Azərbaycanın şimal-qərbində yerləşən Qax rayonu tarixi dərin kökləri, mədəni müxtəlifliyi, çoxəsrlik ənənələri və təbii gözəllikləri ilə ölkəmizin ən maraqlı bölgələrindən biridir. Qax həm qədim alban dövlətinin izlərini, həm də müasir həyatın dinamikasını özündə birləşdirir. Bölgənin zəngin təbiəti, dağlıq relyefi, bol su ehtiyatları, tarixi abidələri və etnik mozaikası bura gələn hər bir turist və tədqiqatçını valeh edir.
Tarixi
Qaxın tarixi min illərlə ölçülür. Ən qədim məskunlaşmalar Eneolit, Tunc və Erkən Dəmir dövrlərinə aiddir. Rayon ərazisində tapılmış maddi-mədəniyyət nümunələri — gil qablar, bəzək əşyaları, əmək alətləri və qayaüstü rəsmlər bu torpağın qədim dövrlərdən bəri məskunlaşma mərkəzi olduğunu sübut edir.
Tarixi mənbələrdə Qax bölgəsi Qafqaz Albaniyasının tərkibində göstərilir. Qədim dövrdə Albaniyanın sərhədlərinə daxil olan bu ərazi mühüm strateji mövqeyə malik olub. Ərəb xilafəti dövründə bölgə mühüm inzibati ərazi kimi tanınıb, burada ilk islam təbliğatçıları fəaliyyət göstəriblər. Səlcuqlar, Atabəylər, Şirvanşahlar dövründə də Qax əhəmiyyətli ticarət yollarının üzərində yerləşərək iqtisadi və mədəni mərkəz olmuşdur.
XIX əsrin əvvəllərində Qaxda İlisu sultanlığı mövcud idi. Bu sultanlıq bölgənin ictimai-siyasi həyatında əhəmiyyətli rol oynayıb. Lakin 1844-cü ildə Rusiya imperiyası tərəfindən İlisu sultanlığı ləğv edilərək ərazi Rusiya tərkibinə daxil edilmişdir. Bu dövrdən sonra bölgənin inzibati idarəetməsi dəyişmiş, Rusiya idarəetmə sistemi tətbiq olunmağa başlamışdır.
Əhali və Etnik Tərkib
Qax rayonunun əhalisi 57 min nəfər civarındadır. Əhalinin əksəriyyəti azərbaycanlılardan ibarətdir. Bununla yanaşı, bölgədə ingiloylar (gürcü mənşəli müsəlmanlar), saxurlar və digər azsaylı xalqlar da yaşayır. Bu etnik müxtəliflik Qaxı multikultural bölgəyə çevirir. Xüsusilə ingiloylar rayonun mədəni palitrasına rəng qatır, öz adət-ənənələrini, mətbəxini və həyat tərzini qoruyub saxlayırlar.
Əhalinin əsas məşğuliyyəti kənd təsərrüfatı, heyvandarlıq və turizmdir. Son illərdə turizmin inkişafı nəticəsində xidmət sahəsi də sürətlə böyüyür və yeni iş yerləri açılır. Bu da rayon əhalisinin sosial rifahının yüksəlməsinə şərait yaradır.
Mədəniyyət
Qax rayonunda mədəniyyət sahəsi də diqqətəlayiqdir. Burada mədəniyyət evləri, klublar, kitabxanalar, musiqi məktəbləri fəaliyyət göstərir. Rayon mədəniyyətində xalq musiqisi, rəqs və sənətkarlıq ənənələri mühüm yer tutur. Qaxın ənənəvi sənətkarlığı — xalçaçılıq, ağac oymaçılığı və misgərlik bölgənin mədəni irsinin ayrılmaz hissəsidir.
Rayonda müxtəlif mədəni tədbirlər — sərgilər, yarmarkalar, konsert proqramları keçirilir. Səməd Vurğun adına Qax Rayon Mədəniyyət Mərkəzi bölgənin mədəni həyatında xüsusi rol oynayır. Burada xalq yaradıcılığı kollektivləri fəaliyyət göstərir. “İlisu”, “Çeşmə”, “Qaxın səsi” kimi ansambllar rayonun musiqi mədəniyyətini təmsil edir.
Turizm və Gəzməli Yerlər
Qax rayonu turizm baxımından olduqca zəngindir. Bölgənin dağlıq relyefi, meşələri, şəlalələri, çayları və qədim abidələri turistlər üçün maraqlı marşrutlar təklif edir. Aşağıdakı cədvəldə Qaxda ziyarət edilməli əsas turistik məkanları qeyd edirəm:
| Məkan | Təsviri |
|---|---|
| İlisu kəndi | Qədim sultanlıq mərkəzi, tarixi qalalar, körpülər və təbiət mənzərələri ilə məşhurdur. |
| Kürmük məbədi | Qədim Alban məbədinin qalıqları üzərində tikilmiş ibadətgahdır. |
| İçəribazar kompleksi | XIX əsrə aid ticarət məhəlləsi, daş memarlıq üslubunun nümunəsidir. |
| Qax Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi | Bölgənin tarixini, mədəniyyətini və adət-ənənələrini əks etdirir. |
| Ləkit kəndi | Arıçılıq məhsulları, təbii gözəlliklər və kənd həyatının nümunəsi. |
| Güllük kəndi | Tarixi abidələri və milli-etnoqrafik xüsusiyyətləri ilə seçilir. |
İlisu kəndi həm təbiətsevərlər, həm də tarix həvəskarları üçün əsl cənnətdir. Burada İlisu qalası, Sulak qalası, qədim körpülər və məscidlər mövcuddur. Həmçinin, bölgənin mərkəzindən keçən Kürmük çayı boyunca mənzərəli yürüş marşrutları turistlər üçün xüsusi maraq kəsb edir.
