Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi (QMİ), 1823-cü ildə əsası qoyulmuş və bu günə qədər fəaliyyətini davam etdirən, Qafqaz regionunun ən ali İslam dini təşkilatıdır. Tarixən müxtəlif dövrlərdə müxtəlif adlar və strukturlarla fəaliyyət göstərmiş bu qurum, hazırda Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhərində, Təzəpir məscidində yerləşir. QMİ, regionda İslam dininin təşkili, dini ayinlərin icrası, dini təhsil və maarifləndirmə sahəsində mühüm rol oynayır.
Tarixi İnkişaf
QMİ-nin əsası 1823-cü ildə Tiflisdə qoyulmuşdur. Həmin ildə Zaqafqaziya şiələrinə rəhbərlik etmək üçün şeyxülislam vəzifəsi təsis edilmişdir. 1832-ci ildə isə sünni icması üçün müfti vəzifəsi yaradılmışdır. Bu iki vəzifə, 1872-ci ildə “Zaqafqaziya şiə və sünni məhəmmədi ruhanilər idarəsi haqqında Əsasnamə”nin təsdiqi ilə rəsmi bir quruma çevrilmişdir. Bu əsasnaməyə əsasən, şeyxülislam şiə icmasının, müfti isə sünni icmasının başçısı olmuşdur.
1918-ci ildə Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin elan olunmasından sonra QMİ-nin mərkəzi Tiflisdən Bakıya köçürülmüş və Ağa Əlizadə şeyxülislam seçilmişdir. Sovet dövründə, 1944-cü ildə QMİ yenidən təşkil olunmuş və Ağa Əlizadə ikinci dəfə şeyxülislam seçilmişdir. 1992-ci ildə isə QMİ-nin adı dəyişdirilərək “Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi” adlandırılmış və bu günə qədər bu adla fəaliyyət göstərir.
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin Əsas Yaranma Məqsədi
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi (QMİ), Azərbaycan və bütün Qafqaz müsəlmanlarının dini həyatını nizamlayan ali dini qurum olaraq yaradılmışdır. Onun əsas məqsədi İslam dininin təbliği, dini ayinlərin düzgün icrası, dini təhsilin inkişaf etdirilməsi və eyni zamanda, İslamın sülh, tolerantlıq və qarşılıqlı hörmət dəyərlərini cəmiyyətə çatdırmaqdan ibarətdir. QMİ həmçinin, dövlətlə din arasında sağlam münasibətlərin qurulması istiqamətində mühüm vəzifələr daşıyır. Bu baxımdan, QMİ, dinin dövlət idarəçiliyinə təsirini deyil, əksinə, dinin mənəvi inkişaf, maarifləndirmə və mənəvi dəyərlərin qorunması sahəsində fəaliyyətini təmin edən bir struktur kimi fəaliyyət göstərir.
Sovet Dövründə QMİ-nin Yenidən Formalaşdırılması
Sovet dövründə QMİ-nin fəaliyyəti bir müddət məhdudlaşdırılsa da, 1944-cü ildə rəsmi olaraq bərpa olundu. Bu bərpa dövründə QMİ dövlət nəzarəti altında olsa da, müsəlman icmalarının dini fəaliyyətlərini təşkil edən əsas mərkəz rolunu oynadı. Xüsusilə 1944-cü ildən sonra QMİ-nin strukturu müəyyən qədər dəyişdirildi. Şeyxülislam və müfti institutları saxlanılmaqla yanaşı, ruhanilərin fəaliyyətinə dövlət nəzarəti artırıldı. Bu dövrdə QMİ-yə rəhbərlik edən şeyxülislam Ağa Əlizadə dini lider kimi həm sovet hakimiyyəti ilə dialoq quraraq dinin tamamilə məhv edilməsinin qarşısını aldı, həm də dini həyatın yaşadılması üçün mübarizə apardı. Onun fəaliyyəti QMİ tarixində mühüm mərhələ sayılır.
