Qurani-Kərimin 97-ci surəsi olan Qədr surəsi, müsəlman dünyasında xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bu surədə insanlıq üçün ən mühüm hadisələrdən biri – Qurani-Kərimin Allah tərəfindən Peyğəmbərimiz Məhəmmədə (s.ə.s) endirilməsinin möhtəşəmliyi və bu hadisənin baş verdiyi Qədr gecəsinin (Leylətül-Qədr) əhəmiyyəti bəyan edilir. Qədr surəsi özündə çox dərin mənalar, İslamın əsas prinsipləri və bəşəriyyət üçün böyük hikmətlər daşıyır.
Qədr surəsi adını ərəb dilində “qədr” sözündən alır. Bu söz “qüdrət”, “dəyər”, “qismət”, “tale”, “güc” və “əhəmiyyət” kimi mənaları ifadə edir. Surənin əsas mövzusu Allahın bəşəriyyətə bəxş etdiyi ən böyük nemət – Qurani-Kərimin nazil olunduğu gecə və bu gecənin fəzilətidir.
Qədr Surəsinin Quranda Yeri və Məzmunu
Qədr surəsi Məkkə dövründə nazil olmuş qısa surələrdən biridir və cəmi 5 ayədən ibarətdir. Bu surə Qurani-Kərimin sonuncu (30-cu) cüzündə yerləşir. Qısa olmasına baxmayaraq, surənin məzmunu və mənası olduqca dərin və genişdir.
Qədr surəsinin ərəb dilində orijinal mətni və Azərbaycan dilinə tərcüməsi:
Ərəb dilində:
- إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ
- وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ
- لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ
- تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ
- سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ
Azərbaycan dilində tərcüməsi:
- Həqiqətən, Biz onu (Qurani-Kərimi) Qədr gecəsində nazil etdik.
- Sən haradan biləsən ki, Qədr gecəsi nədir?!
- Qədr gecəsi min aydan daha xeyirlidir.
- O gecə mələklər və Ruh (Cəbrayıl) Rəbbinin izni ilə hər bir iş üçün nazil olarlar.
- O gecə dan yeri sökülənədək əmin-amanlıqdır.
Qədr Surəsinin Tarixi Konteksti
Qədr surəsinin nazil olduğu dövr İslam tarixində çox həssas və taleyüklü bir zaman idi. Məhz bu dövrdə Məhəmməd peyğəmbər (s.ə.s) tək-tənha halda Hira mağarasında Allahın vəhyini qəbul edərək İslam dininin əsaslarını bəşəriyyətə çatdırmağa başlamışdı. Qədr surəsi, ilk vəhyin – “Oxu!” (İqra) əmrinin nazil olunduğu vəhy gecəsinin müqəddəsliyini vurğulayır.
Qurani-Kərimdə Qədr gecəsinin dəqiq tarixi bildirilməsə də, İslam alimlərinin əksəriyyəti bu gecənin Ramazan ayının son on günü, xüsusilə 27-ci gecəsində olduğunu qəbul edirlər. Qədr surəsi bu gecənin bəşəriyyət üçün misilsiz dəyərini, Allahın rəhmət və bərəkətinin təcəlli etdiyi ən müqəddəs gecə olduğunu elan edir.
Qədr Surəsinin Dini və Mənəvi Əhəmiyyəti
1. Qurani-Kərimin Nazil Olduğu Gecə
Qədr surəsinin ən önəmli mesajı, Allahın insanlığa ən böyük hədiyyəsi olan Qurani-Kərimin məhz Qədr gecəsində nazil edilməsidir. İslam inancına görə, bu gecə bütün kainat üçün yeni bir mərhələnin başlanğıcıdır, çünki Allahın sonuncu kitabı insanlara doğru yolu göstərmək üçün göndərilmişdir.
2. Qədr Gecəsinin Xüsusi Dəyəri
Surədə açıq şəkildə deyilir: “Qədr gecəsi min aydan daha xeyirlidir.” Bu ifadə Allahın bu gecəyə verdiyi müqayisəedilməz qiyməti göstərir. İslam ənənəsində, bu gecədə edilən ibadət, dua və yaxşı əməllər min ay boyunca edilən ibadət və əməllərdən daha üstündür. Min ay isə 83 il 4 aya bərabərdir. Bu isə bir insan ömründən də artıq bir müddətdir. Bu, Qədr gecəsinin nə qədər fəzilətli və əhəmiyyətli olduğunu göstərir.
