Pərqu kəndi Ərdəbil ostanının Kövsər şəhristanında, Savalan dağ silsiləsinin qərb ətəklərində yerləşir; ətrafı fındıq, qoz və alma bağları, qonur-qara torpaqlı əkin sahələri ilə çevrəlidir. Dəniz səviyyəsindən 1 850 metr yüksəklikdə salındığı üçün yayda mülayim sərinlik, qışda isə kəskin kontinental soyuq hakimdir. Kəndə gedən əsas yol Kövsər–Hir magistralından ayrılan 14 kilometrlik asfalt örtükdür; yaz yağışlarında duman yolboyu gediş-gəlişi romantik, bəzən də çətin edir. Pərqu əhalisi 720 nəfər civarındadır; ailələr əsasən quzu-maldarlıq, kartof, noxud və arpa əkini ilə dolanır, gənclərin bir hissəsi yaxın Hir şəhərində təhsil alır. Kənddəki iki minarəli kiçik cümə məscidi 1930-cu illərdə çiy kərpicdən tikilib, sonradan daşla üzlənib və yerli memarlığın sadə, lakin funksional estetikası ilə seçilir. Payızda baş tutan “Çilləxıran” festivalı zamanı əhalinin hamısı mərkəzi meydanda fındıq-qoz qovurub savalanlı baldan hazırlanmış “şirin çərəz” paylayır; bu mərasim eyni zamanda qışa dualı hazırlıq hesab olunur. 2022-ci ildə kəndə optik internet xətti çəkildikdən sonra onlayn bazarlarda bal, dağ çayı, qurudulmuş alma satışına başlanıb və ailə gəlirləri 8 faiz artıb. Pərqunun yaxınlığındakı Buzxana qayalıqlarından axan bulaq suyu ilboyu 6 °C səviyyəsində qalır; kəndlilər tərəvəzlərini yaz-yay mövsümündə məhz bu təbii “soyuq anbar”da saxlayır. Günbatımı saatlarında Savalan zirvəsinə düşən qızılı işıq evlərin kərpic divarlarını istiliklə boyayır və çoban nəğmələri ilə qarışan sükut Pərquya özünəməxsus poetik aura bəxş edir. Uzaq görünən küçələrdə dünyanın sanki tələsmədiyi hiss olunur; burada vaxt yerli dialektdə “ağır-ağır addımlayan at” kimi təsvir edilir.
Coğrafi mövqe və təbii landşaft
Pərqu Kövsər şəhristanının şimal-qərbində, Qarasu çayının kiçik qolu olan Pərquçayın üst vadisində yerləşir. Savalan dağının vulkanik quruluşu sayəsində torpaqlar vulkanik tüf və kalsiumla zəngindir, bu da meyvəçilik üçün ideal şərait yaradır.
Şərqdə ucalan Qızıl-təpə və qərbdəki Qaraqala qayası külək və eroziya nəticəsində yaranmış travertin pillələridir; yay aylarında turistlər bu pillələr boyunca “Qarasu Panorama” trek marşrutu ilə kəndə çatır və Savalan zirvəsinin 3 meterlik buzlaqlarını seyr edir.
İqlim xüsusiyyətləri və kənd təsərrüfatı ritmi
Kənd orta illik 8,9 °C temperatur və 450 mm yağıntı alır; yağıntının 60 faizi mart–iyun aylarına düşür. Yazda torpaq nəmliyinin bolluğu kartof və noxud əkinini sürətləndirir; sentyabrda gecə temperaturu 3-4 °C-yə enərək alma və armud bağlarında şəkərlənməni artırır.
Qışda qar örtüyü bəzən 80 santimetrə çatır, bu, payızda torpağa qarışdırılan yaşıl gübrənin (yonca, vələmir) parçalanma prosesini ləngidir. Kəndlilər buna uyğun olaraq torpaq şumunu martın ilk həftəsinə saxlayır, toxumları isə Savalan küləyindən qorumaq üçün 20 santimetrlik şırımların dərinliyinə basdırırlar.
