Qastroskopiya (FQDS): Tibbin Güzgüsü ilə Həzm Orqanlarına Baxış

Müasir tibbin əsas prinsiplərindən biri də xəstəliklərin erkən mərhələdə aşkarlanması və vaxtında müalicəyə başlanmasıdır. Bu məqsədlə istifadə olunan ən təsirli üsullardan biri də qastroskopiyadır. Tibbi adı ilə FQDS (Fibroqastroduodenoskopiya) kimi tanınan bu diaqnostik prosedur həm həkimlər, həm də pasiyentlər üçün son dərəcə önəmli bir müayinə metodudur.

Qastroskopiya nədir?

Qastroskopiya – qida borusu (özofaq), mədə və onikibarmaq bağırsağın daxili müayinəsi üçün istifadə olunan endoskopik prosedurdur. Bu müayinə zamanı elastik və nazik bir boru (endoskop) ağız boşluğundan keçərək həzm sisteminin yuxarı hissəsinə yönəldilir və bu bölgələrin daxilindən real görüntülər alınır.

Reklam

“FQDS” termini isə “Fibroqastroduodenoskopiya” ifadəsinin qısaldılmış formasıdır:

Fibro – cihazın elastik lifli strukturunu bildirir,
Qastro – mədə deməkdir,
Duodeno – onikibarmaq bağırsağı ifadə edir,
Skopiya – baxmaq, müşahidə etmək anlamındadır.

Bu üsul həkimə orqanların daxili səthini əyani olaraq görmək, iltihab, xora, polip, qanaxma və ya şiş kimi problemləri vaxtında aşkar etmək imkanı verir.

Qastroskopiya nə üçün edilir?

Qastroskopiyanın məqsədi xəstənin şikayətlərinə uyğun olaraq yuxarı həzm traktının vəziyyətini dəqiqliklə qiymətləndirməkdir. Aşağıdakı hallarda qastroskopiyaya ehtiyac duyulur:

Reklam

1. Uzunmüddətli və ya təkrarlanan qarın ağrıları

Əsasən epigastral (qarının yuxarı hissəsində) hiss edilən bu ağrılar mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası, qastrit və ya reflüks kimi xəstəliklərin göstəricisi ola bilər.

2. Qarşısıalınmaz ürəkbulanma və qusma

Əgər bu simptomlar davamlı xarakter alıbsa və adi üsullarla aradan qalxmırsa, mədədə və ya bağırsaqda problem ola bilər.

3. Qida udma çətinliyi (disfagiya)

Özofaqın daralması, şişlər və ya iltihab nəticəsində qida udmaq çətinləşə bilər. Bu hallarda qastroskopiya səbəbi müəyyən etməyə kömək edir.

4. İştahsızlıq və səbəbsiz kilo itkisi

Xüsusilə onkoloji narahatlıqların istisna olunması üçün bu simptomlarla birlikdə qastroskopiya aparılır.

5. Qanlı qusma və ya qara nəcis

Bu hallar həzm sistemində daxili qanaxmanın əlamətidir. Tez diaqnoz və müdaxilə üçün qastroskopiya əvəzsizdir.

6. Anemiya (qan azlığı) səbəblərinin araşdırılması

Mədə və onikibarmaq bağırsaqda gizli qanaxma anemiyaya səbəb ola bilər.

7. Helicobacter pylori infeksiyasının aşkarlanması

Qastroskopiya vasitəsilə biopsiya götürülərək bu bakteriyanın mövcudluğu yoxlanılır.

Qastroskopiya necə aparılır?

Qastroskopiya proseduru, ümumiyyətlə, ambulator şəraitdə – yəni xəstəxanaya yatmadan həyata keçirilir. Prosedurun aparılma mərhələləri aşağıdakı kimidir:

1. Hazırlıq mərhələsi

Prosedurdan ən azı 6–8 saat əvvəl qida və içki qəbulu dayandırılır.
Həkim xəstənin dərman istifadəsi, allergiyaları və digər xəstəlikləri barədə məlumat toplayır.
Bəzi hallarda prosedurdan əvvəl sedativ (sakitləşdirici) dərmanlar verilir.

