Pielonefrit böyrəklərin ən çox rast gəlinən iltihabi xəstəliklərindən biridir. Bu xəstəlik böyrəklərin parenximasının və pelvisinin infeksion proseslə zədələnməsi ilə xarakterizə olunur. Pielonefritin yaranması əsasən bakterial infeksiyalarla bağlıdır, lakin bəzi hallarda viral və göbələk mənşəli ola bilər.
Xəstəliyin iki əsas növü mövcuddur: kəskin və xroniki pielonefrit. Kəskin forması ani başlayır, yüksək hərarət, bel ağrısı, sidik ifrazında narahatlıq kimi kəskin əlamətlərlə özünü göstərir. Xroniki pielonefrit isə təkrar infeksiyalar və davamlı böyrək zədələnməsi ilə xarakterizə olunur və vaxtında müalicə olunmadıqda böyrək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Pielonefritin yaranma səbəbləri və risk faktorları
Pielonefritin əsas yaranma səbəbi sidik yollarının bakterial infeksiyasıdır. Bakteriyalar adətən sidik kanalından böyrəklərə qədər yüksələrək infeksiya yaradır. Ən çox yayılmış patogenlər arasında Escherichia coli, Klebsiella, Proteus və Enterobacter növləri var.
Xəstəliyin yaranmasında aşağıdakı risk faktorları mühüm rol oynayır:
- Sidik yollarının anatomik və funksional pozğunluqları (məsələn, sidik axınının pozulması, sidik yollarında daşlar),
- Qadınlarda sidik kanalının qısa və geniş olması,
- Cinsi yolla keçən infeksiyalar,
- Qeyri-kafi şəxsi gigiyena və sidik yollarının təmizlənməsi vərdişləri,
- İmmunitetin zəifləməsi, diabet xəstəliyi,
- Hamiləlik dövründə yaranan fizioloji dəyişikliklər,
- Xroniki qəbizlik və digər bağırsaq xəstəlikləri,
- İnfeksiya mənbəyi olan digər orqanların (prostat, uterus) xəstəlikləri.
Bu amillər sidik yollarında bakteriyaların çoxalmasına və onların böyrəklərə doğru yüksəlməsinə şərait yaradır. Risk faktorlarının mövcudluğu xəstəliyin inkişaf ehtimalını artırır və xəstənin vaxtında müalicə olunmaması hallarında ciddi ağırlaşmalara yol açır.
Pielonefritin əlamətləri və klinik şəkli
Xəstəliyin simptomları onun formasına və gedişatına görə fərqlənir. Kəskin pielonefrit zamanı aşağıdakı əlamətlər müşahidə edilir:
- Yüksək hərarət (38-40°C),
- Ümumi halsızlıq, zəiflik,
- Bel və böyrək nahiyəsində kəskin ağrı,
- Sidik ifrazında tez-tez və ağrılı getmə,
- Sidikdə bulanıqlıq və qanlı ifrazatlar,
- Ürəkbulanma və qusma,
- Bəzən titrəmə və tərləmə.
Xroniki pielonefritdə isə simptomlar daha az kəskin olur. Xəstələrdə yorğunluq, aşağı dərəcəli hərarət, aralıq və bel ağrıları, sidikdə dəyişikliklər, hipertoniya kimi əlamətlər ola bilər. Xroniki forma vaxtında diaqnostika və müalicə olunmadıqda böyrək funksiyasının pozulmasına gətirib çıxarır.
Bəzi hallarda xəstəliyin əlamətləri qeyri-spesifik olur və digər böyrək və ya sidik yolları xəstəlikləri ilə qarışdırıla bilər. Bu səbəbdən müayinə və laborator testlər çox önəmlidir.
Pielonefritin diaqnostikası: Laborator və instrumental üsullar
Pielonefritin düzgün diaqnostikası klinik müayinə, laborator və instrumental müayinə üsullarını əhatə edir. Diaqnozun əsasını xəstənin şikayətləri və həkim müayinəsi təşkil edir.
Laborator müayinələrdə sidik analizi (sidikdə leykositlər, eritrositlər, bakteriyalar, protein), sidik mədəniyyəti (bakteriyanın növünün müəyyənləşdirilməsi və antibiotiklərə həssaslığının təyini), qan analizi (leukositoz, iltihab markerlərinin yüksəlməsi) önəmlidir.
