Qələm : Növləri,Gündəlik Həyatda Yeri

Qələm insan sivilizasiyasının və bilik tarixinin ayrılmaz hissəsidir. Tarixin müxtəlif dövrlərində insan fikir və ideyalarını nəsildən-nəslə ötürmək üçün ən müxtəlif vasitələrdən istifadə etmiş, lakin onların içində qələm kimi universal və təsirli alət tapılmayıb. Qələm yalnız yazı vasitəsi deyil, bəşəriyyətin fikrinin, yaradıcılığının, elminin və mədəniyyətinin rəmzi olub. Onun köməyi ilə fikirlər yazıya, ideyalar tarixi sənədə, hisslər bədii əsərə çevrilir. Qələm uşaqlıqdan böyüklüyə, gündəlik həyatdan yaradıcılıq və elmi fəaliyyətə qədər hər bir mərhələdə insan həyatına dərin təsir göstərir. Yazı mədəniyyətinin əsas aləti olan qələm, həm də təhsil, hüquq, dövlət idarəçiliyi, incəsənət və sosial münasibətlərdə öz yerini qoruyur. Qələm təhsilin simvolu, bilik və azadlığın rəmzi, intizamın və məsuliyyətin başlanğıcıdır.

Qələm sözünün mənası və etimologiyası

Qələm sözü ərəb dilindən Azərbaycan dilinə keçmişdir və orijinalda “qaləm” kimi yazılır. Ərəb dilində bu termin əsasən “yazı üçün istifadə olunan nazik çubuq” mənasını verir. İlk dövrlərdə bu çubuqlar qamışdan, lələkdən və ya müxtəlif ağacdan hazırlanırdı. Zaman keçdikcə qələmin mənası genişlənmiş, sadəcə yazı aləti deyil, eyni zamanda elm, savad və yaradıcılıq simvoluna çevrilmişdir. Bu gün qələm dedikdə ağacdan, metal və ya plastikdən hazırlanmış, içində qrafit, mürəkkəb və ya digər yazıcı maddə yerləşdirilən alətlər başa düşülür. Qələm sözü mədəniyyətdə də “qələm adamı”, “qələm sahibi”, “qələmin gücü” kimi ifadələrlə bilik və intellektin simvoluna çevrilib.

Qələmin tarixi inkişafı

Qələmin tarixi bəşəriyyətin yazı mədəniyyətinə qədəm qoyması ilə başlayır. Qədim Misirdə papirus üzərində yazmaq üçün qamış qələmlərdən istifadə olunurdu. Mesopotamiya sivilizasiyası isə gil lövhələr üzərində şumer yazısı yazmaq üçün xüsusi kəsikli qələmlər düzəldirdi. Qədim Yunanıstanda və Romada metal və sümükdən hazırlanmış qələmlər işlədilirdi. Orta əsrlərdə isə Avropa və Şərqdə quş lələyi ilə yazı yazmaq geniş yayıldı.

Qələmin daha rahat və effektiv forması olan qrafit karandaş XVIII əsrdə Fransada kəşf edilib. Karandaş texnologiyasının inkişafı ilə qələmlər müxtəlif formalarda, ölçüdə və materialda hazırlanmağa başlandı. XIX əsrin ortalarında şar tipli və mürəkkəbli qələmlər, XX əsrdə isə mexaniki və elektron qələmlər geniş yayılmışdır. Müasir dövrdə qələmin çoxlu növləri mövcuddur və o, sadəcə yazı aləti deyil, həm də dizayn, sənət və texnologiya obyekti sayılır.

Qələmin növləri və texniki xüsusiyyətləri

Müasir dövrdə qələmlərin müxtəlif növləri və texniki xüsusiyyətləri vardır. Ən geniş yayılmış növlərə qrafit karandaş, rəngli karandaş, mexaniki və avtomatik qələmlər, mürəkkəbli və şarqələm, marker və flomasterlər, gel və roller qələmlər, həmçinin elektron və rəqəmsal qələmlər daxildir.

Qrafit karandaş – ağac korpusun içində yerləşdirilən qrafit minadan ibarətdir və müxtəlif sərtlik dərəcələri ilə istehsal olunur. Rəngli karandaşlarda mina müxtəlif piqmentlərlə zənginləşdirilir.

Mürəkkəbli qələmlər müxtəlif mexanizmlə işləyir: ya daxili rezervuarda mürəkkəb saxlayır, ya da mexaniki üsulla (şar mexanizmi və ya damcı sistemi) kağıza ötürür. Mexaniki və avtomatik qələmlər dəyişilə bilən mina ilə işləyir və riyazi, texniki rəsmlərdə daha əlverişlidir.

Elektron və rəqəmsal qələmlər isə sensor ekranlarda yazı və rəsm üçün, həmçinin kompüter qrafikasında istifadə olunur. Hər qələm növü özünün xüsusi texniki və estetik üstünlükləri ilə seçilir.

Qələmin gündəlik həyatda yeri və əhəmiyyəti

Qələm gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsidir. Məktəbdə ilk yazı təcrübəsindən tutmuş, dövlət idarəçiliyində rəsmi sənədlərin imzalanmasına, şəxsi gündəlik və qeydlərin aparılmasından, böyük ədəbi və elmi əsərlərin yazılmasına qədər qələm əsas vasitədir. Uşaqlarda yazı və motorika bacarığını inkişaf etdirir, yeniyetmələrdə fikrin aydın və sistemli ifadəsinə kömək edir, böyüklər üçün isə planlaşdırma və təşkilatçılıq bacarıqlarının formalaşmasında əvəzsiz rol oynayır.

Qələm hər kəsin yaradıcılıq imkanlarını inkişaf etdirir, ideyalarını, xatirələrini və hisslərini kağızda əks etdirməyə şərait yaradır. Ofis işçiləri, müəllimlər, şagirdlər, tədqiqatçılar və yaradıcı insanlar üçün qələm əvəzsiz bir vasitədir.

Qələm və yaradıcılıq

Ədəbiyyat, incəsənət və elm sahəsində qələm yaradıcılığın, ilhamın və kəşfin əsas simvoludur. Şairlər, yazıçılar, alimlər və rəssamlar öz ideyalarını, duyğularını və fikirlərini qələm vasitəsi ilə yazıya çevirir, cəmiyyətə çatdırırlar. “Qələm adamı” deyəndə yalnız savadlı insan deyil, həm də yaradıcı şəxs nəzərdə tutulur.

Qələm, həmçinin uşaqlarda yaradıcı düşüncənin inkişafı, təsəvvür və təxəyyülün genişlənməsi üçün əsas vasitədir. Rəsm, qrafika, xəttatlıq və kalioqrafiya kimi sahələrdə də qələm əvəzolunmaz rol oynayır.

Qələm və simvolikası

Qələm mədəniyyətimizdə və dinimizdə dərin simvolik məna daşıyır. Qurani-Kərimdə “Qələm” surəsi var və burada qələm bilik, elm, Allahın vəhyi və hikmət simvolu kimi göstərilir. Qələm həm də söz azadlığının, ədalətin, maarifçiliyin və yaradıcılığın rəmzidir. Bədii əsərlərdə və təsviri sənətdə qələm bəzən həyat və zaman metaforası kimi işlədilir. Dövlət rəmzlərində, təhsil və elmi müəssisələrin loqotiplərində, maarifçilik təşəbbüslərində qələm təsviri tez-tez istifadə olunur.

Qələm, həmçinin tarix boyu sülh, dialoq və inkişafın rəmzi hesab olunub. “Qələmin qılıncdan iti olması” ifadəsi elmin və sözün gücünü simvollaşdırır.

Qələmin istehsalı və materialları

Qələmin hazırlanmasında əsas materiallar ağac, qrafit, metal, plastik, polimer və kimyəvi piqmentlərdir. Qrafit karandaşlar üçün ağac növləri seçilərək xüsusi texnologiya ilə işlənir və minanın yerləşdirilməsi üçün ideal forma verilir. Mürəkkəbli qələmlərdə metal və ya plastik gövdə, bərkidici hissələr, mürəkkəb konteyneri və ucluq istifadə olunur. Rəqəmsal və elektron qələmlərdə isə sensor texnologiyaları, proqram təminatı və akkumulyatorlar tətbiq edilir.

Qələmin istehsalı zamanı ekoloji təmizlik, erqonomika və istifadə rahatlığı, dizayn və uzunömürlülük əsas amillərdir. Bəzi şirkətlər artıq ekoloji təmiz, təkrar emal olunan materiallardan hazırlanan qələmlər təqdim edirlər.

Qələm və təhsildə rolu

Qələm təhsilin ayrılmaz hissəsidir. İlk yazı təlimindən ali təhsildə elmi tədqiqatlara qədər hər mərhələdə qələm əsas vasitədir. Yazı bacarığının inkişafı, düzgün hərf və sözlərin formalaşması, diqqət və məsuliyyət hissinin artırılması məhz qələmin köməyi ilə baş verir. Müasir məktəblərdə müxtəlif tipli qələmlər – karandaş, avtoqələm, gel və mürəkkəbli qələmlər istifadə olunur.

Qələm həmçinin uşaqlarda diqqət və dəqiqlik, səliqə və intizam, yaradıcı təfəkkür və özünüifadə bacarığını formalaşdırır. Təhsildə qələm bilik və nailiyyətin, səy və zəhmətin simvoludur.

Qələm və müasir texnologiya

Texnologiyanın inkişafı ilə rəqəmsal və elektron qələmlər ortaya çıxıb. Sensor ekranlar, planşetlər və smart cihazlarda istifadə olunan stilus və elektron qələmlər artıq kağız-qələm tandeminin rəqəmsal alternatividir. Lakin klassik qələm və kağız bu gün də bir çox insanlar üçün ən yaxın və səmərəli yazı vasitəsi olaraq qalır. Qələm insanın şəxsiyyətini, orijinallığını və fərdi yaradıcılığını ifadə etməyə imkan verir.

Qələm təkcə yazı aləti deyil, bəşəriyyətin minilliklər boyu topladığı biliklərin, mədəniyyət və irsinin daşıyıcısı, insanın azad fikrinin və yaradıcılığının ən etibarlı köməkçisidir. Onun tarixi insan sivilizasiyasının tarixi ilə qoşa addımlayır. Qələm elm və maarifin, yaradıcılıq və bədii fikrin, azad söz və ədalətin simvoludur. Müasir texnologiyalara baxmayaraq, qələm bu gün də insanın gündəlik həyatında, təhsilində, yaradıcılığında və sosial fəaliyyətində ayrılmaz rol oynayır və gələcək nəsillərə ötürülməkdə davam edir.

Ən Çox Verilən Suallar