Öyüd-Nəsihət: Folklor Nümunəsi, Etimologiyası

Cəmiyyətin formalaşmasında, fərdin mənəvi inkişafında, ailə münasibətlərində və gündəlik həyat tərzində öyüd-nəsihət böyük rol oynayır. Öyüd-nəsihət sadəcə bir məsləhət deyil, insanın iç dünyasına toxunan, onu doğru yola, düzgün həyat tərzinə yönləndirən mənəvi yol göstəricidir. Azərbaycan xalqının yüzillər boyu qoruyub saxladığı adət-ənənələr, ailə institutunun möhkəmliyi, valideyn-övlad münasibətlərində hörmətin bərqərar olması məhz öyüd-nəsihət mədəniyyəti ilə bağlıdır. Böyüklərin, valideynlərin, müəllimlərin və ümumilikdə yaşlı nəslin gənclərə verdiyi öyüdlər onların həyatında bəzən istiqamətverici, bəzən xilasedici rol oynayır. Öyüd-nəsihət yalnız bir dəfə deyil, ömür boyu insanın yaddaşında yaşayır və həyatın hər çətin anında çıxış yolu kimi yadda qalır. Ənənəvi Azərbaycan ailəsində, kənd və şəhər icmalarında böyüklərin hər sözü, hər məsləhəti təcrübəyə əsaslanır və nəsillərdən nəsillərə ötürülür. Bu dəyərlər sayəsində insan özü, ailəsi və cəmiyyəti üçün daha məsuliyyətli, mərhəmətli, düzgün bir fərd kimi yetişir.

Öyüd-Nəsihətin Tarixi və Mədəni Əhəmiyyəti

Tarixə nəzər saldıqda, öyüd-nəsihətin insan cəmiyyətlərinin ilkin çağlarından etibarən gündəlik həyatın bir parçası olduğunu görmək mümkündür. Qədim türklərdə, islam dininin inkişafında, Şərq və Qərb mədəniyyətlərində öyüd-nəsihət əxlaqın, davranışın və sosial münasibətlərin formalaşmasında əsas alət sayılıb. Azərbaycan ədəbiyyatında və folklorunda öyüd-nəsihət geniş şəkildə öz əksini tapıb. Nizami Gəncəvi, Nəsimi, Füzuli, Molla Pənah Vaqif kimi böyük şairlərin yaradıcılığında, aşıq poeziyasında, atalar sözlərində öyüd-nəsihət motivləri tez-tez rast gəlinir. Bu irs, xalqın həyat tərzinə, dünyagörüşünə, davranışına birbaşa təsir edib və bu gün də öz aktuallığını qoruyur. Valideynlərin övladlarına, böyüklərin gənclərə, müəllimlərin şagirdlərinə verdiyi məsləhətlər, nəsihətlər həyatda düzgün yol seçməkdə, səhvlərdən çəkinməkdə, məhrumiyyətlərə səbr etməkdə əvəzsiz rol oynayır. Mədəni dəyərlərimizin formalaşmasında, ailə bağlarının möhkəmlənməsində və gənc nəslin vətənpərvər, əxlaqlı böyüməsində öyüd-nəsihət misilsiz rol oynayır.

Azərbaycan Folklorunda və Ədəbiyyatında Öyüd-Nəsihət

Azərbaycan xalq ədəbiyyatında öyüd-nəsihət motivləri daim aparıcı mövqedə olub. Atalar sözləri, bayatılar, dastanlar və nağıllarda insanlara düzgün həyat tərzi seçmək, yaxşı insan olmaq, böyüklərə hörmət etmək, kiçikləri qorumaq, yalan danışmamaq, halal zəhmətə önəm vermək kimi fikirlər daim təbliğ edilib. “Dostunu yaxşı seç”, “Zəhmət olmadan ruzi olmaz”, “Böyükdən öyüd al, kiçiyə nəsihət ver” kimi atalar sözləri illər boyu öz aktuallığını qoruyur. Folklor nümunələrində öyüd-nəsihətin əsas məqsədi gəncləri həyatın çətinliklərinə hazırlamaq, onları mənəvi cəhətdən gücləndirmək, cəmiyyətə faydalı fərd kimi formalaşdırmaqdır. Ədəbiyyatımızda da böyük şairlərin, yazıçıların əsərlərində nəsihətverici səhnələr geniş yer alır. Bu əsərlərdə insanın daxili aləmi, vicdanı, əxlaqı ön plana çəkilir, insan davranışına təsir edən dəyərlər təbliğ olunur. Bütün bunlar bir daha göstərir ki, öyüd-nəsihət həm fərdin, həm də xalqın taleyində mühüm rol oynayır.

Ailə və Cəmiyyət Münasibətlərində Öyüd-Nəsihətin Rolu

Ailə hər bir insanın ilk sosiallaşdığı, dəyərləri mənimsədiyi yerdir. Valideynlərin, xüsusilə də ata və ananın övladlarına verdiyi öyüdlər onların gələcək həyatına dərin təsir göstərir. Ana nəsihətləri adətən mərhəmət, insanpərvərlik, səbir və sevgi aşılayır, ata öyüdləri isə daha çox məsuliyyət, əzm, dürüstlük və əxlaqi prinsiplərə yönəlir. Öyüd-nəsihət ailə daxilində münasibətləri tənzimləyir, nəsillər arasında körpü yaradır və ailənin bütövlüyünü qoruyur. Cəmiyyətdə isə böyüklərin, müəllimlərin, dini liderlərin verdiyi nəsihətlər ictimai münasibətləri, əməkdaşlığı, qarşılıqlı hörməti və ədaləti təşviq edir. Gənclərin yanlış addımlar atmasının, qanun pozuntularının, mənəvi dəyərlərin aşınmasının qarşısını almaqda öyüd-nəsihət mədəniyyəti xüsusi yer tutur. Azərbaycanda ailə və cəmiyyət münasibətlərində öyüd-nəsihət heç vaxt təsadüfi və ya sıradan sayılmayıb, həmişə həyatın təməl daşı kimi dəyərləndirilib.