İqtisadiyyat
Qaxın iqtisadiyyatı əsasən kənd təsərrüfatına söykənir. Burada buğda, qarğıdalı, fındıq, üzüm və alma yetişdirilir. Bölgənin subtropik iqlimi meyvəçilik üçün əlverişli şərait yaradır. Arıçılıq və bal istehsalı Qaxın iqtisadiyyatında mühüm sahələrdən biridir. Rayonun balı yüksək keyfiyyəti ilə seçilir.
Son illərdə kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı sahəsi də inkişaf edir. Qaxda qida sənayesi müəssisələri, konserv zavodları fəaliyyət göstərir. Bu müəssisələr kənd təsərrüfatı məhsullarını emal edərək yerli bazarlarla yanaşı, ölkənin digər bölgələrinə də satışa çıxarır.
Turizm sektorunun inkişafı da rayonun iqtisadiyyatına böyük töhfə verir. Yeni otellərin, istirahət mərkəzlərinin, SPA və əyləncə obyektlərinin açılması nəticəsində həm turistlərin sayı artır, həm də yeni iş yerləri yaranır. Bu proses rayon əhalisinin gəlirlərinin artmasına və sosial rifahın yüksəlməsinə müsbət təsir edir.
İnkişaf
Qax rayonu müstəqillik dövründə genişmiqyaslı inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Turizm, kənd təsərrüfatı, sənaye və xidmət sahələrində böyük addımlar atılır. Yol infrastrukturu əsaslı şəkildə yenilənir, kəndlərarası yollar abadlaşdırılır. Su təchizatı, elektrik enerjisi və rabitə xidmətləri müasir standartlara uyğunlaşdırılır.
Təhsil və səhiyyə sahələrində də əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə olunub. Yeni məktəb binaları, uşaq bağçaları, tibb müəssisələri istifadəyə verilib. Rayonun kəndlərində mədəniyyət evləri, kitabxanalar, idman kompleksləri tikilərək əhalinin istifadəsinə verilib. Bu işlər əhalinin sosial rifahının yüksəlməsinə, regionun ümumi inkişafına təkan verir.
Yaşam Tərzi
Qax rayonu qonaqpərvər əhalisi ilə seçilir. Burada ailə dəyərlərinə böyük önəm verilir. Milli bayramlar, toy mərasimləri və digər ənənələr xüsusi təntənə ilə qeyd edilir. Ənənəvi mətbəxdə piti, qutab, dovğa, dolma, qozlu paxlava, şəkərbura və digər ləzzətli yeməklər xüsusi yer tutur. Təmiz hava, dağ bulaqları və təbii məhsullar bölgənin sakinlərinin sağlamlığına müsbət təsir göstərir.
Qax rayonu Azərbaycanın ən qədim və zəngin bölgələrindən biri olaraq həm tarix, həm də müasirlik baxımından unikal xüsusiyyətlərə malikdir. Bölgənin qədim tarixi abidələri, etnik müxtəlifliyi, mədəni irsi və təbiət möcüzələri onu turistlər üçün cəlbedici edir. Burada həm qədim dövrlərin izlərini, həm də müasir həyatın dinamikasını eyni anda yaşamaq mümkündür. Qax, təkcə Azərbaycanın deyil, bütün Qafqazın mədəniyyət xəzinələrindən biridir.
Ən çox verilən suallar:
Qax rayonu Azərbaycanın şimal-qərbində, Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunda yerləşir və həm təbiəti, həm də tarixi ilə məşhurdur.
Qax ərazisi Eneolit dövründən məskunlaşma mərkəzi olub, sonrakı dövrlərdə Qafqaz Albaniyasının tərkibinə daxil olub, İlisu sultanlığı dövründə isə mühüm inzibati mərkəz kimi fəaliyyət göstərib.
Əhalinin böyük əksəriyyəti azərbaycanlılardan ibarətdir. Həmçinin ingiloylar, saxurlar və digər azsaylı xalqlar da burada yaşayır
İlisu kəndi, Kürmük məbədi, İçəribazar kompleksi, Ləkit kəndi, Güllük kəndi və Qax Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi turistlərin ən çox ziyarət etdiyi məkanlardır.
Buğda, qarğıdalı, fındıq, üzüm, alma və bal istehsalı əsas kənd təsərrüfatı sahələrindəndir
Xalçaçılıq, ağac oymaçılığı, misgərlik kimi sənət sahələri geniş yayılıb və bu sahədə çoxlu ustalar fəaliyyət göstərir.
Qaxda arıçılıq sərgiləri, kənd bayramları və sənət festivalları keçirilir.
Əsasən kənd təsərrüfatı, arıçılıq, turizm və qida sənayesi sahələrinə əsaslanır.
Rayonda məktəblər, uşaq bağçaları, mədəniyyət evləri və kitabxanalar fəaliyyət göstərir.
Turizmin genişləndirilməsi, kənd təsərrüfatının müasirləşdirilməsi, sənaye sahələrinin inkişaf etdirilməsi və sosial infrastrukturun təkmilləşdirilməsi Qax rayonunun gələcək inkişafının əsas istiqamətləridir.