QMİ-nin Azərbaycan Müstəqilliyi Dövründə Rolu
Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra QMİ yeni və daha azad fəaliyyət dövrünə qədəm qoydu. 1992-ci ildən başlayaraq QMİ öz fəaliyyətini yalnız dini sahədə deyil, həm də ictimai və beynəlxalq platformalarda genişləndirməyə başladı. Bu dövrdə QMİ İslamın dəyərlərini təbliğ etməklə yanaşı, Azərbaycanın multikultural və tolerant ölkə kimi dünyaya tanıdılmasında mühüm rol oynadı. QMİ həm dövlət orqanları ilə, həm də digər dini konfessiyalarla sıx əməkdaşlıq edərək ölkədə konfessional harmoniyanın qorunmasına töhfə verdi. Məhz QMİ-nin təşəbbüsü ilə Azərbaycanda məscidlərin bərpası və yeni dini təhsil müəssisələrinin yaradılması prosesi daha sürətləndi.
QMİ-nin Təhsil və Maarifləndirmə Fəaliyyəti
QMİ dini təhsili inkişaf etdirmək məqsədilə Bakı İslam Universitetini və digər dini tədris müəssisələrini təsis edərək gənc ruhani kadrların hazırlanmasına diqqət ayırdı. Bu təhsil ocaqlarında dini biliklərlə yanaşı, hüquq, tarix, psixologiya kimi fənlər də tədris olunur ki, bu da müasir dövrdə din xadimlərinin cəmiyyətlə əlaqəsinin daha da güclənməsinə şərait yaradır. QMİ həmçinin müxtəlif dini kitablar, qəzetlər və jurnallar nəşr etdirərək İslamın sülh, mərhəmət və birlik çağırışlarını geniş ictimaiyyətə çatdırır.
Sosial Layihələr və Yardım Fəaliyyət
QMİ yalnız dini fəaliyyətlə deyil, həm də sosial sahədə mühüm addımlar atır. Xüsusilə Ramazan və Qurban bayramlarında aztəminatlı ailələrə yardımlar edilir, kimsəsizlərə, şəhid ailələrinə və digər həssas qruplara dəstək göstərilir. QMİ müxtəlif xeyriyyə tədbirləri və kampaniyalar təşkil edərək cəmiyyətin mənəvi dəyərlərinin qorunmasına və sosial həmrəyliyin gücləndirilməsinə öz töhfəsini verir. Təbii fəlakətlər və fövqəladə hallarda da QMİ zərərçəkmiş insanlara yardım kampaniyaları təşkil edir.
QMİ-nin Regionda Sülh və Tolerantlığa Təsiri
QMİ yalnız Azərbaycanda deyil, bütün Qafqazda dinlərarası dialoq və tolerantlıq mühitinin yaradılmasına mühüm töhfələr vermişdir. QMİ-nin rəhbərliyi müxtəlif beynəlxalq tədbirlərdə Azərbaycanın dinlərarası əməkdaşlıq modelini təbliğ edir və regionda dini ekstremizmin qarşısının alınmasına yönəlmiş maarifləndirmə tədbirləri həyata keçirir. Bu baxımdan QMİ, regionda sülhün qorunmasında, mədəniyyətlərarası və dinlərarası əlaqələrin möhkəmləndirilməsində mühüm bir platformaya çevrilmişdir.
Rəhbərlik və Strukturu
QMİ-nin rəhbəri şeyxülislamdır. Hazırda bu vəzifəni 1980-ci ildən bəri Hacı Allahşükür Paşazadə icra edir. Şeyxülislam, həm şiə, həm də sünni icmalarının dini lideridir. Sünni icmasının başçısı isə müftidir və hazırda bu vəzifəni Salman Musayev yerinə yetirir.
QMİ-nin strukturu aşağıdakı kimidir:
- Şeyxülislam
- Müfti
- Qazılar Şurası
- Dini Qurumlar
- Təhsil və Maarifləndirmə Departamenti
- İctimaiyyətlə Əlaqələr Departamenti
Fəaliyyət Sahələri
QMİ-nin əsas fəaliyyət sahələri aşağıdakılardır:
- Dini Ayinlərin İcrası: QMİ, İslam dininin ayinlərinin düzgün və şəriətə uyğun şəkildə icrasını təmin edir.
- Dini Təhsil: QMİ, Bakı İslam Universiteti və digər dini təhsil müəssisələri vasitəsilə dini təhsilin təşkili və inkişafını həyata keçirir.
- Fətva Verilməsi: QMİ, dini məsələlərdə fətva verir və bu fətvalar geniş ictimaiyyətə çatdırılır.
- Dini Maarifləndirmə: QMİ, “Haqqın nuru” qəzeti və digər nəşrlər vasitəsilə dini maarifləndirmə işləri aparır.
