Öyrəşmişəm: Etimologiyası, İfadəsi, Nümunələri

İnsan psixologiyasının və gündəlik davranışlarının formalaşmasında vərdiş və təkrar olunan hallar mühüm rol oynayır. Hər hansı bir şəraitə, insana, əşyaya və ya duyğuya qarşı yaranan davamlı münasibət, zamanla insanın daxilində qəbulolunmuş hal alır. Bu prosesin ən sadə, lakin ən təsirli ifadə formalarından biri “öyrəşmişəm” sözüdür. Bu ifadə həyatımızda düşündüyümüzdən daha dərin məna daşıyır: bəzi hallarda müqavimətin yoxluğunu, bəzən isə alışqanlığın gücünü ifadə edir. “Öyrəşmişəm” bir cümlədən ibarət sadə cavab kimi görünsə də, arxasında sosial, emosional, dilçilik və psixoloji qatlar gizlənir.

Azərbaycan cəmiyyətində “öyrəşmişəm” ifadəsi gündəlik ünsiyyətdə tez-tez rast gəlinən və müxtəlif kontekstlərdə istifadə olunan ifadələrdən biridir. İnsanlar bu ifadə ilə həm razılaşmanı, həm də təslim olmanı bildirə bilər. Əsas məsələ isə, bu sözün hansı şəraitdə, hansı niyyətlə və hansı emosional vəziyyətlə deyildiyini dərk etməkdir. Məhz bu səbəbdən “öyrəşmişəm” sözünün sosiolinqvistik, semantik və emosional aspektlərindən bəhs etmək vacibdir.

Öyrəşmək Fellinin Etimologiyası

“Öyrəşmişəm” sözü “öyrəşmək” felinin keçmiş zaman, I şəxs, təsdiq formasındadır. Bu felin kökü “öyrə-” sözündən qaynaqlanır və zamanla “alışmaq”, “qəbul etmək”, “vərdiş halına salmaq” kimi mənalarla zənginləşmişdir. “Öyrəşmək” daha çox emosional bağın və ya psixoloji prosesin nəticəsi olaraq yaranır və insanın müəyyən bir durumla barışmasını, uyğunlaşmasını ifadə edir.

Etimoloji baxımdan, “öyrə-” kökü qədim türk dillərində “bilgini mənimsəmək”, “tələbi yerinə yetirmək” mənalarında işlənib. Bu kökdən yaranan “öyrətmək”, “öyrənmək”, “öyrəşmək” kimi sözlər eyni semantik ailəyə aiddir. “Öyrəşmək” isə başqasının təsiri ilə deyil, zamanla, təkrarla və davamlılıqla formalaşan daxili dəyişimi bildirir.

Psixoloji Tərəfdən Öyrəşmək

İnsan beyninin təkrar olunan vəziyyətlərə qarşı reaksiyası çox spesifikdir. Psixologiyada buna “adaptasiya” deyilir. İnsan bir mühitə, davranışa və ya emosional hala qarşı dəfələrlə təkrar edildikdə, beyində həmin vəziyyətə qarşı müqavimət azalır. Məhz bu zaman “öyrəşmişəm” kimi bir ifadə doğur. Bu vəziyyət həm müsbət, həm də mənfi hallarda baş verə bilər.

Müsbət mənada:

• Yeni bir iş yerinə öyrəşmək
• Yeni bir yaşayış mühitinə uyğunlaşmaq
• Sağlam həyat tərzinə alışmaq

Mənfi mənada:

• Əziyyətə və zülmə öyrəşmək
• Rədd edilməyə alışmaq
• Mənəvi təzyiqlərə passiv münasibət göstərmək

Bu kontekstdə “öyrəşmişəm” həm iradə gücünü, həm də psixoloji təslimiyyəti ifadə edə bilər. Elmi tədqiqatlar göstərir ki, insanların 45 gündən sonra vərdiş halına gətirdikləri hərəkətlər, emosional zəmində artıq “normal” qəbul olunur.

Dilçilikdə “Öyrəşmişəm” İfadəsinin İşlənmə Nümunələri

Azərbaycan dilində “öyrəşmişəm” müxtəlif məna çalarlarında işlənə bilir. Bu söz, fərqli cümlə strukturlarında, həm sərbəst ifadə, həm də mürəkkəb cümlələrin bir hissəsi kimi istifadə olunur.

Sərbəst şəkildə:

• Artıq hər səhər saat 6-da oyanmağa öyrəşmişəm.
• Soyuq otaqda yatmağa öyrəşmişəm.
• Tənhalığa öyrəşmişəm.

Duyğusal çalarlı ifadə:

• Onun səsini eşitməməyə öyrəşmişəm.
• Gözlənilməz itkilərə öyrəşmişəm.
• Hər gün təkliyə oyandığıma öyrəşmişəm.

Satiq ya ironik tonda:

• Təzyiqə? Öyrəşmişəm!
• Onsuz da hər dəfə gecikir… Mən artıq öyrəşmişəm.

Bu kontekstlərdə sözün vurğusu, cümlənin tonu və istifadəçinin niyyəti onun semantik gücünü müəyyən edir. Bu, dilin nə qədər elastik və kontekstual gücə malik olduğunu göstərir.

Cəmiyyətin Sosial Vərdişləri və “Öyrəşmişəm” Klişeləri

Müasir Azərbaycan cəmiyyətində insanlar tez-tez sosial problemlər qarşısında “öyrəşmişəm” ifadəsini istifadə edirlər. Bu, əksər hallarda passiv müqavimətin simvoluna çevrilib.