Müasir Dəbdə və Gündəlik Həyatda Öyüd-Nəsihət

Zaman dəyişir, texnologiya inkişaf edir, amma öyüd-nəsihətin rolu heç vaxt azalır. Müasir dövrdə də valideynlər, müəllimlər, həyat təcrübəsi olan insanlar gənclərə məsləhət verməkdən, onları doğru yola səsləməkdən çəkinmirlər. Gündəlik həyatda baş verən hadisələr, cəmiyyətin qarşılaşdığı problemlər fonunda öyüd-nəsihətin aktuallığı daha da artır. Uşaqlara məktəbdə və evdə verilən nəsihətlər onların şəxsiyyət kimi formalaşmasında böyük rol oynayır. Cəmiyyətin inkişafı, ailə dəyərlərinin qorunması, insanların bir-birinə qarşı daha anlayışlı və mərhəmətli olması üçün öyüd-nəsihət həmişə zəruridir. Həm də müasir insan bu dəyərlərin həyatdakı əhəmiyyətini tez-tez sosial mediada, televiziya proqramlarında, ictimai tədbirlərdə, motivasiya çıxışlarında eşidir. Bu isə göstərir ki, öyüd-nəsihət yalnız ənənəvi deyil, həm də çağdaş cəmiyyət üçün mühüm sosial və psixoloji təsirə malikdir.

Öyüd-Nəsihətin İnsanın Şəxsiyyətinə Təsiri

Fərdin xarakterinin formalaşmasında, həyat yolunun düzgün seçilməsində, uğurlu insan olmasında öyüd-nəsihətin rolu danılmazdır. Valideynlərin, müəllimlərin, böyüklərin səbrlə, sevgi ilə verdiyi məsləhətlər insana güvən, cəsarət, düzgünlük, sədaqət, hörmət, mərhəmət, insanlıq, alicənablıq kimi dəyərləri aşılayır. Hər bir insan həyatında ən çətin məqamda böyüklərindən aldığı öyüdləri xatırlayır və bu sözlər ona dayaq olur. Bəzən bir öyüd insanın həyatını dəyişir, onu təhlükəli addımdan çəkindirir, yaxşılığa sövq edir. Xüsusilə uşaq və yeniyetmə yaşlarında verilən nəsihətlərin insan yaddaşında izi ömürlük qalır. Psixoloji tədqiqatlar göstərir ki, ailədən, cəmiyyətdən və müəllimlərdən alınan düzgün nəsihət insanın stresə davamlılığını artırır, özünü dərk etməsinə, düzgün sosial münasibətlər qurmasına, xoşbəxt və uğurlu insan olmasına səbəb olur. Öyüd-nəsihət insanın ruhunda bir kompas rolunu oynayır.

Azərbaycan Atalar Sözlərində və Deyimlərində Öyüd-Nəsihət

Azərbaycan dilinin bədii sərvətləri sırasında atalar sözləri və deyimlər xüsusi yer tutur. Bu nümunələrdə öyüd-nəsihət motivləri çox aydın şəkildə ifadə olunur. “Yaxşı dost ağ günə, pis dost qara günə aparar”, “Ağıl yaşda deyil, başdadır”, “Dilinlə ölç, əlinlə biç”, “Tərbiyə ailədən başlayır” kimi atalar sözləri birbaşa həyat təcrübəsinə, əxlaqa və düzgün davranışa səsləyir. Bu cür hikmətli fikirlər nəsillər boyunca xalq arasında dolaşır, hər ailənin gündəlik həyatında tətbiq edilir. Azərbaycan folklorunun ən gözəl nümunələri – nağıllar, dastanlar, bayatılar və tapmacalar da öyüd-nəsihət ruhu ilə yoğrulub. Bu irs bizim milli dəyərlərimizin, mədəniyyətimizin ayrılmaz hissəsidir. Valideynlər övladlarına həyat dərslərini əsasən bu cür deyimlər və nümunələrlə çatdırır, uşaqlara və gənclərə düzgün yol seçməyin əhəmiyyətini göstərirlər.

Öyüd-nəsihət insan həyatında, ailədə və cəmiyyətdə daim dəyərli olmuş, zaman keçdikcə əhəmiyyətini daha da artırmışdır. Hər bir azərbaycanlı üçün öyüd-nəsihət təkcə məsləhət deyil, həm də bir həyat dərsidir, mənəvi dayaqdır. Böyüklərin ağıllı sözləri, keçmişin təcrübəsinə əsaslanan nəsihətləri gənc nəslə yalnız düzgün yol göstərmir, eyni zamanda onları milli və mənəvi dəyərlərə sədaqətli böyüdür. Müasir dünyada texnologiya və zamanın sürəti dəyişsə də, öyüd-nəsihətin ruhu yaşayır. Cəmiyyətin inkişafı, ailələrin sağlamlığı, insanların bir-birinə hörməti və mərhəməti üçün öyüd-nəsihət həmişə lazımdır. Bu dəyərlər insanı xoşbəxt, ailəni bütöv, cəmiyyəti güclü edir. Hər bir fərd, ailə və toplum böyüklərin hikmətli sözlərinə, öyüd-nəsihətinə dəyər verdikcə, cəmiyyət daha güclü və sağlam inkişaf edəcək.

Ən Çox Verilən Suallar