Tarixi Pirlər Kəndi( Xramort) : Tarixi Dövrləri, Qədim Yaşayış Məskənləri

Xramort kəndi Azərbaycanın qədim və zəngin tarixə malik bölgələrindən birində – Qarabağda yerləşir. Bu kənd əsasən Ağdam rayonu ərazisinə daxil edilir və dağətəyi zonada, münbit çay vadilərinin kəsişməsində qərarlaşıb. Kəndin relyefi, su ehtiyatları və təbii mənzərəsi qədimdən burada əkinçilik, maldarlıq, üzümçülük və müxtəlif təsərrüfat sahələrinin inkişafına imkan verib. Xramortun yaxınlığında təbii bulaqlar, kiçik çaylar və məhsuldar torpaqlar yerləşir. Bu ərazi həmişə strateji və yaşayış üçün əlverişli hesab olunub.

Xramortun adının mənşəyi və etimologiyası

Kəndin “Xramort” adı etimoloji baxımdan qədim köklərə malikdir. Bəzi tədqiqatçılar hesab edirlər ki, bu toponim erməni və ya alban mənşəli olub “kilsənin yanında olan kənd” və ya “kilsə kəndi” kimi izah olunur. Çünki “xram” qədim slavyan və qafqaz dillərində “kilsə” mənasını verir, “ort” isə yaşayış məntəqəsini bildirir. Tarixi mənbələrdə və coğrafi xəritələrdə bu ad müxtəlif dövrlərdə fərqli formalarda qeyd olunub, lakin hər zaman dini, tarixi və mədəni yük daşıyıb.

Xramort kəndinin tarixi dövrləri və qədim yaşayış məskənləri

Xramortun ərazisində ilk yaşayış izləri eramızdan əvvəlki dövrlərə aiddir. Arxeoloji tapıntılar və qədim kurqanlar kəndin ətrafında qədim türk və alban tayfalarının, sonrakı dövrlərdə isə orta əsrlər Qarabağ feodallarının məskunlaşdığını sübut edir. Qədim məbədlər, qəbiristanlıqlar, ibadətgah və müdafiə qurğuları burada bir zamanlar inkişaf etmiş sivilizasiyaların yaşadığını göstərir. Xramort həm Alban dövləti, həm də Qarabağ xanlığı dövründə mədəni və təsərrüfat mərkəzlərindən biri sayılıb.

Kəndin orta əsrlərdəki inkişafı və sosial həyatı

Orta əsrlərdə Xramort kəndi əkinçilik, bağçılıq, ticarət və zərgərlik mərkəzi kimi tanınırdı. Burada müxtəlif xalqlar və dinlər sülh içində yaşamış, kənd özünün multikultural ənənələri ilə fərqlənmişdir. Kənddə tikilmiş kilsə və məscidlər, karvansaraylar və su dəyirmanları iqtisadi həyatın və sosial münasibətlərin canlı sübutudur. Ətraf kəndlər və Qarabağ şəhərləri ilə ticarət əlaqələri, kənddə sənətkarlığın, toxuculuğun və əl işlərinin inkişafını təmin edirdi.

Xramortun XIX–XX əsrlərdə tarixi və əhalisi

XIX əsrdə Rusiya imperiyası dövründə Xramort kəndi inzibati baxımdan Qarabağ vilayətinin Ağdam qəzasına daxil idi. Bu dövrdə kəndin əhalisi əsasən azərbaycanlılardan və erməni mənşəli ailələrdən ibarət olmuş, burada sülh və əməkdaşlıq mühiti hökm sürmüşdür. XX əsrin əvvəllərində kənddə məktəb, klub, poçt, kənd təsərrüfatı artelləri və ictimai infrastruktur formalaşmışdır. Sovet dövründə kənddə kollektiv təsərrüfat qurulmuş, təhsil, səhiyyə və mədəniyyət sahələri inkişaf etmişdir.

