Mərkəzi Asiyanın ürəyi sayılan Özbəkistan, zəngin tarix və mədəni irsi ilə dünya xəritəsində özünəməxsus yeri olan bir ölkədir. Azərbaycanlı oxucular üçün bu ölkə həm coğrafi yaxınlığı, həm də mədəni əlaqələri baxımından xüsusi maraq kəsb edir. Özbəkistan qədim İpək Yolunun üzərində yerləşərək tarixin müxtəlif dövrlərində böyük mədəniyyətlərə və imperiyalara ev sahibliyi etmişdir. Bugünkü müstəqil Özbəkistan regionun ən sıx əhalisi və iqtisadi potensialına malik ölkələrindən biridir.
Özbəkistanın Coğrafiyası və Xəritəsi
Özbəkistan, Mərkəzi Asiyada yerləşən quru ölkəsidir. Cənubdan və qərbdən Türkmənistan, qərbdən Qazaxıstan, şimaldan Qırğızıstan və Tacikistan, şərqdən isə Əfqanıstanla həmsərhəddir. Ölkə 448,978 kvadrat kilometr ərazini əhatə edir ki, bu da onu Mərkəzi Asiyada ən böyük quru ölkələrindən biri edir.
Özbəkistanın coğrafiyası əsasən düzənliklərdən ibarətdir, həmçinin ölkənin cənub-qərbində qərbi Türküstan və qərb səhraları yerləşir. Amudərya və Sirdərya kimi iki böyük çay ölkənin su ehtiyatlarını təmin edir. Xəzər dənizindən uzaqda yerləşməsinə baxmayaraq, ərazisi əridilmiş göllər və çaylarla zəngindir.
Özbəkistanın xəritəsində əsasən 12 inzibati bölgə (vilayət), 1 paytaxt şəhəri və 1 müstəqil şəhər – Təşkent yerləşir.
Paytaxt və Böyük Şəhərləri
Özbəkistanın paytaxtı və ən böyük şəhəri Təşkentdir. Təşkent ölkənin siyasi, iqtisadi və mədəni mərkəzidir. Burada təxminən 2.5 milyon insan yaşayır və şəhər Mərkəzi Asiyanın ən böyük və ən inkişaf etmiş şəhərlərindən sayılır. Təşkent yüksək texnologiya, təhsil, səhiyyə və sənaye sahələrində önəmli mərkəz rolunu oynayır.
Digər əsas şəhərlər isə bunlardır:
- Səmərqənd – Özbəkistanın tarixi və mədəni incisi, İpək Yolunun ən vacib dayanacaqlarından biri olmuşdur. Burada böyük memarlıq abidələri, məşhur Registan meydanı və Şərq mədəniyyətinin inciləri yerləşir.
- Buxara – UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısına daxil olan qədim şəhər. Burada min illər öncə tikilmiş məscidlər, madrəsələr və karvansaraylar var.
- Xiva – Qədim qalası və tarixi mərkəzi ilə tanınır. Xiva həmçinin tarixi abidələri ilə turizm baxımından əhəmiyyətlidir.
- Navoiy – Ölkənin sənaye və mədənçilik şəhəri.
- Andican və Fərqanə – Əhali sıxlığı və iqtisadiyyatı ilə seçilən digər böyük şəhərlərdir.
Əhalisi və Demoqrafik Məlumatlar
Özbəkistan Mərkəzi Asiyanın ən sıx əhalisi olan ölkəsidir. 2025-ci ilin son statistik məlumatlarına görə ölkənin əhalisi təxminən 36.5 milyon nəfərdir. Bu, region üzrə ən böyük rəqəmdir və Özbəkistan əhalisinin çoxluğu ölkənin iqtisadi və sosial siyasətində mühüm rol oynayır.
Əhali əsasən özbəklərdən ibarətdir (təxminən 80%), həmçinin böyük qırğız, tacik, rus və digər azsaylı millətlər ölkədə yaşayır. Özbəkistanın rəsmi dili özbək dilidir, lakin rus dili geniş yayılmışdır və beynəlxalq əlaqələrdə, biznesdə aktiv istifadə olunur.
Ölkənin əhalisinin əksəriyyəti gəncdir və urbanizasiya sürətlə inkişaf edir. Bununla yanaşı, kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan əhali də az deyil.
