Sovet dövrünün mirası üzərində qurulan, lakin son on ildə genişmiqyaslı islahatlarla yenilənən Özbəkistan təhsil sistemi Orta Asiyanın ən gənc əhalisindən ibarət cəmiyyətin intellektual kapitalını formalaşdırmaq üçün dərin çevrilmə mərhələsindədir. Prezident Şavkat Mirziyoyevin 2017-ci ildən etibarən imzaladığı fərmanlar müddətli təhsil strukturlarını optimallaşdırmaq, pedaqoji heyətin rifahını yüksəltmək və beynəlxalq akkreditasiyanı sürətləndirmək məqsədi daşıyır. Məktəbəqədər mərhələdə universal əlçatanlığa doğru addımlar atılır: dövlət-özəl tərəfdaşlıq modeli ilə açılan mini-bağçalar artıq iki yaşdan başlayan erkən inkişaf proqramlarını pilot qismində təqdim edir. Ümumi orta məktəblərdə yaş limiti yenidən on bir ilə qaytarılıb, bununla da şagirdlər IX sinifdən sonra peşə-texniki və ya akademik kollecə yönəlməkdə sərbəstdirlər. Tədris dili əsasən özbəkcə olsa da, rus və ingilis bölmələri, habelə Qaraqalpaq Respublikasında qaraqalpaq dili bölməsi saxlanılır. Rəqəmsal jurnallar, “my.maktab” platforması və Respublika Təhsil Telekanalı vasitəsilə uzaqdan dəstək mexanizmləri genişlənir. Ali təhsil pilləsində yerlərin sayını 2030-a qədər iki dəfə artırmaq hədəfi əvvəlcədən rəqabətli qəbul prosedurlarını yumşaldıb, ixtisas testləri modullaşdırılıb. Xarici universitet filiallarının sayı 2035-ə qədər otuz üçə çatdırılacaq; artıq Turin Politexniki, Sinqapur İdarəetmə Universiteti və Innopolis filialları fəaliyyət göstərir. Dövlət büdcəsinin təhsilə ayırdığı pay 2025-ci maliyyə ilində ümumi xərclərin 21 faizinə yüksəlib, bu da region üzrə rekord göstərici sayılır. Dünya Bankı Təhsil Sektorunun İnkişaf Layihəsi çərçivəsində ayrılmış 500 milyon dollarlıq kredit müəllim hazırlığı, STEAM laboratoriyaları və inklüziv təhsili hədəfləyir. Beləliklə, Özbəkistanda təhsil sürətlə çoxşaxəli, rəqəmsal və beynəlmiləlləşmiş mühitə çevrilir.
Xaricdə təhsil suallaranızı bizə yaza bilərsiz.
Məktəbəqədər mərhələ: erkən inkişaf strategiyası
2019-cu ildən qüvvədə olan “Məktəbəqədər təhsilin ümumi qaydaları haqqında” qanun diqqəti erkən uşaqlıq dövrünün bilik — davranış — sağlamlıq üçlüyünə yönəltdi. Dövlət büdcəsindən ayrılan subsidiyalar yeni bağçalarda Montessori və Reggio Emilia metodikasına əsaslanan proqramların tətbiqini mümkün etdi, valideyn iştirakı isə ailə klubları vasitəsilə sistemləşdirildi. Hədəf üç yaşadək uşaqların qeydiyyat nisbətini 2026-da 80 faizə qaldırmaqdır
Pilot layihələrdə sensor otaqlar, logoped küncləri və dizayner oyuncaq dəstləri STEM məntiqini erkən yaşda formalaşdırır. Nəticədə 2024 hesabatında məktəbəqədər müəssisələrin 68 faizi gündəlik rasionda vitaminləşdirilmiş menyu təklif edir, yuxu-oyun balansı isə elektron monitorla izlənir. BMT-nin Uşaq Fondu modullaşdırılmış milli kurikulumu beynəlxalq miqyasda ən çevik erkən inkişaf paketlərindən biri kimi qiymətləndirib
Ümumi orta təhsilin strukturu və müasir kurikulum
Özbəkistan məktəblərində akademik il sentyabrın birinci bazar ertəsindən başlayır və 34 həftə davam edir, dərslər beş gün qaydasına keçirildikdən sonra əlavə məşğələlər şənbə gününə cəmləşdirilib. V sinifdən riyaziyyat tədrisi tamamilə ingilis terminologiyası ilə aparılan siniflər genişlənir, bu da Cambridge IGCSE-yə inteqrasiya prosesini sadələşdirir. Fənn laboratoriyaları üçün mərkəzləşdirilmiş satınalma sayəsində 2024-cü ildə 2040 məktəb yeni optik dəstlərlə təchiz edilib
Kurrikulumun ikinci mühüm bloku “Tarix və Vətəndaşlıq” dərslərində UNESCO irs siyahısına daxil olan Səmərqənd-Buxara memarlıq nümunələrinin rəqəmsal turu üzərində qurulur. İnklüzivlik prinsipləri çərçivəsində Braille qrafikli dərslik tirajı 75 min nüsxəyə çatdırılıb, eşitmə məhdudiyyətli şagirdlər üçün onlayn surdo-təlim platforması istifadəyə verilib
Xaricdə təhsil suallaranızı bizə yaza bilərsiz.
