Oxşar Sözü: Mənası, İşlənmə Sahələri

“Oxşar” sözü Azərbaycan dilində semantik baxımdan çoxqatlı və funksional bir leksik vahiddir. Bu sözün yaranması “oxşamaq” feilindən götürülüb. “Oxşamaq”, hərfi mənada bir şeyin digərinə bənzəməsi, görünüş və ya məzmun baxımından uyğunluq göstərməsi mənasını verir. Bu baxımdan “oxşar” sifəti isə həmin bənzərliyin nəticəsi olaraq formalaşır və konkret obyekt, hadisə və ya anlayışların arasında müəyyən uyğunluq olduğunu ifadə edir. “Oxşar” anlayışı həm obyektiv, həm də subyektiv müqayisələrdə istifadə oluna bilər. Məsələn, iki insanın fiziki görünüşünün “oxşar” olması obyektiv xüsusiyyətlərin üst-üstə düşməsi ilə izah olunur. Lakin iki fikrin “oxşar” olması subyektiv təhlil və məzmun uyğunluğu ilə əlaqəlidir.

Leksik Mənası

“Oxşar” sözü əsasən “bənzər”, “eyni və ya yaxın xüsusiyyətlərə malik olan” mənasında işlənir. Məsələn:

• Onun yazı tərzi mənimkilə oxşardır.
• Bu iki çiçək oxşar rənglərə malikdir.

Burada “oxşar” sözü iki və ya daha çox obyektin və ya anlayışın bir-birinə uyğunluğunu və ya yaxınlığını bildirir. Əslində bu, müqayisə nəticəsində əldə edilən bənzərlikdir. Bu baxımdan “oxşar” – “eyniləşmək yox, uyğun olmaq, yaxın olmaq” kimi anlaşılmalıdır.

Mənşə və Etimologiya

“Oxşar” sözü kökü etibarilə “oxşamaq” feilindən törəmişdir. “Oxşamaq” qədim türk dillərində də işlənən bir feil olub, “bənzəmək”, “uyğun gəlmək”, “yaxın olmaq” kimi mənaları ifadə edir. Bu feildən alınmış “oxşar” isə sifət formasında bənzərlik bildirir.

Məsələn:

• “Oxşamaq” – Mən ona çox oxşayıram.
• “Oxşar” – Mənimlə oxşar adamdır.

Qeyd etmək lazımdır ki, “oxşar” sözü həm sifət, həm də isim kimi işlənə bilər.

Qrammatik Təyinatı

• Sifət: Dil qaydalarına əsasən, “oxşar” sözü əsasən sifət rolunda çıxış edir və isimdən əvvəl və ya sonra işlənərək həmin ismin xüsusiyyətini bildirir.
  • Oxşar fikirlər
  • Onlar oxşar davranış nümayiş etdirdilər.
• İsim kimi işlənməsi: Bəzən bu söz isim kimi də istifadə olunur və “bənzəri”, “əvvəlkisi”, “o tipli şəxs və ya şey” mənasında işlənir.
  • Mən onun oxşarını əvvəllər görmüşəm.
  • Bu filmin oxşarını izləmişdim.

Semantik Təhlil

“Oxşar” sözünün semantik spektri genişdir. Bu söz eyni zamanda:

• Fiziki bənzərlik: üz cizgiləri, rəng, forma
• Fikri və emosional bənzərlik: düşüncə tərzi, hisslər
• Funksional bənzərlik: istifadə məqsədi, iş prinsipi
• Sosial və mədəni yaxınlıq: adət-ənənə, davranış formaları

Bu müxtəlif mənalar kontekstdən asılı olaraq dəyişir və hər biri öz istifadəsi ilə cəmiyyətin dillə bağlı düşüncə sistemini əks etdirir.