Qarabağ münaqişəsi dövründə Xramortun aqibəti

XX əsrin sonlarında Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi Xramort kəndinin də taleyinə təsirsiz ötüşmədi. 1990-cı illərin əvvəllərində kənd əhalisi məcburi köçkünə çevrildi, kənd boşaldı və uzun müddət işğal altında qaldı. Bu dövrdə kəndin tarixi abidələri, məscidləri və qəbiristanlıqları dağıdıldı, bir çox yaşayış evləri və təsərrüfat obyektləri viran qaldı. Kənddə həm də dini və tarixi abidələr, çoxsaylı qəbiristanlıqlar və memarlıq nümunələri ciddi zərər gördü.

2020-ci ildən sonra Xramort kəndində bərpa və yenidənqurma işləri

Azərbaycan Respublikasının Qarabağda bərpa siyasəti çərçivəsində Xramort kəndində də mühüm tədbirlər həyata keçirilir. İşğaldan azad olunduqdan sonra kəndin ərazisində minatəmizləmə, infrastrukturun yenidən qurulması, məktəb və səhiyyə ocaqlarının bərpası istiqamətində dövlət proqramları icra olunur. Tarixi abidələrin, dini və mədəni irsin qorunması, kəndin əvvəlki simasının bərpası üçün beynəlxalq ekspertlər və yerli mütəxəssislər cəlb edilib. Gələcəkdə kənddə müasir turizm, kənd təsərrüfatı və sosial layihələrin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

Xramort kəndinin tarixi abidələri və mədəni irsi

Kənd ərazisində bir neçə qədim kilsə, məscid, qəbiristanlıq, qədim qayaüstü yazılar, su dəyirmanları və kurqanlar mövcuddur. Bu abidələr kəndin çoxmədəniyyətli və tolerant cəmiyyət modelinin tarixi sübutlarıdır. Həm alban, həm türk, həm də erməni memarlıq üslubunun elementləri burada bir arada mövcuddur. Xramortun tarixi abidələri UNESCO və digər beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən elmi baxımdan araşdırılır və qorunma tədbirləri həyata keçirilir.

Kəndin mədəniyyəti, adət-ənənələri və əhalisinin məişəti

Xramort kəndinin mədəni həyatı zəngin folklor, milli musiqi, rəqs, aşıq sənəti, toy və yas mərasimləri, milli mətbəx və geyim ənənələri ilə seçilir. Burada hər ailənin özəlliyi, kəndin kollektivi və ictimai həmrəyliyi güclü olub. Əhalinin əsas məşğuliyyəti əkinçilik, bağçılıq, üzümçülük, maldarlıq və balıqçılıq olub. Xramortun mətbəxi Qarabağ kulinariyası, plov, dolma, piti və müxtəlif şirniyyatlarla zəngin idi. Kəndin qədim adətləri, folklor irsi bu gün də yaddaşlarda yaşamaqdadır.

Xramortun müasir dövrü və gələcək perspektivləri

Müasir dövrdə Xramort kəndi Azərbaycan dövlətinin bərpa strategiyasının prioritet məntəqələrindən biri hesab olunur. Kəndin yenidən məskunlaşdırılması, əhalinin qayıdışı, yeni iş yerlərinin açılması, sosial infrastrukturun bərpası istiqamətində real addımlar atılır. Bölgənin inkişafı üçün kənddə turizm, kənd təsərrüfatı və təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə imkanları qiymətləndirilir. Xramortun gələcəyi onun qədim və zəngin tarixi, mədəni irsi və strateji mövqeyi ilə bağlıdır.

Xramort kəndi Azərbaycanın Qarabağ regionunun ən qədim, zəngin tarixə və mədəni irsə malik yaşayış məntəqələrindən biridir. Kəndin taleyində baş vermiş dəyişikliklər, tarix boyu müxtəlif sivilizasiyaların izləri, çoxmədəniyyətli və tolerant mühitin mövcudluğu onu Qarabağın yaddaşında və gələcəyində xüsusi yerə çevirir. Xramortun bərpası və inkişafı təkcə bir kəndin deyil, bütövlükdə Qarabağ mədəniyyətinin və tarixinin dirçəlişi deməkdir. Kəndin qədim abidələri, təbiəti və adət-ənənələri gələcək nəsillər üçün böyük dəyər və örnəkdir.

Ən Çox Verilən Suallar