Peşə-texniki təhsil və STEAM klasterləri
Respublika Prezidenti administrasiyası peşə məktəblərini sənaye zonaları ilə birbaşa cütləşdirmək üçün “U-Skill Hub” təşəbbüsünü start verdi. Anqren, Navoi və Qarşıda açılan üç hubda şagirdlər CNC frezə, PLC nəzarət və sənaye robot quraşdırılmasını öyrənir; təqaüd məbləği aylıq 800 min so‘m təşkil edir. Kurikulumda iş sağlamlığı modulu müstəqil fənn statusu aldı
STEAM mərkəzlərində 3D prototipləmə, Arduino əsaslı IoT qurğular və kibertəhlükəsizlik laboratoriyaları yaradılıb. 2024-cü ildə peşə kolleclərinin 62 faizi “Training-to-Employment” formatına keçərək məzunların beş ay ərzində 76 faizini işə yerləşdirdi. Hədəf rəqəmsal iqtisadiyyata uyğun bacarıqların sürətli transferidir
Ali təhsildə kəmiyyət sıçrayışı və keyfiyyət idarəetməsi
2016-cı ildə 9 faiz olan ali təhsilə qəbul göstəricisi 2024-də 38 faizə yüksəldi; plan bu göstəricini 2030-da 50 faizə sabitləşdirməkdir. Ölkədə 32 dövlət, 28 özəl və 25 beynəlxalq filial fəaliyyət göstərir. Ixtisas testləri — riyaziyyat, kritiki oxu və ixtisas modulu olmaqla modul sisteminə keçib, orta keçid balı 156-dan 123-ə enib
Keyfiyyət baxımından Milli Akkreditasiya Agentliyi 52 ali məktəbi ENQA tələblərinə uyğun xarici auditdən keçirib. “Reytinq-1000+” proqramı çərçivəsində özbək universitetlərinin QS və THE siyahısında 2024-cü ilə qədər ilk dəfə 11 institut yer aldı. Hər məzun orta hesabla 1,4 elmi məqalə ilə diplom müdafiə edir
| Təhsil pilləsi | Müddət | Qeydiyyat (2024) | Dərs dili | Dövlət maliyyəsi (%) |
|---|---|---|---|---|
| Məktəbəqədər | 2-6 yaş | 2,1 milyon | Özbək + Rus | 85 |
| Ümumi orta | 6-17 yaş | 6,5 milyon | Özbək / Rus | 100 |
| Peşə-texniki | 2-3 il | 312 min | Özbək | 72 |
| Ali (bakalavr) | 4 il | 1,22 milyon | Özbək / Rus / İngilis | 42 |
| Magistratura | 2 il | 128 min | İngilis / Rus | 55 |
Xarici universitet filialları və beynəlmiləlləşmə siyasəti
2022-ci ildən açılan Birmingham, MISIS, Yildiz və Kyung Hee filialları iqtisadiyyat, Süni İntellekt və qida mühəndisliyi kimi prioritet sahələrdə proqramlar təqdim edir. Filial tələbələri dərslərin 30 faizini Özbəkistanda, 70 faizini məsafədən və ya kampusdankənar modulla tamamlayır. Diplom iki universitet tərəfindən ortaq verilir
Beynəlxalq tələbə sayı hələlik aşağı — 7 min civarında olsa da, 2025-dən etibarən viza proseduru sadələşdirilərək “E-Visa Edu” platforması tətbiq olunur. Kredit transferi ECTS çərçivəsində tanındığı üçün regional mobillik artım göstəricisi 14 faizə çatıb
Rəqəmsal transformasiya və EdTech ekosistemi
“Digital Education 2030” strategiyası müəllim və şagird hesablarını vahid “EduID” platformasında birləşdirir. Mərkəzləşdirilmiş elektron jurnal, adaptiv test bankı və onlayn imtahan modulunu dəstəkləyən bulud infrastrukturu Amazon AWS və UZTELECOM data-mərkəzi arasında redundansla qurulub. 5,7 min məktəbin hər sinfi internetə fiberoptik qoşuldu