2. Prosedurun gedişi

Pasiyent sol tərəfi üstə uzanır.
Boğaz bölgəsinə yerli anesteziya spreyi vurularaq qıcıqlanma hissi azaldılır.
Endoskop cihazı ağızdan daxil edilir və mədəyə doğru aparılır.
Prosedur zamanı cihazın içindəki kamera vasitəsilə real zamanlı görüntülər həkim tərəfindən monitorda izlənilir.
Lazım gəldikdə biopsiya nümunəsi də götürülə bilər.

3. Prosedur sonrası

Prosedur adətən 5–10 dəqiqə çəkir.
Sedativ verilmişsə, pasiyentə bir müddət nəzarət altında qalmaq tövsiyə olunur.
1–2 saat ərzində yemək və içmək məsləhət görülmür.

Qastroskopiyanın üstünlükləri və əhəmiyyəti

Qastroskopiya tibbi diaqnostikanın ən dəqiq və təsirli metodlarından biri hesab olunur. Onun əhəmiyyəti əsasən aşağıdakı üstünlüklərində özünü göstərir:

1. Daxili görüntü imkanı

Ən böyük üstünlük – həkimin həzm sisteminin daxili səthinə birbaşa baxa bilməsi və vəziyyəti real zamanlı qiymətləndirməsidir. Bu, rentgen və ya USM kimi dolayı diaqnostika metodlarından fərqli olaraq daha dəqiq nəticələr verir.

2. Biopsiya götürmək imkanı

Qastroskopiya zamanı həkim şübhəli görünən sahələrdən toxuma nümunələri götürə bilər. Bu nümunələr histoloji analiz üçün laboratoriyaya göndərilir və konkret diaqnozun qoyulmasında həlledici rol oynayır.

3. Terapevtik məqsədlə istifadə

Təkcə diaqnostik deyil, eyni zamanda müalicəvi məqsədlə də istifadə olunur:

Qanaxmaların dayandırılması
Poliplərin çıxarılması
Xarıcı cisimlərin mədədən çıxarılması
Skleroterapiya və ya dilatasiya (daralmış sahələrin genişləndirilməsi)

4. Onkoloji xəstəliklərin erkən aşkarlanması

Mədə və özofaq xərçəngi kimi ölümcül xəstəliklər çox vaxt ilkin mərhələdə simptom vermir. Qastroskopiya bu xəstəliklərin erkən aşkar olunması və vaxtında müdaxilə baxımından əvəzsizdir.

Qastroskopiya vasitəsilə aşağıdakı patologiyalar aşkar edilə bilər:

Qastrit – mədənin selikli qişasının iltihabıdır. Əlamətlər: qarın ağrısı, ürəkbulanma, ağızda acılıq.
Reflüks – mədə turşusunun özofaqa geri qayıtması, yanma və göynəmə hissi ilə müşayiət olunur.
Xora xəstəliyi – mədə və onikibarmaq bağırsaqda yaranan selikli qişa yaralarıdır.
Barrett özofaqusu – xroniki reflüks nəticəsində selikli qişanın dəyişməsi; xərçəngə keçmə riski var.
Poliplər – mədədəki selikli toxumaların anormal artımı. Bəziləri onkoloji potensiala malikdir.
Mədə və özofaq xərçəngi – erkən mərhələdə aşkar edildikdə sağalma şansı artır.

Qastroskopiya zamanı biopsiya – mikroskopik analiz üçün toxuma nümunələrinin götürülməsi – mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu proses aşağıdakı məqsədlərlə aparılır:

Helicobacter pylori infeksiyasının aşkarlanması
Xərçəng hüceyrələrinin mövcudluğunun təhlili
İltihabi proseslərin və xroniki patologiyaların təyini

Biopsiya nəticələri patoloq tərəfindən təhlil edilir və diaqnozun dəqiqləşdirilməsində əsaslı sübut kimi qəbul olunur.