3. Mələklərin və Cəbrayılın Yerə Enməsi
Qədr surəsində bildirildiyi kimi, bu gecə mələklər və Ruh (Cəbrayıl) Allahın əmri ilə yerə enir, insanlara salam və sülh gətirirlər. İslam təfsirçiləri qeyd edirlər ki, bu, Allahın rəhmət və mərhəmətinin bir işarəsidir. Mələklər yer üzündə Allahın qullarının ibadətini müşahidə edir, onların dualarına, tövbələrinə və istəklərinə şahidlik edirlər.
4. Əmin-amanlıq və Rəhmət
Qədr surəsinin son ayəsində bildirilir ki, bu gecə dan yeri sökülənədək əmin-amanlıq hökm sürür. Bu, həm maddi, həm də mənəvi rahatlıq, bağışlanma, Allahın qullarına olan rəhmətinin və şəfqətinin təzahürüdür.
Qədr Surəsinin Təfsiri və Elmi Şərhi
Qədr surəsinin təfsiri zamanı İslam alimləri və müfəssirlər bu surənin hər bir ayəsinin dərin mənalarını araşdırıblar:
1-ci ayə: “Biz onu Qədr gecəsində nazil etdik.”
Bu ayə ilə Allah insanlara Qurani-Kərimin, yəni bəşəriyyət üçün əbədi yol göstəricisinin məhz Qədr gecəsində nazil olunduğunu bildirir. Bu, həm də Ramazan ayının fəzilətinin və müqəddəsliyinin təsdiqidir.
2-ci ayə: “Sən haradan biləsən ki, Qədr gecəsi nədir?!”
Bu sual forması ilə Allah insanlara bu gecənin qeyri-adi, misilsiz və izahı çətin dərəcədə əhəmiyyətli olduğunu xatırladır. Yəni insan idrakı ilə Qədr gecəsinin dəyərini tam dərk etmək çətindir.
3-cü ayə: “Qədr gecəsi min aydan daha xeyirlidir.”
Burada vurğulanan əsas məqam budur ki, Qədr gecəsi zamanı edilən ibadət və dualar min ay boyu edilən əməllərdən daha üstündür. Bu, Allahın bəndələrinə böyük mərhəməti və fürsəti kimi dəyərləndirilir.
4-cü ayə: “O gecə mələklər və Ruh (Cəbrayıl) Rəbbinin izni ilə hər bir iş üçün nazil olarlar.”
Bu ayə göstərir ki, Qədr gecəsində Allahın əmri ilə minlərlə mələk və baş mələk Cəbrayıl yerə enir, insanlara dua, bərəkət və salam gətirir. Bu, həmin gecənin mənəvi böyüklüyünü təsdiqləyir.
5-ci ayə: “O gecə dan yeri sökülənədək əmin-amanlıqdır.”
Bu ayə isə Qədr gecəsinin bütün insanlıq üçün bağışlanma, sülh və əmin-amanlıq gecəsi olduğunu göstərir. Hər bir müsəlman bu gecədə Allahdan bağışlanma diləməyə və dua etməyə təşviq edilir.
Qədr Surəsinin Müsəlman Həyatındakı Rolu və Əhəmiyyəti
1. Ramazan və Qədr gecəsi
Qədr surəsi ən çox Ramazan ayının son on günündə, xüsusilə də 27-ci gecəsində oxunur və qiraət edilir. Müsəlmanlar bu gecəni ibadət, namaz, Quran oxumaq, dua və sədəqə verməklə keçirirlər. İnanılır ki, bu gecədə edilən dualar və ibadətlər Allah tərəfindən mütləq qəbul olunur və insanın ömrünə bərəkət gətirir.
2. İbadətin fəziləti
Qədr gecəsində surənin təkrarla oxunması, xüsusi namazlar (təhəccüd, vitr və s.), səmimi tövbə və günahların etirafı, ailə və ümmət üçün dua etmək müsəlmanlar üçün xüsusi savab sayılır. Müsəlmanlar bu gecəni dəyərləndirməyə, təmiz niyyətlə ibadət etməyə çağırılırlar.
3. Bağışlanma və yeni başlanğıc
İslam inancına görə, Qədr gecəsi Allahın bəndələrinə günahlarını bağışlamaq üçün verdiyi xüsusi fürsətdir. Müsəlmanlar bu gecədə ürəkdən tövbə edərək, saflaşmağa və mənəvi cəhətdən təmizlənməyə səy göstərirlər.
Qədr Surəsinin Ədəbiyyatda və İctimai Düşüncədə Yeri
Qədr surəsi təkcə dini mənbələrdə deyil, həm də klassik və çağdaş ədəbiyyatda, ilahiyyat və fəlsəfə əsərlərində, şairlərin, alimlərin yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Bir çox dini və mənəvi mövzularda yazılmış şeirlərdə, ilahilərdə və müdrik kəlamlarda Qədr gecəsinin və bu surənin dəyəri vurğulanır.
