Hər birimizin həyatında görünməz, lakin əhəmiyyətinə görə misilsiz bir yer tutan ozon, həm təbiətdəki roluna görə, həm də sağlamlığımızın qorunmasında və müalicəsində istifadə olunması ilə diqqət çəkir. Ozon anlayışı bir çoxumuz üçün ilk olaraq “ozon qatı” ifadəsi ilə tanışdır. Məktəb illərindən yadımızda qalan ozon qatının bizi günəşin zərərli şüalarından qoruması barədə məlumatlar, bu mövzunun əslində nə qədər vacib və çoxşaxəli olduğuna dair yalnız bir işarədir. Müasir dövrdə isə ozon yalnız atmosferdəki qoruyucu qat deyil, eyni zamanda tibb elminin müxtəlif sahələrində – xüsusilə də ozon terapiya vasitəsilə – insan sağlamlığının qorunmasında və xəstəliklərin müalicəsində də fəal istifadə olunur.
Ozon haqqında düşünəndə bir tərəfdən yer kürəsini əhatə edən və həyatın davamı üçün vacib olan təbii “qalxan”ı, digər tərəfdən isə klinikalarda və tibb mərkəzlərində tətbiq olunan müalicəvi prosedurları göz önünə gətirmək lazımdır.
Ozon Kimyəvi və Fiziki Xüsusiyyətləri
Ozon (O₃) – üç oksigen atomundan ibarət olan rəngsiz, özünəməxsus iyə malik qazdır. Onun ən vacib xüsusiyyəti isə çox güclü oksidləşdirici olmasıdır. Ozon, təbiətdə əsasən yer səthindən 10-50 kilometr yüksəklikdə yerləşən atmosfer təbəqəsində – stratosferdə toplanır və burada ozon qatı adlanan zonanı əmələ gətirir. Ozonun kimyəvi düsturu O₃ kimi göstərilir və o, adi oksigen molekulundan (O₂) fərqli olaraq, daha reaktiv və tez parçalanandır.
Ozon qazı havadan bir qədər ağırdır və yer səthində qaldıqda (aşağı təbəqələrdə) insanların tənəffüs sisteminə təsir edə bilir. Buna görə də atmosferin aşağı təbəqəsində yüksək miqdarda ozonun olması zərərlidir. Lakin atmosferin yuxarı qatlarında, xüsusilə stratosferdə ozonun olması həyati əhəmiyyət kəsb edir.
Ozon Qatı
Ozon Qatının Yaranması və Funksiyası
Ozon qatı yer səthindən təxminən 15-35 km yüksəklikdə yerləşən atmosfer təbəqəsidir. Bu qat əsasən Günəşdən gələn ultrabənövşəyi (UV) şüalarının qarşısını almaq və yer üzündəki canlıları qorumaq üçün vacibdir. Ozonun yaranması Günəşdən gələn radiasiya nəticəsində oksigen molekullarının parçalanması və yenidən birləşməsi ilə baş verir.
Ozon qatının əsas funksiyası, Günəşdən gələn UV-B və UV-C şüalarını udmaqdır. Əgər ozon qatı olmasaydı, bu zərərli şüalar birbaşa yer səthinə çatar və insanlar da daxil olmaqla, bütün canlı orqanizmlərdə ciddi xəstəliklərə, dəri xərçənginə, göz xəstəliklərinə və ekosistemlərin pozulmasına səbəb olardı.
Ozon Qatının Zədələnməsi və Səbəbləri
1980-ci illərdən başlayaraq elm adamları ozon qatında “dəliklər” yarandığını müəyyən etdilər. Bunun əsas səbəbi insan fəaliyyətindən qaynaqlanan bəzi kimyəvi maddələr – xüsusilə də freonlar (xlorofluorkarbonlar) və digər sənaye qazlarıdır. Bu maddələr atmosferə yayıldıqda, ozon molekullarını parçalayır və ozon qatının seyrəkləşməsinə səbəb olur.
Ozon qatının zədələnməsi, xüsusilə Antarktida üzərində müşahidə edilən “ozon dəliyi” kimi fenomenlərlə insan sağlamlığı və qlobal ekosistem üçün təhlükə yaradır. Dünya ölkələri 1987-ci ildə “Monreal Protokolu” adlı beynəlxalq müqaviləni imzalayaraq ozon qatını zədələyən qazların istifadəsini məhdudlaşdırmağa başladılar. Bunun nəticəsində son illərdə ozon qatında bərpa prosesləri müşahidə olunur.
Ozon Terapiya
Ozon Terapiya Nədir və Necə Tətbiq Olunur?
Son illərdə ozon təkcə atmosferin qorunmasında deyil, tibbdə də “ozon terapiya” kimi tanınan müalicə üsulu ilə geniş istifadə edilir. Ozon terapiya – xüsusi cihazlar vasitəsilə təmizlənmiş və dəqiq dozalarda orqanizmə verilən ozon qazı ilə aparılan müalicəvi prosedurlardır.