Instrumental müayinə metodları:
- Böyrəklərin ultrasəs müayinəsi (USM): böyrək ölçüləri, strukturu və maye yığılması haqda məlumat verir,
- Kompüter tomoqrafiyası (KT): iltihabi prosesin dərəcəsini, absess və digər komplikasiyaları göstərir,
- Sidik yollarının rentgenoqrafiyası və uroqrafiyası: anatomik pozuntuları aşkar edir,
- Bəzi hallarda maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT) tətbiq edilir.
Diaqnostikanın məqsədi xəstəliyin formasını, ağırlaşmalarını və digər patologiyaları müəyyən edib müalicə strategiyasını düzgün seçməkdir
Pielonefritin müalicəsi: Əsas prinsiplər və müasir yanaşmalar
Pielonefritin müalicəsində əsas məqsəd infeksiyanın aradan qaldırılması, iltihabın azaldılması, böyrək funksiyasının qorunmasıdır. Müalicə həm kəskin, həm də xroniki hallarda fərqli yanaşma tələb edir.
Əsas müalicə üsulları:
- Antibiotikoterapiya: Bakterial infeksiyaya qarşı uyğun antibiotiklərin seçilməsi əsasdır. Müalicə adətən sidik mədəniyyətinin nəticələrinə uyğun aparılır. Uzunmüddətli və doza düzgün seçilməlidir.
- Dəstək terapiya: Ağrı kəsicilər, hərarət salan preparatlar, iltihab əleyhinə vasitələr tətbiq edilir.
- Maye qəbulu: Bol maye içmək böyrəklərin yuyulmasına və toksinlərin atılmasına kömək edir.
- Fizioterapiya: Müalicənin bir hissəsi olaraq təyin edilə bilər, xüsusilə xroniki formada.
- Cərrahi müdaxilə: Ağırlaşmalar, absess və ya anatomik pozuntular zamanı tələb oluna bilər.
Müasir tibb antibiotik müqavimətinin artması fonunda daha diqqətli və fərdiləşdirilmiş yanaşma tətbiq edir. Həkim nəzarəti altında müalicə aparılmalı, dozaların, preparatların düzgün seçilməsinə xüsusi önəm verilməlidir.
Pielonefritin profilaktikası və həyat tərzi tövsiyələri
Pielonefritin yaranmasının qarşısını almaq üçün bir sıra profilaktik tədbirlər mövcuddur. Onlar həm şəxsi gigiyena, həm də sağlam həyat tərzinin formalaşdırılması ilə bağlıdır.
Əsas profilaktik tədbirlər:
- Sidik yollarının və genital nahiyənin gigiyenasına ciddi riayət,
- Bol maye qəbulu və sidik ifrazının normallaşdırılması,
- Tez-tez sidik kisəsinin boşaldılması, sidik yolu infeksiyalarının vaxtında müalicəsi,
- Cinsi yolla keçən infeksiyaların qarşısının alınması üçün qoruyucu vasitələrdən istifadə,
- İmmunitetin gücləndirilməsi üçün balanslı qidalanma, idman və istirahət,
- Xroniki xəstəliklərin, xüsusilə diabetin müntəzəm müalicəsi və nəzarəti,
- Hamiləlik dövründə xüsusi diqqət və müayinə.
Pielonefritin qarşısının alınması üçün vaxtında və düzgün müalicə, sağlam həyat tərzi, stresdən uzaq durmaq və tibbi müayinələrdən keçmək çox vacibdir.
Pielonefritin ağırlaşmaları və fəsadları
Əgər pielonefrit vaxtında və düzgün müalicə olunmazsa, ağırlaşmalar qaçılmaz olur. Bunlar arasında ən çox rast gəlinən fəsadlar:
- Böyrək absessi və irinli iltihab,
- Böyrək çatışmazlığı və xroniki böyrək xəstəliyi,
- Sepsis (qan infeksiyası),
- Hipertoniya və ürək-damar xəstəlikləri,
- Sidik yollarının strikturları və digər anatomik pozuntular,
- Uşaqlarda böyrək inkişafının pozulması.
- Ağırlaşmalar həyat keyfiyyətini aşağı salır və vaxtında müalicə olunmadıqda ölümə səbəb ola bilər. Buna görə də xəstəliyin erkən diaqnostikası, davamlı müalicə və müayinələr həyati əhəmiyyət kəsb edir.