Ümumilikdə təhlükəsiz prosedur hesab olunsa da, bəzi hallarda az da olsa risklər mövcuddur:

Əsas risklər:

Boğazda və ya yemək borusunda yüngül ağrı və yanma
Qusma refleksi
Cihazın təsiri ilə yüngül qanaxma (xüsusilə biopsiya zamanı)
Nadir hallarda – perforasiya (divarın zədələnməsi)

Əks göstərişlər:

Kəskin infarkt və ya ağır ürək-damar problemləri
Ağır nəfəs çatışmazlığı
Pasiyentin qastroskopiyaya psixoloji hazır olmaması
Hamiləliyin bəzi mərhələləri

Qastroskopiya və kolonoskopiya: fərqlər və uyğunluq

Bəzən bu iki müayinə qarışdırıla bilər, lakin fərqləri aydın şəkildə müəyyənləşdirmək vacibdir:

Özəllik	Qastroskopiya	Kolonoskopiya
Müayinə sahəsi	Qida borusu, mədə, onikibarmaq bağırsaq	Yoğun bağırsaq və düz bağırsaq
Tətbiq sahəsi	Yuxarı həzm traktı	Aşağı həzm traktı
Prosedur zamanı istifadə	Ağızdan endoskop	Anal dəlikdən endoskop
İnfeksiya aşkarlanması	Helicobacter pylori	Qurdlar, iltihab, xərçəng

Uşaqlarda və yaşlılarda qastroskopiya

Hər iki yaş qrupu üçün prosedurun tətbiqi xüsusi yanaşma tələb edir.

Uşaqlarda

Əsasən sedasiya altında aparılır.
Daha nazik cihazlar istifadə olunur.
Uşaq gastroenteroloqu tərəfindən həyata keçirilir.

Yaşlılarda

Sedasiyaya ehtiyatla yanaşılır.
Xroniki xəstəliklər nəzərə alınmalıdır.
Təşhis məqsədilə vacib prosedurdur, xüsusən qansızmalar zamanı.

Bəzi hallarda qastroskopiyanın təkrar olunması tövsiyə edilir:

Xora müalicəsinin effektivliyini qiymətləndirmək üçün
Mədə xərçəngi olan pasiyentlərdə nəzarət məqsədilə
Helicobacter pylori müalicəsindən sonra yoxlama üçün
Göstərilən iltihabi və ya şiş xarakterli lezyonların izlənməsi üçün

Qastroskopiyadan əvvəl bəzi insanlar qorxu, həyəcan və stres yaşayır. Bunu azaltmaq üçün aşağıdakılar məsləhət görülür:

Prosedurdan əvvəl həkimlə açıq danışmaq
Rahatlaşdırıcı musiqilər və ya nəfəs məşqləri
Sakitləşdirici dərmanların istifadəsi (həkim göstərişi ilə)

Unutmaq olmaz ki, bu prosedur qısa müddət davam edir və sağlamlıq üçün çox vacibdir.

Qastroskopiya hər nə qədər effektiv diaqnostik üsul olsa da, bəzi hallarda digər üsullarla da müqayisə edilir və seçim qarşısında qalınır. Aşağıda alternativ metodlar və onların qastroskopiyaya nisbətən üstünlükləri və zəif cəhətləri izah olunur:

1. Rentgen (kontrastlı)

Üstünlükləri: Ağrısızdır, sadə və sürətli icra olunur.
Zəif cəhətləri: Daxili toxumaların ətraflı görüntüsü verilmir. Kiçik lezyonları aşkarlamaq çətindir.

2. Ultrasəs (USM)

Üstünlükləri: Qeyri-invazivdir, təhlükəsizdir, sürətlidir.
Zəif cəhətləri: Mədənin selikli qişasını göstərməkdə məhduddur.