Bəzi mütəfəkkirlər Qədr surəsini insan həyatında yeni mərhələnin başlanğıcı, qaranlıqdan işığa çıxış, ümid və bərəkət rəmzi kimi də şərh ediblər.
Qədr Gecəsi: Adət-ənənələr və Məscidlərdə Gecə Proqramları
Azərbaycanın və ümumilikdə İslam aləminin bütün ölkələrində Qədr gecəsi xüsusi təntənə və ehtiramla qeyd olunur. Məscidlərdə kütləvi ibadət, Quran xətm mərasimləri, dua və zikr proqramları təşkil edilir. İnsanlar bir-birinə “Qədr gecəniz mübarək olsun!” arzusunu çatdırır, ehtiyaclılara yardım və sədəqə verirlər.
Ənənəyə görə, bu gecədə müsəlmanlar səhərə qədər oyaq qalır, ibadət edir, ailəsi və yaxınları üçün dua edir. Məscidlərdə Quran oxunuşları, dini moizələr və ilahi musiqilər səslənir.
Qədr Surəsinin Oxunma Qaydası və Faydaları
Qədr surəsini oxumaq və dinləmək İslamda yüksək savab sayılır. Bir çox İslam alimləri surənin tez-tez qiraətini, xüsusilə Ramazan ayında, namazlarda və dua vaxtlarında məsləhət görürlər. Surəni oxuyarkən səmimi qəlbdən niyyət etmək, Allahdan bağışlanma və hidayət diləmək xüsusi bərəkət sayılır.
Həmçinin inanca görə, Qədr surəsinin davamlı oxunması insanı bəlalardan, pis hadisələrdən qoruyur, ruhani rahatlıq və əmin-amanlıq gətirir.
Qədr Surəsinin Tərcüməsinin və Təfsirinin Müasir İnsan Üçün Əhəmiyyəti
Müasir dövrdə Qədr surəsinin mesajı insanlara Allahın rəhmət və bərəkətini, insan həyatının dəyərini və bir gecənin, bir anın belə insan taleyində dönüş nöqtəsinə çevrilə biləcəyini xatırladır. Həyatda bəzən bir qərar, bir gecə, bir dua insanın bütün gələcəyini dəyişə bilər. Qədr surəsi insanları ümidə, saf niyyətə, doğru yol axtarışına səsləyir.
Bu surə göstərir ki, hər bir insan, istənilən zaman və şəraitdə, Allahla səmimi dialoq qurub, mənəvi yüksəlişə nail ola bilər. İctimai cəhətdən isə, Qədr gecəsi müsəlman dünyasının həmrəyliyinin, mərhəmətinin, yardımlaşmasının ən bariz nümunəsidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Qədr surəsinin birinci ayəsində (“Biz onu Qədr gecəsində nazil etdik”) bildirilir ki, Quran məhz Qədr gecəsində endirilmişdir.
Ən geniş qəbul olunmuş fikirə görə, Qədr gecəsi Ramazan ayının 27-ci gecəsinə təsadüf edir. Bəzi məzhəblərdə bu gecənin Ramazan ayının son on gününün tək gecələrindən biri olması vurğulanır.
Bu gecə sakit, nurlu, bərəkətli və duaların qəbul olduğu bir gecə sayılır. Əfsanələrdə deyilir ki, bu gecə səhərə qədər xüsusi bir rahatlıq və əmin-amanlıq hökm sürür.
İslamda müəyyən rəqəm göstərilməsə də, bu surənin Qədr gecəsində və ya dua, ibadət zamanı dəfələrlə oxunması məsləhət görülür.
Qədr surəsi Allahın insana bəxş etdiyi ən böyük nemət – Quran və onun nazil olduğu gecənin müqəddəsliyi, bərəkəti və əhəmiyyətindən bəhs edir.
İnanca görə, surəni oxuyan şəxsə Allahın xüsusi mərhəməti və bərəkəti nəsib olar, ruhani rahatlıq və qoruma verər.
Bu ifadə Qədr gecəsində edilən ibadətin və duaların min ayın ibadətindən də üstün dərəcədə olduğunu bildirir.
İbadət, dua, Quran oxumaq, sədəqə vermək, ailə və yaxınlar üçün dua etmək, tövbə və bağışlanma diləmək bu gecənin əsas tövsiyələridir.
Bəzi mənbələrdə surəyə “İnna Ənzəlnahu” (ilk ayəsi ilə) və ya “Leylətül-Qədr” də deyilir.
Məscidlərdə, dini məktəblərdə və onlayn mənbələrdə (YouTube, dini saytlar) surənin qiraəti və mənası barədə geniş məlumat tapmaq mümkündür.