Nümunələr:

• Maaş gecikir? Artıq öyrəşmişəm.
• Elektrik kəsintisi oldu? Öyrəşmişəm.
• Hər gün eyni nəqliyyat problemi? Öyrəşmişəm.

Bu kimi hallar sosial uyuşqanlıq anlayışını doğurur. İnsanlar sistemin dəyişməyəcəyinə inandıqları üçün dəyişiklik istəyi azalır və öyrəşmə psixoloji barış forması alır. Bu cür vəziyyətlərdə “öyrəşmişəm” ifadəsi artıq bir dil vasitəsi deyil, cəmiyyətin əhval-ruhiyyəsinin göstəricisinə çevrilir.

“Öyrəşmişəm” İfadəsinin Ədəbiyyatda və Musiqidə İzlənməsi

Azərbaycan ədəbiyyatında və musiqisində “öyrəşmişəm” ifadəsi həm kədərin, həm də qəbulun poetik simvoludur. Müasir şair və yazıçılar bu ifadəni sevgi, itki və tənhalıq temalarında tez-tez istifadə edirlər.

Məsələn, müasir poeziyada:

• “Gəlmədin yenə, mən öyrəşmişəm”
• “Mənə yoxluğun da tanışdır artıq, öyrəşmişəm…”

Bəzi musiqi nümunələrində isə bu ifadə təslimiyyətin deyil, azadlığın və qərarın ifadəsidir:

• “Sənsizliyə öyrəşmişəm, sənə ehtiyacım yox!”

Belə nümunələr göstərir ki, “öyrəşmişəm” ifadəsi təkcə mənfi duyğularla deyil, güclü daxili transformasiyaların nəticəsi ilə də bağlı ola bilər.

İnsan Münasibətlərində “Öyrəşmişəm” Səddi

İnsan münasibətlərində “öyrəşmişəm” ifadəsi bəzən ciddi emosional məsafəni ifadə edir. İnsan uzun müddət davam edən laqeydlik, diqqətsizlik və ya soyuqluq fonunda özünü bir növ hissizlik müstəvisində tapır.

Məsələn:

• Sevgilisinə etinasızlıq göstərən biri ilə yaşamağa öyrəşmək
• Ailədə daim gərginlik şəraitində böyüməyə öyrəşmək
• Dostların uzaqlaşmasına qarşı reaksiyasız qalmaq

Bu halda “öyrəşmişəm” artıq qorunma mexanizmi kimi işləyir. İnsan duyğusal zərbələrdən qorunmaq üçün hisslərini passivləşdirir və vəziyyəti olduğu kimi qəbul edir.

“Öyrəşmişəm” və İctimai Mübarizə

Bəzi sosial fəallar və ictimai xadimlər “öyrəşmişəm” ifadəsini dəyişməyə qarşı olan barışqanlıq kimi qəbul edir. Onlar cəmiyyətdə bu ifadənin çox işlənməsinin tənqidi yanaşmasını bildirir və insanları status-kvoya qarşı çıxmağa çağırırlar.

“Öyrəşmişəm” – bu ifadə ilə biz bəzən ədalətsizliyə, zülmə, haqsızlığa qarşı səssiz qalıb, öz mövqeyimizi zəiflədirik. Ona görə də ictimai təhsil və maarifləndirmə vasitələri ilə insanlarda fərqli düşüncə tərzi formalaşdırmaq gərəkdir. “Öyrəşmişəm” ifadəsi dəyişməzliyi simvolizə etməməli, əksinə, dəyişiklik istəyi ilə əvəz olunmalıdır.

Fəlsəfi Tərəfdən Yanaşma

Fəlsəfi müstəvidə “öyrəşmək” zamanı qəbul etmək, dəyişməzliyə uyğunlaşmaq və müqavimətsiz davranış modeli olaraq təhlil olunur. Qərb fəlsəfəsində, xüsusilə Stoisizm fəlsəfəsində “öyrəşmək” bir həyat strategiyasıdır: nəyi dəyişə bilmirsənsə, ona öyrəş.

Bu fikir ilk baxışda konstruktiv görünsə də, hər şeyə öyrəşmək düşüncəsi passiv həyat tərzinin yaranmasına gətirib çıxara bilər. Ona görə də fəlsəfə bizə bu ifadənin həm faydasını, həm də risklərini göstərir.

“Öyrəşmişəm” sözü sadə görünsə də, onun semantik dərinliyi, psixoloji qatları və ictimai təzahür formaları çoxşaxəlidir. Bu ifadə insanın daxili aləminin, psixoloji vəziyyətinin və həyat tərzinin aynasıdır. Bəzən bu söz daxili güc və qəbulun simvoludur, bəzən isə etinasızlığın və dəyişiklik istəməməyin əlamətidir. Cəmiyyətimizdə “öyrəşmişəm” ifadəsinin artması həm şəxsi həyatlarda, həm də sosial müstəvidə mühüm mənəvi və davranış yönümlü siqnallar verir. Ona görə də bu ifadənin arxasında dayanan vəziyyəti anlamaq, tənzimləmək və lazım gəldikdə dəyişmək vacibdir. Hər zaman öyrəşmək deyil, bəzən dəyişmək lazımdır.

Ən Çox Verilən Suallar