Özbəkistanın Dövlət Struktur və Prezidenti
Özbəkistan parlamentli respublikadır və dövlət başçısı kimi prezident fəaliyyət göstərir. Prezident həm dövlətin, həm də hökumətin rəhbəridir.
2025-ci ilin məlumatına görə ölkənin prezidenti Şavkat Mirziyoyevdir. O, 2016-cı ildən ölkənin rəhbəridir və iqtisadi islahatlar, xarici siyasətin liberallaşması istiqamətində aktiv addımlar atır. Mirziyoyevin dövründə Özbəkistanın beynəlxalq əlaqələri inkişaf edib, qonşu ölkələrlə, o cümlədən Azərbaycanla əməkdaşlıq genişlənib.
Prezident seçkiləri 5 ildən bir keçirilir və demokratik əsaslara söykənir, baxmayaraq ki, beynəlxalq müşahidəçilər ölkədə siyasi azadlıqlar və insan hüquqları məsələlərində bəzi məhdudiyyətlər olduğunu bildirirlər.
Özbəkistanın Bayrağı və Milli Simvolları
Özbəkistanın milli bayrağı 1991-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra qəbul olunmuşdur. Bayraq üç üfüqi zolaqdan ibarətdir:
- Üst zolaq göy rəngdədir və göy səma, azadlıq simvoludur.
- Orta zolaq ağdır, sülh və saf niyyətlərin ifadəsidir.
- Aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və təbiət, yenilənmə mənalarını daşıyır.
Üst sol küncdə aypara və 12 ulduz var. Aypara İslamın simvolu, 12 ulduz isə ölkənin tarixi bölgələri və xalqının müxtəlifliyini göstərir. Bayrağın dizaynı həm tarixi, həm də dini elementləri müasir dövlət atributu kimi özündə birləşdirir.
Pul Vahidi və İqtisadiyyat
Özbəkistanın rəsmi pul vahidi Özbəkistan somu (UZS)-dur. Som 1994-cü ildə ölkənin müstəqillik qazandıqdan sonra istifadəyə verilmişdir və milli iqtisadiyyatın aparıcı valyutası kimi fəaliyyət göstərir.
Özbəkistan iqtisadiyyatı əsasən kənd təsərrüfatı, sənaye və xidmətlər sektorlarından ibarətdir. Ölkə pambıq istehsalında dünyada öncül yerlərdən birini tutur və “ağ qızıl” adlandırılan pambıq Özbəkistanın əsas ixrac məhsullarındandır.
Son illərdə hökumət iqtisadi diversifikasiya siyasəti həyata keçirir. Neft, qaz, qızıl və digər mineral resursların hasilatı ölkə iqtisadiyyatının əsasını təşkil edir. Sənaye sahəsində tekstil, maşınqayırma, tikinti materialları istehsalı geniş yayılıb.
Özbəkistan həmçinin turizm sektoruna böyük önəm verir. Tarixi şəhərləri, memarlıq abidələri və təbii gözəllikləri turistlər üçün cəlbedicidir.
Özbəkistanın Səfirlikləri və Beynəlxalq Əlaqələri
Azərbaycan və Özbəkistan arasında siyasi və iqtisadi əlaqələr sürətlə inkişaf edir. Hər iki ölkədə qarşılıqlı səfirliklər fəaliyyət göstərir. Azərbaycan Respublikasının Özbəkistandakı səfirliyi Təşkentdə yerləşir və diplomatik əlaqələrin inkişafında aktiv rol oynayır.
Özbəkistanın Azərbaycandakı səfirliyi isə Bakı şəhərində fəaliyyət göstərir və iki ölkə arasında mədəni, iqtisadi və siyasi əməkdaşlığın gücləndirilməsi üçün çalışır.
Özbəkistan BMT, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB) və digər beynəlxalq təşkilatların üzvüdür. Həmçinin, Çin, Rusiya, Türkiyə və digər ölkələrlə iqtisadi və strateji əməkdaşlığa malikdir.
Özbəkistanın Tarixi və Mədəni İrsi
Özbəkistanın tarixi min illər öncəsinə gedib çıxır. Ölkə ərazisi qədim dövrlərdən İpək Yolunun vacib ticarət və mədəniyyət mərkəzi olmuşdur. Bura Böyük İskəndərin və daha sonra Əməvilər, Səlcuqlar, Timurlilər və digər imperiyalarının idarə etdiyi ərazi kimi tanınır.