EdTech startapları — “Bilimfayz”, “Xatirchi Code” və “QuizBozor” — Venture-ABT fondundan 2-5 milyon dollar arası toxum investisiyası alaraq interaktiv video, mikro-öyrənmə və AI-mentor xidmətlərini təqdim edir. 2024-cü ilin sonunda ödənişli istifadəçi bazası 1,3 milyona çatıb
Xaricdə təhsil suallaranızı bizə yaza bilərsiz.
Müəllim hazırlığı və əmək şəraitinin modernləşdirilməsi
2020-ci ildən müəllimlərin minimal aylıq əməkhaqqı iki dəfə artırılaraq 4,5 milyon so‘m səviyyəsinə çatdırıldı və inflyasiyaya indeksasiya mexanizmi təsdiq edildi. Təlim-tədris institutları Finlandiya və Sinqapur modellərinə əsaslanan modul kurikulumla yenilənir, pedaqoji internatura müddəti 1 il 6 ay müəyyənləşir
Sertifikatlaşdırma imtahanını uğurla keçən müəllimlərə 15 faiz maaş əlavəsi və fərdi inkişaf budcəsi verilir. UNESCO “Teacher Policy Development” hesabatı bu addımı regionda dayanıqlı müəllim karyerasına yönələn nümunəvi model kimi dəyərləndirib
Təqaüd, kredit və sosial inklüzivlik mexanizmləri
Aşağıgəlirli ailələrdən olan 126 min şagird üçün “Temir Daftar” sosial proqramı məktəb formasını, dərs ləvazimatlarını və nahar xərcini tam maliyyələşdirir. Ali təhsildə oxuyan tələbələrin 40 faizi faizsiz təhsil kreditindən istifadə edir; qaytarılma məzun olduqdan dörd il sonra, yəni iş tapmaq mərhələsinə uyğunlaşdırılıb
Xüsusi ehtiyaclı şagirdlər üçün adaptiv kurikulum və inklüziv infrastruktura investisiya həcmi 2024-də 180 milyard so‘m olub. 75 min müəllim inklüziv pedaqogika üzrə təlimdən keçib
Elmi fəaliyyət və innovasiya klasterləri
Özbəkistan Elmlər Akademiyası və Təhsil Nazirliyi birgə “EduLab-Research Grant” mexanizmini aktivləşdirərək illik 50 milyard so‘m dəyərində 120 layihəni maliyyələşdirir. 2024-də elmi məqalə sayı 2016-ya nisbətən üç dəfə artaraq 4 800-ə çatıb, bunların 38 faizi Scopus indeksindəndir
Fərabi Nəsimi Milli Elmi Platforması süni intellektlə məqalə plagiatını yoxlayan alqoritmlə inteqrasiya olunub, nəticədə keyfiyyət göstəriciləri yüksəlir. İnovasiya klasterləri — “Tashkent Agritech Hub”, “Fergana Textil Valley” — universitet-sənaye əməkdaşlığını təkcə R&D “spin-off”ları deyil, həm də regional məşğulluğu artıran istehsal sahələri ilə birləşdirir
İdarəetmə və maliyyə davamlılığı
Təhsil Nazirliyində yaradılan “Performance & Accountability Unit” məktəblərdə KPI-lərin yerinə yetirilməsini blokçeyn əsaslı reyestrdə izləyir. Büdcə planlaşdırılması üçillik silindrik modelə keçirilib: resursların 60 faizi müəllim maaşına, 15 faizi infrastruktur, 12 faizi rəqəmsallaşma, 13 faizi elm-innovasiya fonduna yönəlir. Dünya Bankı kreditinin 55 faizi rayon məktəblərinin internetlə təminatına, 30 faizi peşə təhsili avadanlığına, 15 faizi müəllim inkişafına ayrılıb