Pielonefritin əlamətləri və müalicə üsullarının müqayisəsi
| Əlamət | Kəskin Pielonefrit | Xroniki Pielonefrit | Müalicə üsulları |
|---|---|---|---|
| Hərarət | Yüksək (38-40°C) | Aşağı və ya normada | Antibiotiklər, dəstək terapiya |
| Ağrı | Güclü, bel və böyrək nahiyəsində | Yüngül, aralıqlı | Ağrıkəsicilər, fizioterapiya |
| Sidikdə dəyişikliklər | Ağrılı, tez-tez, qanlı sidik | Tez-tez, az ifadəli | Sidik analizi, mədəniyyət |
| Ümumi əlamətlər | Halsızlıq, ürəkbulanma, qusma | Yorğunluq, aşağı dərəcəli hərarət | Bol maye qəbulu, həyat tərzi |
| Ağırlaşmalar | Absess, sepsis | Böyrək çatışmazlığı | Cərrahi müdaxilə, uzunmüddətli nəzarət |
Pielonefrit haqqında statistik məlumatlar və Azərbaycandakı vəziyyət
Dünya üzrə pielonefrit qadınlarda kişilərə nisbətən 4-5 dəfə daha çox rast gəlinir. Statistikaya görə, qadınların 10%-i həyatları boyunca ən az bir dəfə kəskin pielonefrit keçirir. Uşaqlar, yaşlılar, diabet xəstələri və immunitet zəif olanlar risk qrupuna daxildir.
Azərbaycanda da pielonefrit geniş yayılmış xəstəlikdir. Statistik məlumatlar göstərir ki, xroniki və təkrar infeksiyalı hallarda xəstəlik artmaqdadır. Bunun əsas səbəbləri arasında vaxtında müalicənin olmaması, yanlış antibiotik istifadəsi, profilaktik tədbirlərin yetərsizliyi və sosial faktorlar durur.
Dövlət səhiyyəsi və özəl klinikalar pielonefritin qarşısının alınması və müalicəsi üçün proqramlar həyata keçirir, ictimai maarifləndirmə kampaniyaları təşkil edir. Müasir texnologiyalar və diaqnostika üsulları xəstələrin vaxtında və effektiv müalicəsinə imkan yaradır.
Pielonefrit böyrəklərin və sidik yollarının ciddi infeksion xəstəliyi olaraq insan sağlamlığı üçün təhlükə yaradır. Onun vaxtında diaqnostikası, düzgün və kompleks müalicəsi xəstənin həyat keyfiyyətinin qorunması və ağırlaşmaların qarşısının alınması üçün vacibdir. Azərbaycanda və dünyada xəstəliyin yayılma və risk faktorlarının öyrənilməsi, tibbi maarifləndirmənin artırılması sahəsində işlər davam edir.
Sağlam həyat tərzi, şəxsi gigiyena, vaxtında tibbi müayinə və infeksiyaların vaxtında müalicəsi pielonefritin profilaktikasında əsas rol oynayır. Həkimlərlə mütəmadi əlaqə, laborator testlər və diaqnostik prosedurlara riayət etmək xəstəliyin idarə olunmasında mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Ən çox verilən suallar
Pielonefrit böyrəklərin və onların pelvisinin infeksion iltihabıdır, əsasən bakterial mənşəlidir və sidik yolları ilə əlaqədardır.
Yüksək hərarət, bel ağrısı, tez-tez və ağrılı sidik ifrazı, sidikdə qan və bulanıqlıq, ümumi halsızlıq və qusma ən çox rast gəlinən əlamətlərdir.
Klinik müayinə, sidik və qan analizi, sidik mədəniyyəti, ultrasəs müayinəsi və bəzən KT və MRT kimi instrumental üsullar vasitəsilə diaqnoz qoyulur.
Antibiotikoterapiya, ağrıkəsicilər, bol maye qəbulu, fizioterapiya və ağırlaşmalarda cərrahi müdaxilə müalicənin əsasını təşkil edir.
Təkrarlanan və ya davam edən böyrək iltihabı ilə xarakterizə olunan, böyrək funksiyasının pozulmasına səbəb ola bilən uzunmüddətli forma.
Şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etmək, bol maye qəbul etmək, sidik yolları infeksiyalarını vaxtında müalicə etmək və mütəmadi tibbi müayinə etmək vacibdir.
Qadınlar, uşaqlar, diabet xəstələri, immuniteti zəif olan şəxslər və sidik yollarında anatomik problemləri olanlarda risk yüksəkdir.
Böyrək absessi, böyrək çatışmazlığı, sepsis, sidik yollarının daralması və digər ciddi sağlamlıq problemləri yaranabilir.
Yanlış və ya natamam antibiotik istifadəsi bakteriyaların müqavimətinin artmasına səbəb olur və müalicəni çətinləşdirir.
Nefroloq və ya uroloq həkimlər pielonefritin diaqnostikası və müalicəsində ixtisaslaşıblar.
