Qaz idarəsi Azərbaycanın enerji sektorunda ən strateji və əhəmiyyətli strukturlardan biridir. Bu idarə sistemi ölkə əhalisinin və sənayesinin təbii qazla dayanıqlı və təhlükəsiz təmin olunması üçün fəaliyyət göstərir. Tarixi kökləri ötən əsrin əvvəllərinə gedib çıxan Azərbaycan qaz sektoru, müstəqillik illərində yeni texnologiyaların tətbiqi, beynəlxalq layihələr və kadr potensialının artması ilə tamam fərqli mərhələyə qədəm qoyub. Qaz idarələri təkcə qazın istehsalını, daşınmasını və paylanmasını deyil, həm də əhali və sənaye istehlakçılarının fasiləsiz təminatını, təhlükəsizlik və nəzarəti, həmçinin innovativ idarəetmə üsullarını özündə birləşdirir.
Hazırda Azərbaycanda “Azəriqaz” İstehsalat Birliyi əsas qaz idarəçisi kimi fəaliyyət göstərir və ölkənin bütün regionlarını əhatə edən geniş şəbəkə yaradıblar. Bu idarə bütün ölkə üzrə qaz boru xətlərinin çəkilişi, yenilənməsi, texniki xidmət, sayğaclaşdırma, təmir və profilaktika, abonentlərin uçotu və informasiya xidmətləri sahəsində dayanmadan işləyir. Qaz idarələri müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqi, onlayn xidmətlərin genişləndirilməsi və “ağıllı şəhər” konsepsiyası çərçivəsində yeni nəsil idarəetmənin əsasını qoyur.
Qaz idarəsinin tarixi inkişaf mərhələləri və ölkə üçün əhəmiyyəti
Azərbaycanda qaz sənayesinin inkişafı XIX əsrin ikinci yarısından başlayır. Həmin dövrdə Bakı şəhərində neft hasilatının artması ilə yanaşı, təbii qaz mənbələrindən də geniş istifadə olunmağa başladı. SSRİ dönəmində qaz sektorunda əsasən dövlət strukturları fəaliyyət göstərirdi və mərkəzləşdirilmiş idarəetmə sistemi mövcud idi. Müstəqillik dövründə isə qaz sektorunda liberallaşma, özəlləşdirmə və beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırma prosesi başladı.
Azərbaycan qaz idarəsi təkcə daxili bazarın deyil, həm də beynəlxalq enerji bazarının mühüm oyunçusudur. Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri (TANAP), Cənubi Qaz Dəhlizi və digər beynəlxalq layihələr sayəsində Azərbaycan qazı Avropa bazarına çıxarılır. Yerli qaz idarələrinin inkişafı, yeni boru xətlərinin və kompressor stansiyalarının tikintisi, müasir SCADA idarəetmə sistemlərinin tətbiqi enerji sektorunda dayanıqlılıq və rəqabət qabiliyyəti yaradır.
Qaz idarəsinin fəaliyyətində insan kapitalının inkişafı, yeni texnoloji avadanlıq, müasir təlim və sertifikatlaşdırma, beynəlxalq əməkdaşlıq və sosial layihələr xüsusi yer tutur. İdarənin uğurlu fəaliyyəti ölkədə sosial sabitlik, əhali və sənaye üçün enerji təminatının fasiləsizliyi və ekoloji təhlükəsizlik deməkdir.
Qaz idarəsinin struktur və təşkilati quruluşu
Azərbaycanda qaz idarəsinin strukturuna mərkəzi aparat, regional və şəhər rayon qaz idarələri, texniki xidmət bölmələri, abonent xidmətləri, dispetçer və operativ idarəetmə, təmir və diaqnostika bölmələri, təhlükəsizlik və nəzarət orqanları daxildir. Hər bir rayon və ya şəhər üzrə ayrı-ayrı qaz idarələri fəaliyyət göstərir və bu qurumlar mərkəzi “Azəriqaz” sisteminə inteqrasiya olunub.