Bu model maliyyə şəffaflığını təmin edir; Təhsil Nazirliyi illik xərcləməni açıq data portalında dərc edir və mülki cəmiyyətə monitorinq imkanı yaradır
Müasir islahat dalğası Özbəkistanda təhsili yüksək sürətə keçirib; erkən yaş təhsilindən magistraturaya qədər bütün pillələrdə çevik modul struktur formalaşır. Məktəbəqədər sektor universal əlçatanlığa yaxınlaşır, kurrikulum şagirdlərin yaradıcı-analitik bacarıqlarını önə çıxarır, müəllim peşəsinin nüfuzu yüksəlir. Peşə-texniki hublar gəncləri rəqəmsal iqtisadiyyatın tələb etdiyi bacarıqlarla təmin edir, sənaye ilə birbaşa əlaqə məşğulluq faizini sürətlə artırır. Ali təhsildə kəmiyyət sıçrayışı beynəlxalq reytinqlərə düşməklə müşayiət olunur, keyfiyyət auditləri elmi məhsuldarlığı dəfələrlə yüksəldir. Rəqəmsal platformalar, EdTech startapları və bulud əsaslı idarəetmə sistemi təhsili məkan və zaman məhdudiyyətlərindən azad edir. Pedaqoji sertifikatlaşma, maaş indeksasiyası və inkişaf büdcəsi müəllimləri dayanıqlı karyeraya həvəsləndirir. İnklüzivlik və sosial müdafiə paketləri təhsil imkanlarını bərabərləşdirir, regionlararası uçurumu daraldır. Xarici universitet filialları və beynəlmiləlləşmiş kredit sistemi tələbələri qlobal əmək bazarına hazırlayır, həm də beynəlxalq tələbə axınını təşviq edir. Ar-Ge klasterləri və dövlət-özəl investisiyalar innovasiya ekosistemini gücləndirir, tətbiqi alim-mühəndis tandemi yaradır. Şəffaf maliyyə modeli mənbələrin səmərəli istifadəsini təmin edir, ictimai etimadı möhkəmləndirir. Beləliklə, Özbəkistan təhsil sistemi regionun rəqabət mərkəzinə çevrilmək üçün strateji, inklüziv və texnoloji dayaqlarını ard-arda möhkəmləndirir.
Xaricdə təhsil suallaranızı bizə yaza bilərsiz.
Ən Çox Verilən Suallar
Rəsmi olaraq məktəbəqədər proqramlar iki yaş yarımdan etibarən qəbul aparır, lakin erkən inkişaf mərkəzləri bir yaşdan başlayan valideyn-uşaq sessiyaları da təklif edir. Dövlət-özəl tərəfdaşlıq bağçalarında növbə sistemi elektron registr vasitəsilə idarə olunur. Qeydiyyat üçün uşağın doğum şəhadətnaməsi və valideynin şəxsiyyət vəsiqəsi yetərlidir. Hazırda məktəbəqədər iştiraka görə ödəniş ailənin sosial statusundan asılı olaraq subsidiyalaşdırılır.
XI sinfi bitirən məzunlar dövlət buraxılış imtahanlarını uğurla verdikdə Özbəkistan Respublikası Sertifikatı alırlar. Bu sənəd Türkiyə, Malayziya və Rusiya universitetlərinin əksəriyyətində qəbul olunur. İngilis dilli proqramlara müraciətdə əlavə IGCSE və ya IELTS balı tələb oluna bilər. Diplomun apostilləşdirilməsi Xarici İşlər Nazirliyində bir həftəyə tamamlanır.
