Patent Foramen Ovale (PFO) ürəyin sağ və sol qulaqcıqları arasında yerləşən və doğuşdan sonra tam bağlanmayan bir dəlikdir. Normalda, ana bətnində olarkən bu dəlik qan dövranının düzgün işləməsi üçün zəruridir, lakin doğuşdan sonra bağlanmalı və artıq funksiyasını itirməlidir. PFO isə bəzi insanlarda həmin dəliyin tam bağlanmaması və açıq qalması deməkdir. Bu hal adətən heç bir əlamət vermədən, təsadüfi olaraq aşkarlanır. Tibbi baxımdan, PFO əhalinin təxminən 25 faizində rast gəlinir və bir çox insan üçün heç bir fəsad yaratmır. Bununla belə, müəyyən hallarda PFO ciddi sağlamlıq problemlərinə, xüsusilə də qan laxtalarının ürəyin sağ tərəfindən sol tərəfə keçərək beyinə və ya digər orqanlara emboliya riski yaratdığı hallarda səbəb ola bilər. Buna görə də, PFO-nun diaqnozu və izlənməsi tibbi cəhətdən vacibdir.

PFO-nun yaranma səbəbləri və anatomiyası

PFO-nun əsas yaranma səbəbi, fetal dövrdə ürəkdə mövcud olan foramen ovale adlı dəliyin doğuşdan sonra tam bağlanmamasıdır. Ana bətnində, bu dəlik oksigenlə zəngin qanı birbaşa sağ qulaqcıqdan sol qulaqcığa ötürərək, ağciyərlər aktiv olmadığından həyati əhəmiyyət daşıyır. Doğuş zamanı uşaq ilk dəfə nəfəs aldıqda, ağciyərlər işə düşür və qan dövranında dəyişiklik baş verir ki, nəticədə foramen ovale adətən bağlanır. Bəzi insanlarda bu proses tam başa çatmır və PFO yaranır. Anatomik baxımdan, PFO ürəyin iki qulaqcığını birləşdirən kiçik bir dəlik kimi qalır və çox vaxt nazik bir membranla örtülüdür. Bu dəlik qan axınının bir tərəfdən digərinə keçməsinə imkan verə bilər, xüsusilə sağ qulaqcıqda təzyiq artdıqda. Çox vaxt bu dəlik bağlı olur və qan keçmir, lakin müəyyən vəziyyətlərdə, məsələn, öskürək və ya gərginlik zamanı, qısa müddətə açıq qala bilər. Bu anatomik xüsusiyyət PFO-nun bəzi insanlarda klinik əhəmiyyət qazanmasına səbəb ola bilər.

PFO-nun əlamətləri və klinik əhəmiyyəti

PFO olan insanların əksəriyyəti heç bir klinik əlamət hiss etmir və bu vəziyyət illərlə gizli qala bilər. Bəzən PFO təsadüfi olaraq, ürəyin ultrasəs müayinəsi və ya digər diaqnostik testlər zamanı aşkarlanır. Lakin bəzi hallarda, xüsusilə gənc yaşda səbəbsiz serebral insult (beyin qan dövranı pozğunluğu) və ya miqren kimi simptomlar müşahidə oluna bilər. Bu isə həkimləri PFO ehtimalını araşdırmağa sövq edir. PFO-nun klinik əhəmiyyəti əsasən, qan laxtalarının ürəyin sağ tərəfindən sol tərəfə keçməsi və bunun nəticəsində beyin və ya digər orqanlarda emboliya riski yaratması ilə əlaqədardır. Bu vəziyyət, səbəbi məlum olmayan beyin insultlarının bir hissəsində əsas risk faktoru kimi nəzərdən keçirilir. Bundan başqa, bəzi tədqiqatlar PFO ilə miqren, xüsusilə də aura ilə müşayiət olunan miqren arasında əlaqə olduğunu göstərir. Buna görə də, PFO-nun vaxtında aşkarlanması və düzgün qiymətləndirilməsi, bəzi ciddi sağlamlıq problemlərinin qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır.

PFO-nun diaqnostika üsulları

Patent Foramen Ovale (PFO) diaqnozu üçün tibbi müayinələr və görüntüləmə üsulları xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Ən çox istifadə olunan diaqnostik metod ekokardioqrafiyadır. Bu üsul ürəyin quruluşunu və qan axınının istiqamətini real vaxtda müşahidə etməyə imkan verir. Transtorasik ekokardioqrafiya (TTE) ilkin müayinələr üçün tətbiq olunsa da, transözofageal ekokardioqrafiya (TOE) daha yüksək həssaslığa malikdir və PFO-nun dəqiq müəyyən edilməsinə şərait yaradır. Bəzi hallarda, kontrast maddə və ya “bubble test” vasitəsilə ürəklərarası anomaliyanın mövcudluğu aydın görünür. Diaqnostika prosesində əlavə olaraq maqnit-rezonans tomoqrafiyası (MRT) və ya kompüter tomoqrafiyası (KT) kimi qeyri-invaziv görüntüləmə üsullarından da istifadə oluna bilər. Qan dövranında qeyri-adi dəyişikliklər müşahidə edilərsə və ya xəstədə şübhəli simptomlar varsa, həkimlər bu əlavə üsullara da müraciət edirlər. Bəzən diaqnozun dəqiq qoyulması üçün elektrokardioqrafiya (EKQ) və laborator analizlər də aparılır. Ümumilikdə, PFO-nun diaqnozu kompleks və çoxşaxəli yanaşma tələb edir; xəstənin vəziyyəti və risk faktorları nəzərə alınaraq ən uyğun diaqnostik üsul seçilir.