Demoqrafik göstəricilər və sosial infrastruktur
Ən son kənd şurası siyahıyalmasına görə Pərquda 148 ev təsərrüfatı var; orta ailə tərkibi dörd nəfərdir. Əhalinin 37 faizi 18 yaşdan aşağı, 11 faizi isə 65 yaşdan yuxarı yaş qrupuna aiddir.
İbtidai məktəb 1968-ci ildən fəaliyyət göstərir; beş sinif otağı, mini kitabxana və kompüter laboratoriyası var. Kənd tibb məntəqəsində bir tibb bacısı və məhdud dərman ehtiyatı saxlanılır, təcili hallarda xəstələr Hir şəhər xəstəxanasına 28 dəqiqəyə çatdırılır.
İqtisadi fəaliyyət və bazar əlaqələri
Əsas gəlir mənbəyi heyvandarlıqdır: ildə 12 ton ət, 35 ton süd, 4 ton yun istehsal olunur və Hir bazarına çıxarılır. Meyvəçilikdə alma, gavalı, albalı başlıca məhsuldur; 2024-cü ildə kənd kooperativi 40 ton alma sataraq əlavə 18 min dollar ixrac gəliri əldə edib.
Son illər arıçılıq inkişaf etdirilir; Savalan dağ çiçəkləri hesabına balda flor çeşidliyi yüksəkdir və “Pərqu Savalan Balı” etiketi ilə Ərdəbil şəhərində bio-sertifikat alıb. Kənd qadınları evdə qurudulmuş alma, gilas saplağı, kəklikotu çayı paketləri hazırlayaraq onlayn platformalarda satırlar.
Dil, mədəni ənənə və folklor
Əhalinin ana dili Cənubi Azərbaycan türkcəsi olsa da, yaşlı nəsil talış və fars leksikasından gələn sözlərlə zəngin xüsusi şivə işlədir. Novruz ərəfəsində “Savalan nərəsi” adlı qədim nağıl söylənir; bu nağılda dağ yörəsində yaşayan igidin bahar tanrısı ilə duelindən bəhs olunur.
Payız “Çilləxıran” şənliyi zamanı gənclər meydanda tonqal yandırır, qaval ritmi və zərb-balaban səsləri arasında fındıq, noxud və qovrulmuş arpa paylayıb bahar üçün bərəkət diləyirlər. Qadınlar “rəngli çarıq” tikib qonaqlara hədiyyə edir; bu, qışda ayaqları isti, yolu açıq saxlamaq rəmzidir.
Təhsil və gənclərin perspektivi
Kənd ibtidai məktəbi dörd illik təhsili tamamlayan şagirdləri Kövsər şəhristanının Hir liseyinə yönləndirir. Son on ildə liseyi bitirən 56 nəfərdən 14-ü Ərdəbil Tibb Universitetinə, 11-i Təbriz Politexnikinə qəbul olunub.
Gənclər İnformasiya Mərkəzi 2023-cü ildə açılıb; burada internet, 3D printer, robototexnika dəsti var. Kənd şurası Pərqu gənclərinin “İntellektual Fermalar” layihəsinə qatılmasına dəstək verir: peyk məlumatları ilə yağış proqnozu, torpaq rütubəti, gübrələmə vaxtı müəyyənləşdirilir.
Turizm potensialı və ekoloji resurslar
Pərqu irqi cins atları ilə tanınan Savalan çiynində yerləşdiyi üçün yayla atçılığına maraq göstərən trekking turistlərini cəlb edir. Buzxana qayası altındakı 8 metr dərinlikli təbii buz mağarası iyul ortasında belə -1 °C temperatur saxlayır, bu da yay istisində unikal təcrübə yaradır.
Kənd ətrafında “Ağ-söyüdlü ötrü” adlı 4 kilometrlik ekoturizm cığırı salınıb; marşrut boyu QR kodlu nağıl lövhələri, quş müşahidə platforması, nar kollarından hazırlanmış kölgəlikləri var. Gəlir yerli kooperativə ötürülür və bələdçilər üçün əlavə iş yeri yaradır.