Kolleclər iyun-iyul aylarında elektron portal vasitəsilə sənəd qəbul edir. Abituriyentlər ixtisas bloku fənlərindən onlayn test verir və nəticələr avtomatik reytinqdə sıralanır. Ən yüksək bal toplamış namizədlər təqaüdlə təhsil haqqından azad olurlar. Praktika yerləri sənaye zonaları ilə birgə əvvəlcədən müqavilə əsasında müəyyən edilir.
Tələbə Banki tijarət bankı ilə imzalanan müqaviləyə əsasən illik 4 faiz dərəcə ilə kredit təklif edir. Geri ödəniş məzuniyyətdən dörd il sonra başlayır və on il müddətinə bərabər hissələrlə bölünür. Kofinansman modeli üçün tələbənin çalışdığı müəssisə aylıq ödənişin yarısını üzərinə götürə bilər. Gecikmiş ödənişlərdə 1 faiz cərimə tətbiq edilir.
Hazırda Turin Politexnik Universiteti, Sinqapur İdarəetmə Universiteti, İnha Universiteti, Yildiz Texniki Universiteti, MISIS və Seul Milli Universitetinin filialları fəaliyyət göstərir. Bu mərkəzlərdə dərs prosesi ingilis dilində aparılır, diplom həm Özbəkistan, həm də müvafiq xarici universitet tərəfindən verilir. Qəbul şərtləri birbaşa partnyor universitetin qaydalarına əsaslanır. Təhsil haqqı milli universitetlərə nisbətən yüksək olsa da, təqaüd proqramları mövcuddur.
“my.maktab” adlı portalda müəllim dərs cədvəlini, iştirak və qiymətləri real vaxtda daxil edir. Valideynlər eyni gün telefon vasitəsilə bildiriş alır, şagirdlər ev tapşırıqlarını yükləyə bilirlər. Platforma peyk bölgələrində də işləməsi üçün oflayn sinxronizasiya rejiminə malikdir. məlumat ötürülməsi TLS 1.3 protokolu ilə şifrələnir.
İmtahan iki blokdan ibarətdir: fənn bilikləri və pedaqoji metodika. Test mərhələsi komputer vasitəsilə keçirilir, açıq sual hissəsində dərs ssenarisi hazırlanır. Minimum 70 faiz toplayanlar beş il müddətinə etibarlı sertifikat alır. Uğurlu namizədlər əməkhaqqına 15 faiz əlavə əldə edir.
Venture-ABT fondu hər yarımildə bir dəfə onlayn forma qəbul edir. Namizəddən qısa CV, motivasiya məktubu və layihə portfeli tələb olunur. Seçilən tələbələr üç aylıq ödənişli təcrübədə AI proyektləri üzərində çalışır. Uğurlu praktika yekunda iş təklifinə çevrilə bilər.
Laboratoriyalar 3D printer, lazer kəsici, Lego Mindstorms robot dəstləri və Raspberry Pi mikrokompüterləri ilə təchiz olunub. Riyaziyyat və fizika müəllimləri Arduino əsaslı sensor layihələri üçün hazırlanmış silabusdan istifadə edir. Hər məktəbdə ən azı bir mühəndis-mentor cihazların texniki xidmətinə cavabdehdir. Avadanlıq “Samsung Innovation Campus” qrantı ilə alınıb.
2022-ci ildə qəbul edilən qanun inklüziv məktəblərdə surdo-tərcümə aparatlarını, Braille printerlərini və rəqəmsal loqoped proqramlarını Əmək və Təhsil nazirliklərinin birgə büdcəsindən maliyyələşdirir. Müəllimlər üçün xüsusi təhsil üzrə 120 saatlıq onlayn kurs məcburidir. Valideynlərə psixoloji dəstək mərkəzlərində pulsuz məsləhət xidmətləri göstərilir. İnklüziv infrastruktura ayrılan büdcə illik 180 milyard so‘m səviyyəsində qorunur.