- Beynəlxalq Əlaqələr: QMİ, digər ölkələrin dini təşkilatları ilə əməkdaşlıq edir və beynəlxalq dini konfranslarda iştirak edir.
Statistik Məlumatlar
QMİ-nin fəaliyyəti ilə bağlı bəzi statistik məlumatlar aşağıdakı kimidir:
| İlin adı | Dini icmaların sayı | Məscidlərin sayı | Dini təhsil müəssisələrinin sayı |
|---|---|---|---|
| 1991 | 17 | 18 | 1 |
| 2000 | 406 | 382 | 10 |
| 2010 | 1,500 | 1,300 | 20 |
| 2020 | 2,000 | 1,800 | 25 |
Bu məlumatlar QMİ-nin dini sahədəki fəaliyyətinin genişləndiyini və inkişaf etdiyini göstərir.
Beynəlxalq Tanınma və Əlaqələr
QMİ, beynəlxalq səviyyədə də tanınmış bir dini təşkilatdır. Bu təşkilat, digər ölkələrin dini qurumları ilə əməkdaşlıq edir və beynəlxalq dini konfranslarda iştirak edir. QMİ-nin rəhbəri şeyxülislam Allahşükür Paşazadə, müxtəlif beynəlxalq tədbirlərdə Azərbaycanı təmsil edir və İslam dünyasında tanınmış bir şəxsiyyətdir.
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi, 200 ildən artıq bir tarixə malik olan və bu gün də fəaliyyətini uğurla davam etdirən bir dini təşkilatdır. QMİ, İslam dininin düzgün şəkildə təbliği, dini ayinlərin icrası, dini təhsilin təşkili və dini maarifləndirmə sahəsində mühüm rol oynayır. Bu təşkilat, həm milli, həm də beynəlxalq səviyyədə tanınmış və nüfuzlu bir qurumdur.
Ən çox verilən suallar:
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi (QMİ) Azərbaycan və ümumilikdə Qafqaz regionunda İslam dininin təbliği, dini ayinlərin təşkili, dini təhsil və maarifləndirmə sahəsində fəaliyyət göstərən ali dini təşkilatdır. QMİ həm şiə, həm də sünni icmalarının dini rəhbərliyini həyata keçirir.
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi 1823-cü ildə Tiflisdə yaradılmışdır. Əvvəlcə Zaqafqaziya şiələrinin dini rəhbərliyi üçün şeyxülislam, daha sonra 1832-ci ildə sünni icması üçün müfti təyin olunmuşdur. 1918-ci ildən QMİ-nin mərkəzi Bakıya köçürülmüşdür.
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin rəhbəri şeyxülislamdır. Hazırda bu vəzifəni 1980-ci ildən bəri Hacı Allahşükür Paşazadə icra edir. Şeyxülislam həm şiə, həm də sünni icmalarının dini lideridir.
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin strukturu şeyxülislam, müfti, qazılar şurası, dini icmalar, təhsil və maarifləndirmə departamenti və ictimaiyyətlə əlaqələr departamentindən ibarətdir.
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi dini ayinlərin təşkili, dini təhsil, fətva verilməsi, dini maarifləndirmə, beynəlxalq əlaqələr, sosial layihələr və yardım proqramları sahələrində fəaliyyət göstərir.
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin fəaliyyəti dövründə dini icmaların sayı 17-dən 2,000-ə, məscidlərin sayı 18-dən 1,800-ə, dini təhsil müəssisələrinin sayı isə 1-dən 25-ə qədər artmışdır.
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsiİslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Dünya İslam Liqası və digər beynəlxalq dini qurumlarla əməkdaşlıq edir. Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə beynəlxalq tədbirlərdə Azərbaycanı təmsil edir.
QMİ Bakı İslam Universiteti və digər dini təhsil ocaqları vasitəsilə dini kadrların hazırlanmasını təmin edir. Eyni zamanda dini nəşrlərlə maarifləndirmə işləri aparır.
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsiaztəminatlı ailələrə yardım, şəhid ailələrinə dəstək, xeyriyyə tədbirləri, fəlakət bölgələrinə yardım və müxtəlif sosial layihələrlə cəmiyyətə xidmət edir.
Bəli. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi dinlərarası dialoq, multikulturalizm və sülhün təşviqi sahəsində müxtəlif layihələr həyata keçirir və regionda tolerantlıq mühitinin möhkəmlənməsinə töhfə verir.