3. Kompüter tomoqrafiyası (KT)

Üstünlükləri: Geniş vizualizasiya verir, şişlərin ölçüsünü müəyyən etməyə kömək edir.
Zəif cəhətləri: Radiasiya verir, daxili toxumaları birbaşa göstərmir.

4. Kapsul endoskopiyası

Üstünlükləri: Ağızdan udulan kapsul vasitəsilə daxili görüntülər alınır, invaziv deyil.
Zəif cəhətləri: Biopsiya və ya müdaxilə imkanı yoxdur.

Bu alternativlər arasında ən geniş məlumat verən, toxuma götürmə və eyni zamanda müdaxilə imkanı olan üsul məhz qastroskopiyadır.

Qastroskopiyanın effektivliyində cihaz texnologiyasının rolu çox böyükdür. Müasir tibbi mərkəzlərdə aşağıdakı texnoloji yeniliklər tətbiq olunur:

1. HD (High Definition) endoskoplar

Görüntü keyfiyyəti yüksəkdir, ən kiçik anomaliyaları belə aşkar etməyə imkan verir.

2. NBI (Narrow Band Imaging) texnologiyası

Xüsusi işıq dalğaları ilə toxuma strukturlarını daha aydın göstərir, xərçəngönü və xərçəng hüceyrələrini erkən müəyyən etməyə yardım edir.

3. Elastik və nazik optik kabellər

Xəstənin narahatlığını minimuma endirir və həkimin hərəkət sahəsini artırır.

4. Avtomatik sterilizasiya sistemləri

İnfeksiya riskini sıfıra endirən qabaqcıl texnoloji sterilizasiya sistemləri cihazların təhlükəsizliyini təmin edir.

Qastroskopiya ilə bağlı ən çox verilən suallar və cavablar

Qastroskopiya ağrılıdırmı?

Prosedur zamanı yerli anesteziya və ya sedasiya tətbiq olunduğuna görə ağrı hiss olunmur, ancaq azacıq narahatlıq ola bilər.

Prosedur nə qədər çəkir?

Orta hesabla 5-10 dəqiqə davam edir.

Qastroskopiya təhlükəlidirmi?

Əks göstəriş yoxdursa və mütəxəssis tərəfindən aparılırsa, olduqca təhlükəsizdir.

Qastroskopiyadan sonra nə zaman yemək olar?

Ən azı 1-2 saat sonra, boğazdakı keyimə effekti keçdikdən sonra yemək və içmək olar.

Biopsiya ağrılıdırmı?

Yox. Toxuma götürülməsi pasiyent tərəfindən hiss olunmur.

Prosedura necə hazırlaşmaq lazımdır?

Ən azı 6 saat ac qalmaq və həkimə bütün dərman istifadəsi və xəstəliklər barədə məlumat vermək kifayətdir.

Qastroskopiya yalnız fərdi diaqnostika vasitəsi deyil, həm də xalq sağlamlığının qorunmasında mühüm rol oynayan prosedurdur. Mədə-bağırsaq sistemi ilə bağlı xəstəliklər (mədə xərçəngi, xora, qastrit və s.) dünya üzrə ölüm səbəbləri sırasında yüksək yer tutur. Bu xəstəliklərin erkən aşkarlanması isə birbaşa qastroskopiyanın vaxtında və düzgün tətbiqindən asılıdır.

Eyni zamanda, dövlət səviyyəsində skrininq proqramlarında da qastroskopiyadan geniş istifadə olunur. Bu da onun tibbi siyasətdə nə qədər önəmli olduğunu sübut edir.

Qastroskopiya tibbi dünyada sadəcə bir müayinə üsulu deyil, həm də insanların həyat keyfiyyətini yüksəltməyə xidmət edən, erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə həyatı xilas edə bilən əvəzsiz bir vasitədir. Mədə və həzm sistemi ilə bağlı şikayətləri olan hər bir fərd üçün bu prosedur vacib diaqnostik addımdır.

Həkim nəzarəti ilə düzgün aparılan qastroskopiya: