Füzuli rayonunun Dilağarda kəndində dünyaya göz açan Qəndab Həbib qızı Quliyeva XX əsr Azərbaycan musiqi palitrasına səslə bərq vuran unikal sənətkarlardandır. Səhnəyə həssas yanaşması, muğamın incə naxışlarını dinləyiciyə çatdırmaq bacarığı və aktyorluq talantı onun adını xalq artistləri silsiləsinə qızıl hərflərlə yazdı. Kiçik yaşlarından kənd toylarında oxuduğu laylalar, aşıq mahnıları gələcək böyük repertuar üçün zəmin yaratdı. Bakı mühitinə qədəm qoyanda paytaxt auditoriyası onda təbii ustad nəfəsi hiss edirdi. Musiqi təhsilinə gec başlamasına baxmayaraq, yüksək zövq və böyük zəhmət sayəsində qısa müddətdə muğamın əsas dəstgahlarını mənimsədi. O, həm səhnədə, həm kinoda özünü tapdı, eyni zamanda gənc ifaçıları öyrətməyi vacib borc saydı. Quliyevanın səsi təkcə yerli radio fondlarında deyil, Fransa, İsveç, Kanada fonotexnik arxivlərində də qorunur. Beynəlxalq turnelərdə “Xaric Segah” və “Çahargah” ifaları alqış seli ilə qarşılandı. Sənətkarın həyat yolu yalnız uğurlarla deyil, həm də sınaqlarla dolu oldu; o, sağlığında bir neçə infarkt və insult keçirərək səhnədən ayrılmaq məcburiyyətində qalsa da, müəllimlik missiyasını davam etdirdi. 26 iyun 2017-ci ildə Bakıda vəfat edən Qəndab Quliyeva özündən parlaq audio-vizual irs, böyük tələbə ordusu və milli musiqi tarixində silinməz iz buraxdı. Azərbaycanın xalq artisti fəxri adını daşıyan sənətkar müasir muğam ifaçılığının forma və üslub xəritəsini genişləndirdi, qadın vokalının yeni ifadə məkanını formalaşdırdı.
Erkən çağlar və ailə kökləri
Qəndab Quliyeva 10 avqust 1949-cu ildə Füzuli rayonunun Dilağarda kəndində zəhmətkeş ailədə doğuldu. Atası Həbib kişi kənd təsərrüfatı ilə məşğul olur, anası Şükufə xanım isə aşıq havalarını gözəl ifa edirdi; evdəki musiqi ab-havası balaca Qəndabın duyğu dünyasını formalaşdırdı. Kənd toyları zamanı ilk dəfə avaz açan qızcığazın səsindəki güc yerli ustadlar tərəfindən tez fərq edildi
İbtidai təhsilini doğma kənddə bitirən Qəndab orta məktəb illərində dram dərnəyinə qoşuldu, xalq nağıllarından səhnəciklərdə rol aldı. Onun folklora bağlılığı gələcəkdə muğamın poetik mətnlərini dərindən duymasına kömək etdi. Valideynlər məşhur xanəndə Nəriman Əliyevə müraciət edərək qızlarının səsini peşəkar istiqamətə yönəltdilər və beləliklə, Qəndabın musiqi karyerasına ilk rəsmi addım atıldı.
Musiqi təhsili və ilk səhnə təcrübələri
1976-cı ildə Bakıdakı Azərbaycan Dövlət Musiqi Məktəbinə qəbul olunan Qəndab Quliyeva dörd il ərzində vokal texnika, muğam nəzəriyyəsi və solfecio dərslərini yüksək nəticələrlə tamamladı. Pedaqoqlar onun səsinin elastik diapazonunu və bənzərsiz lirizmini xüsusilə vurğulayırdı. Tələbə ikən Respublika Rəngarəng Folklor Festivalında “Bayatı-Şiraz” ifası ilə birinci yerə layiq görülməsi gələcək uğurların siqnalı oldu.