Bu terapiyanın əsas məqsədi orqanizmdə oksigenləşməni artırmaq, immun sistemini gücləndirmək, iltihab əleyhinə təsir göstərmək və bədənə ümumi müalicəvi effekt verməkdir. Ozon terapiya fərqli yollarla tətbiq oluna bilər:
- Damar daxili (intravenoz) inyeksiya
- Əzələ və ya dəri altına vurulma
- Ozonlaşdırılmış su və ya yağların istifadəsi
- Rektal və ya vaginal insufflyasiya
- Ozon-sauna (dəri vasitəsilə təsir)
Ozon Terapiyanın Faydaları və Tətbiq Sahələri
Ozon terapiya bir sıra xəstəliklərin və pozuntuların müalicəsində istifadə olunur. Onun ən çox istifadə olunduğu sahələr bunlardır:
- Xroniki yorğunluq və stress
- İmmunitet zəifliyi
- Qan dövranı pozğunluqları
- Şəkərli diabet və onun fəsadları
- Dəri xəstəlikləri və yaraların sağalması
- Revmatizm və oynaq ağrıları
- Virus və bakterial infeksiyalar
- Kardiovaskulyar xəstəliklər
- Xroniki allergiya və astma
- Detoksifikasiya və anti-aging prosedurları
Ozon terapiyanın elmi əsaslandırılması və effektivliyi üzrə bir çox tədqiqatlar aparılmışdır. Lakin bu üsulun tətbiqi yalnız mütəxəssis nəzarəti altında, dəqiq dozalarda və göstərişlər əsasında həyata keçirilməlidir. Əks halda, ozonun artıq dozası və ya düzgün tətbiqi bədənə zərər verə bilər.
Ozonun Tibb və Sənayedə Digər İstifadə Sahələri
Dezinfeksiya və Sterilizasiya
Ozonun güclü oksidləşdirici xüsusiyyəti onu dezinfeksiya və sterilizasiya üçün ideal vasitə edir. Xəstəxanalarda, laboratoriyalarda, su təmizləmə qurğularında, ərzaq və içki sənayesində ozonla dezinfeksiya geniş yayılmışdır. Ozon mikrobları, virusları, göbələkləri və bakteriyaları məhv etmə gücünə malikdir. Buna görə də, ictimai yerlərdə havanın və suyun təmizlənməsi üçün ozon texnologiyaları sürətlə inkişaf edir.
Su və Hava Təmizlənməsi
Su təmizləmə sistemlərində ozonun istifadəsi onun kimyəvi reaksiyalara girmədən tez bir zamanda parçalanıb yox olması ilə əlaqədardır. Ozonla təmizlənmiş su təbii, zərərsiz və mikroblardan azaddır. Eyni qayda ilə, böyük ofislərdə, sənaye müəssisələrində və hətta ev şəraitində də ozon generatorları vasitəsilə hava təmizləmə sistemləri quraşdırılır.
Ozonun Zərərləri və Riskləri
Yer Səthindəki Ozonun Ziyanı
Təbiətdə ozonun iki fərqli rolu var: stratosferdə qoruyucu, troposferdə isə (yer səthinə yaxın) zərərli. Yer səthində yüksək konsentrasiyalı ozon tənəffüs yollarını qıcıqlandırır, allergiyaları artırır, ağciyərlərdə problemlər yaradır və hətta ürək-damar xəstəliklərini şiddətləndirə bilər. Xüsusilə şəhərlərdə, avtomobil qazlarının və sənaye tullantılarının təsiri ilə yaranan “foto-kimyəvi smog” – ozonun yer səthində yığılmasına və atmosferin çirklənməsinə səbəb olur.
Ozon Terapiya və Kontraindikasiya
Ozon terapiyanın yanlış və qeyri-peşəkar tətbiqi bir sıra əks göstərişlərə səbəb ola bilər:
- Hemolitik anemiya
- Hamiləlik dövrü
- Qanaxma meyli və ağır hipertenziya
- Tirotoksikoz
- Fəal tuberkuloz və kəskin infeksiyalar
Həmçinin, bəzi insanlarda fərdi allergik reaksiya və ya yan təsirlər müşahidə oluna bilər. Buna görə, ozon terapiya yalnız ixtisaslı tibb işçilərinin nəzarəti altında aparılmalıdır.
Ozonun Azərbaycanda Tətbiqi və Populyarlığı
Azərbaycan son illər müasir tibb texnologiyalarını, o cümlədən ozon terapiyanı aktiv şəkildə tətbiq edən ölkələr sırasındadır. Bakıda və regionlarda bir çox klinikalarda ozon terapiya xidmətləri təqdim olunur. Burada pasiyentlər müxtəlif xəstəliklərin profilaktikası və müalicəsi üçün fərdi və kollektiv proqramlar seçə bilirlər. Xüsusilə, alternativ və tamamlayıcı tibbi prosedurlara marağın artması fonunda ozon terapiya əhali arasında populyarlıq qazanıb.
Bundan əlavə, su və hava təmizləmə sistemlərində, ərzaq və içki sənayesində də ozon texnologiyalarına böyük tələbat var. Özəl şirkətlər və müəssisələr ozon generatorları vasitəsilə su və havanı dezinfeksiya edir, sağlamlıq və ekoloji standartlara riayət edirlər.