Qaz idarəsinin mərkəzi aparatı ölkə üzrə qaz balansının idarə edilməsi, əsas strateji planlama, beynəlxalq layihələr, innovasiya və rəqəmsallaşma sahələrinə cavabdehdir. Regional idarələr isə gündəlik istismar, təmir, sayğacların quraşdırılması, yeni abonentlərin qoşulması, operativ nasazlıqların aradan qaldırılması və abonentlərə xidmət funksiyalarını icra edir. Bu struktur iyerarxiyası sayəsində idarənin səmərəli və çevik fəaliyyəti təmin olunur.
Bütün idarəetmə prosesləri müasir proqram təminatı, onlayn bazalar, real vaxt rejimində monitorinq və informasiya texnologiyaları ilə təchiz olunub. Qaz idarəsi həmçinin ölkədə qaz infrastrukturunun planlaşdırılması, yenilənməsi və təhlükəsizliyinə cavabdeh əsas dövlət orqanlarından biridir.
Qaz təchizatının planlaşdırılması və idarəetmə prinsipləri
Qaz idarəsində əsas prinsip qazın istehsalçıdan son istehlakçıya qədər fasiləsiz, təhlükəsiz və optimal şəkildə çatdırılmasıdır. Qazın paylanması əvvəlcə magistral boru kəmərləri, sonra isə şəhərdaxili və kəndətrafı şəbəkə üzrə həyata keçirilir. Burada əsas məqsəd itkilərin minimuma endirilməsi, təzyiqin və həcmin avtomatik nəzarətdə saxlanılması, sərfiyyatın dəqiq ölçülməsi və ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsidir.
İdarə sistemində avtomatlaşdırılmış dispetçer məntəqələri, SCADA və GIS texnologiyaları, təzyiq və debi sensorları, uzaqdan oxunan ağıllı sayğaclar və təhlükəsizlik avtomatikası tətbiq edilir. Bu, qaz təchizatı zəncirində şəffaflıq, sürət və çevikliyin əsasını təşkil edir. Qaz idarəsi tərəfindən illik və mövsümi qaz balansı, ehtiyat rezervləri, fövqəladə hallar planı və infrastruktura dair uzunmüddətli inkişaf proqramları hazırlanır.
Qaz idarəsində planlama və operativ idarəetmə müxtəlif səviyyəli kadrlar və mühəndis-texniki personal tərəfindən həyata keçirilir. Əlavə olaraq, idarənin hər bir struktur bölməsi üzrə məsuliyyət zonaları, monitorinq və hesabatlıq mexanizmləri mövcuddur.
Qaz idarəsinin xidmətləri və abonentlərə yanaşması
Qaz idarəsi əhali və qeyri-əhali (sənaye, kommersiya və sosial obyektlər) abonentlərinə geniş spektrli xidmətlər təqdim edir. Bu xidmətlərə yeni abonentlərin qaz şəbəkəsinə qoşulması, qaz xətlərinin və avadanlığın texniki baxışı və diaqnostikası, sayğacların quraşdırılması və kalibrlənməsi, təmir və profilaktika, qazın hesablanması və uçotu, fövqəladə halların aradan qaldırılması, borcların və ödənişlərin idarə olunması daxildir.
Abonentlər üçün “Azəriqaz” və digər idarələrin rəsmi saytları, onlayn kabinetlər, mobil tətbiqlər, 104 qaynar xətti və informasiya terminalları vasitəsilə xidmətlər göstərilir. Son illərdə abonent xidmətləri rəqəmsal əsasda, növbəsiz, şəffaf və sürətli şəkildə təşkil olunur. Qaz idarəsi abonent məmnuniyyətini prioritet seçib və bunun üçün müxtəlif rəy, sorğu və monitorinq mexanizmlərindən istifadə edir.
Qaz idarəsində sosial həssas qruplar üçün güzəştlər, yeni texnologiyalara uyğunlaşdırılmış fərdi yanaşma, regionların xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla fərqli xidmət modelləri tətbiq edilir.
