəbin tapılması üçün geniş, mərhələli diaqnostika tələb oluna bilər.

Övrənin Müalicəsi: Ənənəvi və Müasir Yanaşmalar

Övrənin müalicəsində əsas məqsəd – səpgilərin, qaşınmanın və digər narahatedici simptomların aradan qaldırılması və səbəb olan amilin tapılıb aradan götürülməsidir. Yüngül və kəskin hallarda antihistamin preparatları (allergiya əleyhinə dərmanlar) istifadə olunur. Bu dərmanlar qaşınmanı, dəri reaksiyalarını və digər allergik simptomları aradan qaldırır. Daha ağır və davamlı hallarda həkim steroid preparatları və ya immunosupressiv vasitələr təyin edə bilər. Əgər xəstəliyin səbəbi aşkar edilibsə, həmin maddə ilə təmasın tamamilə dayandırılması əsas şərtdir. Bəzən pəhriz, dərmanların dəyişdirilməsi, evdə və işdə allergenlərin aradan qaldırılması vacib olur. Xalq təbabətində soyuq kompress, dəriyə sakitləşdirici bitki qarışıqları, yulaf ekstraktı ilə hamam, mentollu məlhəmlər geniş istifadə olunur. Lakin bu üsullar yalnız həkim tövsiyəsi və nəzarəti altında tətbiq edilməlidir. Həmçinin, övrə xəstəliyinin müalicəsində stres və emosional gərginliyin azaldılması, yuxu rejiminin və həyat tərzinin tənzimlənməsi də böyük rol oynayır.

Profilaktika və Qorunma Yolları

Övrə xəstəliyinin profilaktikasında ən vacib məqam – orqanizmdə allergik reaksiyalara səbəb olan risk faktorlarının aradan qaldırılması və ya minimuma endirilməsidir. Allergiya riski olan şəxslər yeni qida məhsullarından, bəzi dərmanlardan, parfüm və kosmetik vasitələrdən, ev tozundan, heyvan tükündən və digər potensial allergenlərdən mümkün qədər uzaq durmalıdırlar. Qışda və yazda immuniteti möhkəmləndirmək, pəhrizdə təravətli meyvə və tərəvəzlərə üstünlük vermək, süni rəngləndiricilər, konservant və qatqılar olan məhsullardan çəkinmək, düzgün gigiyena və stressin qarşısını almaq da xəstəliyin qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır. Hər hansı allergik reaksiya hiss edilərsə, dərhal həkimə müraciət etmək və özbaşına dərman qəbulundan uzaq durmaq lazımdır. Həmçinin, xroniki övrəsi olan şəxslər üçün həkim məsləhəti ilə tərtib olunmuş xüsusi pəhriz və həyat tərzi qaydalarına əməl etmək vacibdir.

Xəstəliklə Bağlı Sosial və Psixoloji Problemlər

Övrə xəstəliyi təkcə fiziki narahatlıq deyil, həm də psixoloji və sosial problemlərə yol aça bilər. Dəridə aşkar görünən səpgilər, şişkinlik və qızartı xəstədə utancaqlıq, cəmiyyətə çıxmaqda çətinlik, psixoloji gərginlik və narahatlıq yaradıb. Uşaqlarda və yeniyetmələrdə isə sosial adaptasiyada və psixoloji inkişafda ləngimə, məktəb və kollektiv həyatda özgüvən problemləri ola bilər. Uzun müddət davam edən, tez-tez təkrarlanan xroniki övrə emosional vəziyyətin pisləşməsinə, depressiya və nevrozlara səbəb ola bilər. Buna görə də, xəstəliyin kompleks müalicəsində psixoloq dəstəyi, ailə və sosial çevrənin anlayışlı münasibəti də çox vacibdir.

Övrə xəstəliyi Azərbaycanda geniş yayılan və müxtəlif yaş qruplarında rast gəlinən, əsasən allergik təbiətli bir dəri xəstəliyidir. Onun yaranma səbəbləri çox müxtəlif ola bilər və bəzən aydın izah edilmir. Xəstəliyin vaxtında və düzgün diaqnostikası, allergenlərin tapılması və aradan qaldırılması, eləcə də səmərəli müalicə və profilaktika tədbirləri xəstənin həyat keyfiyyətinin qorunması üçün əsas şərtdir. Müasir tibbin imkanlarından və xalq təbabətinin zəngin təcrübəsindən düzgün istifadə edildikdə övrənin ağırlaşmasının qarşısı alınır və xəstəlik tez sağalır.

Ən Çox Verilən Suallar