“Oxşar” Sözünün Sinonimləri

“Oxşar” sözünün Azərbaycan dilində bir neçə sinonimi vardır. Onlar arasında fərqli məna çalarları olsa da, ümumilikdə bənzərlik anlayışını əks etdirirlər:

• Bənzər
• Eyni
• Uyğun
• Paralel
• Bənzətmə (məcazi mənada)
• Tək-tək (bənzərlik mənasında)

Misal:

• Bu iki fikir bənzərdir.
• Onlar uyğun fikirlərdir.
• Bu uşaqlar çox eyni görünürlər.

Lakin “eyni” sözü daha çox tam uyğunluğu bildirir, “oxşar” isə qismən və ya nisbətən bənzərliyi.

“Oxşar” Sözünün Ədəbi Dillə İstifadəsi

Ədəbiyyatda “oxşar” sözü bir çox məcazlarla işlədilir. Şairlər və yazıçılar bu sözdən istifadə etməklə paralelliklər yaradır, müqayisələr aparır, estetik ifadələr qururlar.

Məsələn:

“Onun baxışları qaranlıq gecəyə oxşar idi.”

Bu cümlədə “oxşar” sözü birbaşa bənzətmə deyil, hiss və məna uyğunluğu yaradan estetik təsirdir.

Fəlsəfi və Elmi Kontekstdə “Oxşar”

Fəlsəfədə və elmi sahələrdə “oxşarlıq” anlayışı ciddi məna daşıyır. Məsələn, riyaziyyatda fiqurların “oxşarlığı” dedikdə, onların forma baxımından uyğunluğu, ölçülərin nisbəti qorunmaqla fərqli ölçülərdə olması nəzərdə tutulur.

Hüquq sahəsində də müqavilələrdə və hüquqi presedentlərdə “oxşar hallar” anlayışı tez-tez işlənir. Bu zaman əvvəlki bir hal ilə indiki vəziyyət arasında hüquqi bənzərlik əsas götürülür.

Sosial və Psixoloji Aspektdə

Sosiologiyada və psixologiyada insanlar arasında oxşarlıqlar – dəyərlər, düşüncələr, davranış formaları baxımından qiymətləndirilir. Məsələn, “oxşar dünyagörüşlü insanlar” ifadəsi tez-tez işlənir və bu, qarşılıqlı anlaşmanı ifadə edir.

Misal:

• Dostluq, çox vaxt oxşar maraqlar üzərində qurulur.

“Oxşar” və “Fərqli” – Qarşılaşdırma

“Oxşar” anlayışının əksi və tamamlayıcısı “fərqli” sözüdür. Dil və üslub baxımından çox zaman bu iki söz bir-biri ilə müqayisə kontekstində işlənir.

• Bu iki yanaşma oxşar, digərləri isə fərqlidir.
• Uşaqların davranışı bir-birinə oxşayır, amma düşüncələri fərqlidir.

Bu cür qarşılaşdırma vasitəsilə obyekt və ya hadisələrin daha dolğun qiymətləndirilməsi mümkün olur.

“Oxşar” Sözünün Terminoloji İstifadəsi

Müxtəlif sahələrdə “oxşar” sözü termin kimi işlənir:

• Riyaziyyat: oxşar üçbucaqlar
• Mühəndislik: oxşar konstruksiyalar
• Biologiya: oxşar orqanlar
• Texnologiya: oxşar funksiyalı cihazlar

Bunların hər birində “oxşar” sözü struktur, funksiya və ya məntiqi paralellik mənasında istifadə olunur.

“Oxşar” sözü Azərbaycan dilində həm məna baxımından dərin, həm də istifadəsi baxımından geniş bir anlayışı ifadə edir. Gündəlik danışıqdan tutmuş elmi və hüquqi sənədlərə qədər bu sözün işlənməsi insanın müqayisə etmə ehtiyacından və fərqliliklər içində uyğunluqları dərk etmə bacarığından irəli gəlir. Hər bir vətəndaş üçün bu sözün mənasını düzgün anlamaq və yerində istifadə etmək dili və düşüncə sistemini daha zəngin və funksional edir.

Ən Çox Verilən Suallar