İnfrastruktur modernləşməsi və gələcək planlar
2022-ci ildə reallaşan “Yaşıl İşıq” layihəsi kəndin daxili küçələrini günəş paneli ilə işləyən LED lampalarla təchiz edib, elektrik xərclərini illik 12 faiz azaldıb. İçməli su şəbəkəsi 1980-ci illərdən çəkilmişdi; 2025-ci il planına görə Savalan bulağından 7,4 km uzunluğunda yeni HDPE boru xətti çəkiləcək.
Fiber-optik internet xətti kənd rabitəsini modernləşdirib; qadın kooperativi onlayn satış həcmini 40 faiz artırıb, məktəb distant dərslərə qoşulmaq imkanı qazanıb. Gələcəkdə kiçik hidroelektrik stansiya tikilməsi gündəmdədir, bu, Pərquçayın potensialından istifadə etməklə enerjinin 70 faizini yerli istehsal etməyə imkan verəcək.
| İl | Əhali | Başlıca məhsul | İllik alma həcmi (t) | Su mənbəyi |
|---|---|---|---|---|
| 2000 | 640 | Kartof | 18 | Dağ bulağı |
| 2010 | 685 | Fındıq | 22 | Qarasu qolu |
| 2020 | 710 | Alma | 37 | Artezyan quyusu |
| 2024 | 720 | Alma-bal | 40 | Buzxana bulağı |
Pərqu Savalan dağının qucağında təbii sərvətlər, zəhmətkeş əhali və qədim folklor harmoniyasını qoruyaraq yaşamağın mümkün olduğunu göstərən canlı nümunədir. Dağ küləyi ilə dolan qoz-alma bağları, soyuq bulaq səsi, çoban nəğməsi, mövsümi şənliklər kəndi təkcə coğrafi məkan deyil, həm də mədəni ekosistem kimi dəyərli edir. Son illərdə internet və alternativ enerji kimi müasir imkanların gəlişi Pərquya yeni nəfəs verib: gənclər təhsilə daha rahat qoşulur, təsərrüfata peyk datası ilə yanaşır, qadınlar onlayn bazarlarda bio-məhsullarını tanıdır. Köhnə çiy kərpic məscidi, Buzxana mağarası və Qaraqala qayası turizm cığırının vizual lövhələri kimi kənd iqtisadiyyatına əlavə gəlir gətirməyə başlayıb. Bütün bunlar göstərir ki, tarixi köklərə sadiq qalaraq modernləşmək mümkündür; əsas şərt icmanın birgə qərar verməsi, təbii qaynaqları ağıllı idarə etməsidir. Pərqu irili-xırdalı layihələri ilə regionun davamlı inkişaf modelinə çevrilir, Savalan subyektini yalnız gözəllik ssenarisi deyil, həm də iqtisadi dayanıqlılıq göstəricisi kimi təqdim edir. Əgər yolunuz Ərdəbil tərəfə düşərsə, Savalan zirvəsinin kölgəsində yerləşən bu sakit məkanı ziyarət edib dağ bulağından bir qurtum su içməyi, kök çayında alma-fındıq qovurmasına qonaq olmağı unutmayın; Pərqu sizi sadəliyi, səmimiyyəti və təbiət ritmini qoruyan həyatı ilə qarşılamağa hazırdır.
Ən Çox Verilən Suallar
Ərdəbil şəhərindən Hir istiqamətinə hərəkət edən Kövsər marşrut taksilərinə mindikdən sonra 34-cü kilometrdəki Pərqu dönərgəsində düşmək lazımdır. Buradan kəndə 14 kilometrlik asfalt yol servis mikroavtobusu və ya taksi ilə 15-20 dəqiqəyə qət edilir. Yay aylarında turizm mövsümü olduğuna görə marşrut sıxlığı artır. Öz avtomaşınızdansa dumanlı hava xəbərdarlıqlarına diqqət yetirin.