Ali təhsilini 1996-cı ildə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində başa vuran sənətkar burada aktyor ustalığı və səhnə danışığı fənlərini mənimsədi. Paralel olaraq Dövlət Opera və Balet Teatrının studiya tamaşalarında iştirak etməyə başladı. İlk böyük rolunu Üzeyir Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun” operasında Leylinin anası obrazı ilə canlandırdı və tənqidçilər tərəfindən yüksək dəyərləndirildi.
Opera və balet teatrında parlayan karyera
1981-ci ildə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının solisti kimi rəsmi işə qəbul olunması Qəndab Quliyevanın peşəkar səhnə karyerasında dönüş nöqtəsi sayılır. Teatrın repertoire planında o, “Şah İsmayıl”, “Koroğlu”, “Aşıq Qərib”, “Sevil” kimi klassik əsərlərdə baş rollara yüksəldi. Xüsusən “Koroğlu” operasında Nigar partiyasını təbii lirizm və dramatik gərginliklə təqdim etməsi tamaşaçı auditoriyasının rəğbətini qazandı.
Teatr kollektivi ilə birlikdə keçmiş SSRİ respublikaları və Şərqi Avropa ölkələrinə qastrol səfərləri Quliyevanın səhnə təcrübəsini zənginləşdirdi. 1985-ci ildə Moskva Böyük Teatrında keçirilən “Azərbaycan Opera Gecələri” festivalında onun “Şahsənəm” ariyası zalda beş dəqiqəlik alqışla qarşılandı. Bu qastrol həm də milli operamızın beynəlxalq miqyasda tanıdılmasına əhəmiyyətli töhfə oldu.
Muğam ifaçılığında yeni nəfəs
Qəndab Quliyeva opera səhnəsi ilə yanaşı, muğam meydanında da aktiv idi. Onun “Xarəc Segah”, “Şur” və “Mahur-Hindi” ifaları AzTV fonotekasında qızıl fonda daxil edilib. Səs tembri süahyanə, orta registrdə zəngin overtone-larla seçildiyindən tənqidçilər Quliyevanı “lirik-dramatik mugham soprano” adlandırırdı.
1997-ci ildə Fransanın “Mugham Anthology” disklərində Quliyevanın “Çahargah” ifası xüsusi buraxılışda yayımlandı. Beynəlxalq muğam mütəxəssisləri ifanı “klassik məktəbin modern akustik tələblərə adaptasiyası” kimi xarakterizə etdilər. Eyni il UNESCO xətti ilə Parisdə keçirilən “Dünya Məryəm Nəğmələri” proqramında Azərbaycanı təmsil edən yeganə xanəndə o oldu.
Xarici qastrol səfərləri və beynəlxalq aləmdə tanıtım
1990-cı illərin ortalarından başlayaraq Qəndab Quliyeva Almaniya, Kanada, Yaponiya, İsveç və Türkiyədə solo konsert proqramları ilə çıxış etdi. Berlin Filarmoniyasında söylədiyi “Bayatı-Qacar” təsnifi alman musiqi jurnallarında xüsusi məqalə mövzusu oldu
Yaponiya səfərində Quliyeva “Tokyo Culture Hall” səhnəsində yerli sintezator ifaçıları ilə muğam-caz improvizasiyası təqdim edərək, ənənəvi və müasir musiqinin sintez imkanlarını nümayiş etdirdi. Bu layihə nəticəsində “Silk Road Voices” albomu nəşr olundu və 2001-ci ilin “Asiya Mədəni Mübadilə” mükafatına layiq görüldü.
Kinematoqrafiya və televiziya fəaliyyətləri
Quliyeva teatr səhnəsindən əlavə, 1980-1990-cı illərdə “Azərbaycanfilm” studiyasının istehsalı olan “Sənsiz Keçən Günlər”, “Dərvişin Not Dəftəri” kimi filmlərdə musiqili epizodları ilə də tanındı. O, həm kamera qarşısında, həm də səsyazmada təbii plastika və vokal harmoniyanı birləşdirirdi.