PFO-nun müalicə yolları və yanaşmalar

PFO-nun müalicəsi xəstənin simptomlarının şiddətinə və risk faktorlarına uyğun olaraq fərqlənir. Simptomsuz və təsadüfən aşkarlanan PFO-lu şəxslərdə, adətən, xüsusi müalicəyə ehtiyac olmur və vəziyyət sadəcə müşahidə altında saxlanılır. Lakin PFO ilə əlaqəli insult və ya digər tromboembolik hadisələr baş vermişsə, həkimlər antikoaqulyant və ya antiagregant dərmanlar təyin edə bilərlər. Bu dərmanlar qan laxtalanmasının qarşısını almağa kömək edir və yeni tromboz riskini azaldır. Daha ağır və ya təkrarlanan hallarda, xüsusilə dərman müalicəsi effekt vermədikdə, invaziv müdaxilə – PFO-nun qapadılması – nəzərdən keçirilə bilər. Bu prosedur adətən kateter vasitəsilə ürəyə xüsusi cihaz yerləşdirilərək həyata keçirilir və minimal invaziv sayılır. Cərrahi üsullara nadir hallarda ehtiyac olur, çünki müasir texnologiyalar qeyri-cərrahi qapadılma metodlarının effektivliyini artırıb. Müalicə planı hazırlanarkən xəstənin yaşı, yanaşı xəstəlikləri və fərdi riskləri hərtərəfli qiymətləndirilir.

PFO və həyat keyfiyyəti: Risklər və profilaktika

PFO-nun mövcudluğu bir çox insan üçün heç bir əlamət yaratmaya bilər, lakin bəzi hallarda ciddi fəsadlara səbəb ola bilər. Ən böyük risklərdən biri kriptogen insult və ya digər tromboembolik hadisələrdir. Belə hallarda, PFO-nun varlığı qan laxtalarının beyin və ya digər həyati vacib orqanlara keçməsinə şərait yarada bilər. Bundan əlavə, dərin ven trombozu və ya migren kimi problemlərlə əlaqəsi araşdırılmışdır. Risk faktorlarını azaltmaq üçün həkim nəzarəti altında olmaq, sağlam həyat tərzi seçmək və mütəmadi tibbi yoxlanışlardan keçmək məsləhət görülür. Profilaktik tədbirlər çərçivəsində, xüsusilə risk qrupuna daxil olan şəxslər üçün həyat keyfiyyətinin qorunması vacibdir. Siqaret çəkməmək, düzgün qidalanmaq, fiziki aktivlik və stressin idarə olunması kimi sağlam vərdişlər PFO ilə əlaqəli fəsadların qarşısını almağa kömək edir. Hər hansı şikayət və ya simptom müşahidə edildikdə dərhal həkimə müraciət etmək tövsiyə olunur. Beləliklə, vaxtında diaqnoz və düzgün müalicə sayəsində PFO-lu şəxslər həyat keyfiyyətini qoruyub saxlaya və riskləri minimuma endirə bilərlər.

Mövcud elmi tədqiqatlar və PFO ilə bağlı yeniliklər

Patent Foramen Ovale (PFO) ilə bağlı son elmi tədqiqatlar bu anomaliyanın ürək-damar xəstəliklərində, xüsusən də kriptogen insultlarda rolunu daha dərindən araşdırır. Araşdırmalar göstərir ki, PFO-nun mövcudluğu bəzi insanlarda beyin damarlarında emboliyanın yaranmasına səbəb ola bilər və bu da insult riskini artırır. Elmi tədqiqatlar PFO-nun aşkarlanması üçün qeyri-invaziv metodların inkişafı və müalicə strategiyalarının təkmilləşdirilməsi üzərində cəmlənib. Hazırda PFO-nun bağlanması üçün istifadə olunan yeni cihazlar və texnologiyalar daha effektiv və təhlükəsiz hesab olunur ki, bu da xəstələrin həyat keyfiyyətini artırmağa kömək edir. Bundan başqa, PFO ilə bağlı aparılan son tədqiqatlar bu anomaliyanın migren, xüsusilə aura ilə müşayiət olunan migrenlə əlaqəsini də araşdırır. Müxtəlif klinik sınaqlarda PFO-nun bağlanmasının bəzi pasiyentlərdə migren simptomlarını yüngülləşdirdiyi müşahidə olunub. Bu sahədə tədqiqatlar davam etməkdədir və nəticələr hələ də müzakirə mövzusudur. Elmi yeniliklər PFO-nun aşkarlanması, təsnifatı və müalicəsində həkimlərə daha dəqiq qərar verməyə imkan yaradır, həmçinin fərdi yanaşma tətbiq edilməsinə şərait yaradır.