Ozon və Ekologiya
Ozon qatının qorunması bəşəriyyət üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. İqlim dəyişiklikləri, sənaye tullantıları və ekoloji problemlər fonunda ozon qatının saxlanılması, monitorinqi və bərpası istiqamətində beynəlxalq səylər davam edir. Qlobal ekosistemlərin davamlılığı üçün ozon qatının sağlamlığı hər bir ölkənin və fərdin maraq dairəsində olmalıdır.
Azərbaycan da bu sahədə beynəlxalq protokollara qoşulmuş, ozon qatının qorunması üçün qanunvericilikdə müvafiq tədbirlər nəzərdə tutulmuşdur. Ətraf mühitin sağlam saxlanılması, yaşıllıqların artırılması və təmiz texnologiyaların tətbiqi, ozon qatının qorunmasında mühüm rol oynayır.
Ozon – sadə kimyəvi quruluşuna baxmayaraq, həyatın davamı üçün əvəzolunmaz, çoxşaxəli və universal əhəmiyyətə malik bir maddədir. Yer səthindən minlərlə kilometr yuxarıda həyatımızı qoruyan “görünməz qalxan” olmaqdan əlavə, müasir tibb və sənayedə yenilikçi yanaşmaların mərkəzində durur. Ozon terapiya kimi alternativ müalicə metodları insan sağlamlığının qorunmasına, immun sisteminin gücləndirilməsinə, bir çox xroniki xəstəliklərin müalicəsinə dəstək olur.
Bununla yanaşı, ozonun düzgün tətbiqi, onun zərərlərinin və əks təsirlərinin nəzərə alınması, tibb və ekoloji standartlara uyğun istifadə edilməsi hər bir fərdin və cəmiyyətin vəzifəsidir. Azərbaycan üçün ozonun həm təbiətdə, həm də sağlamlıqda verdiyi töhfələr böyükdür və bu sahədə maarifləndirmə işləri, müasir texnologiyaların tətbiqi, dövlət və cəmiyyətin birgə səyi mühüm rol oynayır.
Unutmayaq ki, ozon bizim üçün görünməz, lakin həyati əhəmiyyətli bir qalxandır – onu qorumaq və düzgün istifadə etmək gələcək nəsillərin sağlamlığı üçün ən böyük məsuliyyətlərimizdən biridir.
Ən Çox Verilən Suallar
Ozon – üç oksigen atomundan ibarət olan qazdır. Atmosferdə ozon qatı şəklində yer kürəsini Günəşin zərərli şüalarından qoruyur. Tibbdə isə ozon terapiya ilə orqanizmdə oksigenləşməni artırmaq və immuniteti gücləndirmək üçün istifadə olunur.
Ozon qatı, Günəşdən gələn ultrabənövşəyi (UV) şüalarını udaraq canlıları dəri xərçəngi, göz xəstəlikləri və ekoloji fəsadlardan qoruyur.
Ozon terapiya – ozon qazının xüsusi tibbi dozada bədənə müxtəlif yollarla yeridilməsi ilə həyata keçirilən müalicə üsuludur. Xroniki yorğunluq, dəri xəstəlikləri, immunitet zəifliyi, şəkərli diabet, revmatizm və bəzi infeksion xəstəliklərdə istifadə edilir.
Ozon terapiya qan dövranını yaxşılaşdırır, immun sistemi gücləndirir, iltihabları azaldır, bədəni toksinlərdən təmizləyir, yaraların sağalmasını sürətləndirir və enerji verir.
Hemolitik anemiya, ağır qanaxma, hamiləlik, yüksək təzyiq, tirotoksikoz və bəzi kəskin infeksiyalar zamanı ozon terapiya məsləhət görülmür. Hər halda, bu müalicə yalnız həkim göstərişi ilə aparılmalıdır.
Düzgün dozada və həkim nəzarətində tətbiq edilərsə, ozon terapiyanın ciddi zərəri yoxdur. Lakin özbaşına və ya normadan artıq istifadə allergiya, tənəffüs problemləri və başqa yan təsirlərə səbəb ola bilər.
Ozon generatorları vasitəsilə havaya və suya buraxılan ozon qazı mikrobları, virusları və bakteriyaları məhv edir, təbii və kimyəvi qatqısız təmizlik yaradır.
Ozon dəliyi – ozon qatının müəyyən ərazilərdə seyrəkləşməsi və ya nazikləşməsidir. Səbəbi insan fəaliyyətindən qaynaqlanan sənaye qazları və kimyəvi maddələrdir.
Bakı və regionlarda bir çox klinika və tibbi mərkəzlərdə ozon terapiya xidmətləri mövcuddur. Su və hava təmizləmə sistemləri, ərzaq sənayesi müəssisələri də ozon texnologiyasından istifadə edir.
Qiymətlər klinikadan, prosedurun növü və müddətindən asılıdır. Adətən 5-10 seans tövsiyə olunur, lakin fərdi göstəricilər əsas götürülür. Ətraflı məlumat üçün ixtisaslaşmış tibb müəssisəsinə müraciət etmək lazımdır.