Xüsusilə Səmərqənd şəhəri Timurlu imperiyasının paytaxtı kimi böyük memarlıq və elmi mərkəzə çevrilmişdir. Orta əsr elm, ədəbiyyat, incəsənət və ticarətinin inkişaf etdiyi bu regionun mədəniyyəti ilə bağlı çoxsaylı abidələr müasir Özbəkistanın zəngin mədəni irsinin əsasını təşkil edir.
Bugünkü Özbəkistan müxtəlif xalq və dinlərin birləşdiyi mədəni mozaika kimi diqqət çəkir. Özbək xalqının adət-ənənələri, milli musiqi, rəqs və mətbəxi ölkənin zəngin mədəniyyətini əks etdirir.
Təhsil və Elm
Özbəkistanın təhsil sistemi Sovet dövründən miras qalmış ənənələrlə yanaşı, müasir yeniliklərə də uyğunlaşır. Ölkədə yüzlərlə məktəb, universitet və elmi tədqiqat müəssisəsi fəaliyyət göstərir.
Təşkent Dövlət Universiteti, Səmərqənd Dövlət Universiteti və Buxara Dövlət Universiteti ölkənin ən önəmli təhsil müəssisələrindəndir. Son illərdə beynəlxalq təhsil standartlarına uyğunluğun artırılması məqsədilə xarici dillərin tədrisi və beynəlxalq proqramların tətbiqi sürətlənib.
Elm sahəsində əsasən kənd təsərrüfatı, neft-kimya, energetika və texnologiya sahələri inkişaf etdirilir.
Mədəniyyət və Turizm
Özbəkistan turizm potensialına görə regionda öncül yerlərdən birini tutur. Səmərqənd, Buxara və Xiva kimi tarixi şəhərlər hər il milyonlarla turist cəlb edir.
Məşhur Registan kompleksi, Qərb və Şərq memarlığının mükəmməl nümunələri olan məscidlər, karvansaraylar turistlərə unudulmaz təəssüratlar bəxş edir.
Özbəkistan həmçinin milli mətbəxi ilə seçilir. Plov (özbək pilavı), somsa, lagman kimi yeməklər ölkənin mədəniyyətini təcəssüm etdirir.
Milli rəqslər və musiqi də zəngin folklor ənənələrini əks etdirir.
Özbəkistan, zəngin tarixi irsi, böyük əhalisi və strateji coğrafi mövqeyi ilə Mərkəzi Asiyada önəmli bir ölkədir. Azərbaycanın qonşu dost ölkəsi kimi Özbəkistan həm siyasi, həm iqtisadi, həm də mədəni sahələrdə Azərbaycan üçün əhəmiyyətli tərəfdaşdır. Ölkənin davam edən iqtisadi islahatları və beynəlxalq əlaqələrinin genişlənməsi gələcəkdə Özbəkistanın regionda daha da önəmli bir rol oynamasına zəmin yaradır.
Ən Çox Verilən Suallar
Özbəkistanın paytaxtı Təşkent şəhəridir. Təşkent ölkənin ən böyük və ən inkişaf etmiş şəhəridir.
Özbəkistanın rəsmi dili özbək dilidir. Lakin rus dili də geniş istifadə olunur, xüsusilə şəhərlərdə və beynəlxalq əlaqələrdə.
2025-ci ilin məlumatına görə, Özbəkistanın əhalisi təxminən 36.5 milyon nəfərdir.
Özbəkistanın pul vahidi Özbəkistan somu (UZS) hesab olunur.
2025-ci ildə Özbəkistanın prezidenti Şavkat Mirziyoyevdir.
Özbəkistan Türkmənistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan və Əfqanıstanla sərhəddir.
Ən böyük şəhərlər Təşkent, Səmərqənd, Buxara, Xiva, Navoiy, Andican və Fərqanədir.
Bayraq göy, ağ və yaşıl zolaqlardan ibarətdir. Göy zolaqda aypara və 12 ulduz var. Aypara İslamı, ulduzlar isə ölkənin tarixi bölgələrini simvolizə edir.
Əsas iqtisadi sektorlar kənd təsərrüfatı (pambıq), sənaye (mədənçilik, tekstil), energetika və turizmdir.
Bəli, hər iki ölkədə qarşılıqlı səfirliklər mövcuddur. Azərbaycan səfirliyi Təşkentdə, Özbəkistan səfirliyi isə Bakıda yerləşir.