Pərquda iki ailəyə məxsus “ev-stay” tipli otaqlar var; qonaq gündəlik səhər yeməyi və axşam yeməyi daxil 18-25 dollar arası ödəyir. Qaynar su, Wi-Fi və ailə ilə birlikdə Savalan balı-pendir süfrəsi təklif olunur. Alternativ olaraq Hir şəhərindəki kiçik mehmanxanadan istifadə etmək və gündəlik kəndə gəlib-getmək mümkündür.
Kovanlar Savalan dağ çiçəkləri (tüklü farş, şalfey, dağ nanəsi) üzərində yerləşdiyi üçün balın rəng çaları açıq amber, dadı isə ətir cəhətdən zəngindir. Laborator analizlərdə ümumi polen müxtəlifliyi 48 növ aşkar edilmiş, nəm payı 16 faizdən aşağı ölçülüb. Bu göstəricilər balı kristallaşmaya davamlı və qida dəyəri yüksək edir.
Mağaranın dərinliyi 8 metrdir və girişdə tutacaq zəncir var. Yay fəsli belə daxili temperatur -1 °C olur, döşəmə buz qatıdır. Ziyarətçilərə slipə qarşı ayaqqabı geymək və 10 dəqiqədən artıq içəridə qalmamaq tövsiyə olunur. Qışda giriş buzla bağlandığı üçün mövsümi qadağa tətbiq edilir.
Festival payız gecə-gündüz bərabərliyindən sonra, oktyabrın ilk cümə axşamında təşkil olunur. Kəndlilər axşam saatlarında mərkəzi meydanda tonqal qalayır, fındıq-qoz qovurub qonaqlara paylayırlar, gənclər halaya durur. Şənlik Savalan dağından gələn soyuq küləklərin qış müjdəsi sayılır.
2022-ci ildə çəkilən fiber-optik xətt sayəsində stasionar internet sürəti 25-30 Mbps-dir. Mobil operatorlar yalnız 3G səviyyəsində xidmət göstərir, dağ relyefi bəzi sahələrdə siqnalı zəiflədir. Kafe və kitabevində Wi-Fi pulsuzdur, ancaq axşam pik saatlarında sürət azala bilər.
Ən məşhur suvenir Savalan balı, qurudulmuş alma dilimləri, kəklikotu çayı paketləri və yerli toxucu qadınların hazırladığı “rəngli çarıq”dır. Çarıqlar yundan toxunur və altına incə rezin qat vurulur ki, gəzinti rahat olsun. Bütün məhsullar kooperativ dükanında sertifikatlı etiketlə satılır.
Qışda qar örtüyü bəzən 80 santimetrə çatır, yolların qardan təmizlənməsi gecikə bilər. Ancaq dekabrın sonundakı Savalan buz festivalı çovğun olmazsa maraqlı təcrübədir. Yalnız yüksək keçidli nəqliyyat və zəncir təkərlər tövsiyə edilir. Gecə hava -15 °C-yə düşə bilər, isti geyim vacibdir.
Pərqudan Savalan zirvəsinə klassik cığır 14 km-dir və 1 850 m-dən 3 200 m-yə yüksəlir; orta çətinlik səviyyəsi sayılır. Təcrübəsiz yürüşçülər üçün yarım marşrut – Buzxana qayası döngəsinədək 7 km – tövsiyə olunur. Su, küləkə davamlı geyim və bələdçi mütləqdir.
Tibb məntəqəsində bir orta tibb bacısı və təcili yardım üçün əsas avadanlıq var: qan təzyiqi ölçən, defibrilyator və ilk yardım dəsti. Gündüz saat 09:00-18:00 arası xidmət göstərir. Ciddi hallarda Hir şəhər xəstəxanasına 28 dəqiqəlik yol var, kənd şurası təcili yardım maşınını təmin edir.