Qaz tarifləri və ödəniş mexanizmləri: Qiymətlərin tənzimlənməsi və şəffaflıq
Azərbaycanda qaz tarifləri dövlət tərəfindən təsdiq edilir və Tarif Şurası tərəfindən tənzimlənir. Qiymətlər əhali və qeyri-əhali sektorları üçün fərqli tətbiq olunur. Əhali üçün qaz limiti və güzəştli tariflər mövcuddur, bu limit keçildikdən sonra isə yüksək tarif qüvvəyə minir. Qeyri-əhali üçün isə kommersiya və sənaye istifadəsi üzrə ayrıca tariflər tətbiq olunur.
Son illərdə ödəniş mexanizmləri xeyli sadələşdirilib: bank kartı, mobil tətbiq, onlayn kabinet, poçt və ödəniş terminalları ilə ödənişlər mümkündür. Abonentlər sərfiyyatı onlayn şəkildə izləyə, sərf olunan qazı real vaxt rejimində görə, qalıq və borc barədə məlumat əldə edə bilirlər. Tarif siyasətində şəffaflıq, sosial həssaslıq və enerji qənaəti əsas götürülür.
Aşağıda əhali üçün qaz tariflərinin müqayisəli cədvəli verilmişdir:
| İllik sərfiyyat (m³) | Tarif (1 m³ üçün, AZN) |
|---|---|
| 1 200 m³-dək | 0.12 |
| 1 200–2 500 m³ | 0.20 |
| 2 500 m³-dən çox | 0.25 |
Qeyri-əhali üçün tarif isə orta hesabla 0.28–0.35 AZN/m³ civarındadır.
Qaz idarəsində təhlükəsizlik və texniki nəzarət
Qaz təsərrüfatı yüksək riskli sahədir və burada təhlükəsizlik hər zaman prioritet təşkil edir. Qaz idarəsinin bütün işçiləri mütəmadi olaraq təlim və sertifikatlaşdırmadan keçir, fövqəladə hallara hazır olur. Bütün obyektlərdə qaz sızması sensorları, avtomatik bağlama sistemləri, təcili müdaxilə briqadaları fəaliyyət göstərir. Mənzillərdə və istehsalat obyektlərində texniki baxış, qaz avadanlığının periodik yoxlanması və boru xətlərinin monitorinqi həyata keçirilir.
Qaz sızması, partlayış və digər fövqəladə hallar zamanı “104” operativ xidməti sürətlə reaksiya verir və təhlükəsizliyin bərpası üçün zəruri tədbirlər görür. Qaz idarəsində texniki nəzarət mexanizmləri beynəlxalq standartlara uyğundur və bütün ölkə ərazisini əhatə edir.
Aşağıda son illərdə ölkə üzrə baş vermiş əsas texniki hadisələr və onların aradan qaldırılması ilə bağlı statistik cədvəl verilmişdir:
| İl | Qaz sızması halı | Operativ müdaxilə | Təmir işləri |
|---|---|---|---|
| 2021 | 1 450 | 1 442 | 1 412 |
| 2022 | 1 220 | 1 214 | 1 192 |
| 2023 | 1 080 | 1 076 | 1 048 |
Qaz idarəsinin rəqəmsal inkişafı və innovasiyalar
Azərbaycanda qaz idarəsi innovativ və rəqəmsal texnologiyaların tətbiqinə xüsusi önəm verir. “Ağıllı sayğac” proqramı, GIS (coğrafi informasiya sistemləri), real vaxt rejimində monitorinq və idarəetmə platformaları, “e-sənəd dövriyyəsi”, abonentlər üçün mobil tətbiqlər və onlayn xidmətlər idarənin fəaliyyətini yeni mərhələyə yüksəldib. İdarə olunan mərkəzləşdirilmiş platformalar qaz xətlərinin vəziyyəti, nasazlıqların və ehtiyatların idarə olunması, fövqəladə halların monitorinqi və çevik resurs bölüşdürülməsi üçün əvəzsizdir.
Bütün bu texnologiyalar səmərəliliyi, şəffaflığı və operativliyi artırmaq, insan faktorunu azaltmaq və təhlükəsizlik səviyyəsini yüksəltmək məqsədi daşıyır. Rəqəmsallaşma sayəsində abonentlər və idarəetmə arasında operativ əlaqə, daha asan xidmət, real vaxtda analiz və hesabat imkanı yaranır.