Televiziya layihələrində aparıcılıq etməsi də geniş kütlə tərəfindən maraqla qarşılanırdı. “Muğam Saatı” canlı verilişlərində o, gənc xanəndələrə ustad dərsləri keçir, muğamın poetik mətnlərinin semantikasını izah edirdi. Bu proqram milli musiqi təhsili sahəsində televiziya formatında öncül nümunələrdən sayılırdı.
Fəxri adlar, mükafatlar və dövlət qayğısı
18 noyabr 1992-ci ildə Qəndab Quliyeva “Azərbaycan Respublikasının xalq artisti” fəxri adına layiq görüldü. Bu, onun həm opera, həm muğam sahəsində xidmətlərinin dövlət tərəfindən yüksək qiymətləndirildiyini göstərir. 2005-ci ildə Prezidentin fərdi təqaüdünə layiq görülərək maddi və mənəvi qayğı ilə əhatə olundu.
Bundan əlavə, “Şöhrət” medalı, “Qızıl Fond” sertifikatı və müxtəlif beynəlxalq festivalların diplomları onun mükafat portfelini zənginləşdirir. O, 2010-cu ildə Bakıda keçirilən “Muğam Dünyası” simpoziumunun fəxri qonağı kimi çıxış etdi, “Segah” dəstgahının canlı ifası simpozium materiallarına daxil edildi.
Son illər, xəstəliklərlə mübarizə və irs
2017-ci ilin əvvəlində sənətkar ard-arda üç dəfə infarkt və insult keçirərək xəstəxanaya yerləşdirildi. Həkimlərin səylərinə baxmayaraq, ürək və böyrək çatışmazlığı fonunda vəziyyətini stabilləşdirmək mümkün olmadı və 26 iyun 2017-ci ildə o, 67 yaşında dünyasını dəyişdi.
Quliyevanın dəfni Bakıda böyük izdihamla keçdi; həmkarları, dövlət xadimləri və minlərlə pərəstişkarı onunla vida mərasimində iştirak etdi. Ölümündən sonra AzTV fondu arxiv materiallarını bərpa edərək “Qəndab” adlı sənədli film təqdim etdi. Bu film gənc nəsil üçün həm ustad dərsi, həm milli musiqinin canlı ensiklopediyası rolunu oynayır.
| İl | Hadisə | Məkan | Qeyd |
|---|---|---|---|
| 1949 | Doğum | Dilağarda, Füzuli | Musiqi beşiyi ailə |
| 1981 | Opera və Balet Teatrına solist qəbul | Bakı | Karyerada sıçrayış |
| 1992 | Xalq artisti fəxri adı | Bakı | Prezident fərmanı |
| 2001 | “Silk Road Voices” albomu | Tokyo | Beynəlxalq mükafat |
| 2017 | Vəfat | Bakı | Xalqın vida mərasimi |
Qəndab Quliyevanın həyat yolu saf istedadın zəhmətlə birləşdiyi nümunədir. O, kənd obasında çılpaq səs kimi doğuldu, böyük səhnələrdə zərif vokal intonasiyalar ilə minlərlə qulağı heyran etdi. Muğamın klassik qanunlarını qoruyaraq eyni zamanda yeni cizgilər əlavə etdi, operada isə lirik-dramatik personajlara yeniyetmə emosiyası verdi. Beynəlxalq dairələrdə Azərbaycan musiqisinin elçisi rolunu uğurla oynadı; Parisdən Tokyoya qədər səhnələrdə milli avazın ecazkar gücünü çatdırdı. Qəndab Quliyeva yalnız ifaçı deyil, həm də müəllim, motivator, əsil sənət fədaisi idi. Onun tələbələri bu gün ölkəmin müxtəlif səhnələrində həmin vokal məktəbini yaşadır.