Qaz idarəsinin sosial və ekoloji məsuliyyəti
Qaz idarəsinin fəaliyyəti sosial və ekoloji məsuliyyətlə müşayiət olunur. Enerji qənaətinə dəstək, ətraf mühitin qorunması, tullantıların idarə olunması, əhali üçün maarifləndirici tədbirlər və ekoloji layihələr prioritetdir. Qaz idarələri tez-tez vətəndaşlarla görüşlər, təhlükəsizlik seminarları, məktəblərdə və icma mərkəzlərində maarifləndirici aksiyalar təşkil edir.
Bundan əlavə, idarənin ekoloji proqramlarında qaz sızmalarının və itkilərin minimuma endirilməsi, atmosferə zərərli qazların atılmasının qarşısının alınması, yaşıl enerji layihələri ilə əməkdaşlıq və yeni texnologiyaların tətbiqi də xüsusi yer tutur. Qaz idarəsinin məqsədi təkcə təhlükəsiz və fasiləsiz təchizat yox, həm də davamlı, ekoloji cəhətdən təmiz enerji təminatıdır.
Qaz idarəsi Azərbaycanda enerji sektorunun strateji bünövrəsidir. Müasir idarəçilik, rəqəmsal transformasiya, təhlükəsiz və fasiləsiz qaz təchizatı, sosial rifah və ekoloji məsuliyyət prinsipləri ölkənin inkişafı üçün möhkəm baza yaradır. İdarənin səmərəli fəaliyyəti əhalinin rifahı, sənaye və iqtisadiyyatın sabitliyi, beynəlxalq enerji layihələrinin uğuru üçün əsas şərtdir. Qaz idarəsində hər bir işçinin vətəndaşlara və ölkəyə xidmət, peşəkarlıq və yenilikçiliyə sadiqliyi müasir Azərbaycan cəmiyyətinin inkişafına real töhfə verir.
Ən çox verilən suallar
Yeni abonent olmaq üçün rəsmi qaz idarəsinə müraciət, sənədlərin təqdim olunması və texniki baxışdan keçmək lazımdır. Sonra texniki qoşulma aparılır və sayğac quraşdırılır.
Əhali üçün illik 1 200 m³ qaz sərfiyyatına qədər güzəştli tarif tətbiq edilir, bu limiti keçdikdən sonra əlavə tarif qüvvəyə minir. Tariflər dövlət tərəfindən müəyyən edilir.
Borc yaranan kimi qaz idarəsinin rəsmi saytından və ya abonent kabinetindən borcu ödəmək və ya borcun restrukturizasiyası üçün idarəyə müraciət etmək mümkündür.
Sayğacların mütəmadi yoxlanılması, diaqnostikası və kalibrlənməsi qaz idarəsinin texniki xidməti tərəfindən həyata keçirilir. Abonent xidmətinə zəng və ya elektron müraciət kifayətdir.
Qaz sızması aşkar edilərsə, dərhal 104 qaynar xəttinə zəng etmək, qaz kranını bağlamaq və elektrik avadanlığını işlətməmək lazımdır.
Qaz idarəsinin rəsmi saytında onlayn ödəniş, sərfiyyatın izlənməsi, texniki müraciət, mobil tətbiqlər və 104 xidmətləri aktivdir.
Qaz idarəsi qaz sızması sensorları, fövqəladə müdaxilə briqadaları, təlim və yoxlamalar, avtomatik bağlama sistemləri və ictimai maarifləndirmə tədbirləri təşkil edir.
Qaz verilişi dayandırıldıqda 104 xidməti və ya yerli qaz idarəsinə, rəsmi sayt və mobil tətbiqlərə müraciət etmək lazımdır.
Bəli, sosial müdafiə sahəsində güzəştlər, bəzi qruplar üçün fərdi ödəniş modelləri və dövlət proqramları tətbiq olunur.
Ağıllı sayğac proqramı, SCADA və GIS texnologiyaları, rəqəmsal xidmətlər, ekoloji layihələr və innovativ texniki həllər qaz idarəsinin əsas inkişaf istiqamətləridir.