Arxivdə qalan lent yazıları gələcək araşdırmaçılar üçün tükənməz mənbədir; hər bir muğam frazası milli ruhun canlı şahididir. Səhnədən və ekrandan gələn səsi hələ uzun illər insanların mədəni zövqünü formalaşdıracaq. Sənətkarın örnək həyat hekayəsi gənc nəslə göstərir ki, istedad nə qədər böyük olsa da, fədakarlıq, ardıcıl təhsil və milli köklərə bağlılıq olmadan kamil səviyyəyə çatmaq çətindir. Qəndab Quliyevanın daşıdığı xalq artisti titulu yalnız rəsmi status deyil, həm də ürəklərdə qazandığı dərin hörmətin rəmzidir. Azərbaycan musiqi mədəniyyəti bu səsin timsalında həm tarixi keçmişi, həm çağdaş nəfəsi, həm də gələcək ümidini birləşdirir. Onun xatirəsi dinləyicilərin ruhunda canlı, musiqi məktəblərinin divarlarında nümunə, səhnələrin işığında ilham kimi yaşayır.
Ən Çox Verilən Suallar
Sənətkar 10 avqust 1949-cu ildə Füzuli rayonunun Dilağarda kəndində dünyaya gəlib. Ailəsində musiqi sevgisi güclü olduğundan erkən yaşdan xalq mahnılarına maraq göstərib. Kənd mühiti onun ilk dinləyici auditoriyası rolunu oynayıb. Bu mühit gələcək ifaçılıq köklərini formalaşdırıb.
O, 1976-1980-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Musiqi Məktəbində vokal ixtisası üzrə təhsil alıb. 1991-1996-cı illərdə isə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində ali musiqi və aktyorluq dərslərini tamamlayıb. Təhsili zamanı məşhur xanəndə Nəriman Əliyevdən ustad dərsləri alıb. Bu akademik baza onun səhnə karyerasının sütunu olub.
18 noyabr 1992-ci ildə ona “Azərbaycan Respublikasının xalq artisti” fəxri adı verilib. Bundan əvvəl “Əməkdar artist” titulunu da almışdı. 2005-ci ildən Prezidentin fərdi təqaüdçüsü idi. Mükafatlar onun milli musiqi və opera səhnəsindəki xidmətlərinin təsdiqi sayılır.
Onun “Xaric Segah”, “Şur”, “Mahur-Hindi” və “Çahargah” ifaları yüksək qiymətləndirilib. “Çahargah” ifası Parisdə buraxılan “Mugham Anthology” diskində yayımlanıb. Dinləyicilər onun səsinin geniş diapazonunu və zəngin emosional tonlarını bu əsərlərdə xüsusilə fərqləndirirlər. Muğam üslubunda lirik-dramatik intonasiyaları ustalıqla birləşdirib.
Quliyeva Üzeyir Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun” operasında Leylinin anası, “Koroğlu”da Nigar, Zülfiqar Hacıbəyovun “Aşıq Qərib” əsərində Şahsənəm rollarını canlandırıb. Həmçinin “Şah İsmayıl” operasında Gülnaz obrazına yeni dramatizm əlavə edib. Onun səhnə plastikasında milli rəqs elementləri operaya əlavə rəng qatıb. Tənqidçilər rol interpretasiyasını müasir oxunuş kimi dəyərləndiriblər.
O, Almaniya, Kanada, Yaponiya, Fransa, İsveç, İran kimi ölkələrdə solo konsert proqramları ilə çıxış edib. 2001-ci ildə Tokio konserti əsasında “Silk Road Voices” albomu buraxılıb və Asiya mükafatına layiq görülüb. Berlin Filarmoniyasında “Bayatı-Qacar” ifası alman musiqi mətbuatında yüksək qiymət qazanıb. Bu səfərlər Azərbaycan muğamını dünya mədəniyyətinə daha yaxın edib.
Bəli, o, 1998-ci ildən Azərbaycan Milli Konservatoriyasında muğam sinfinə rəhbərlik edib. Tələbələri arasında bir neçə beynəlxalq müsabiqə qalibləri var. Həm praktiki məşq, həm tarixi-nəzəri dərslər apararaq gənclərə muğam poetikasını öyrədib. Pedoqoji fəaliyyətini səhnə ilə paralel davam etdirib.
2017-ci ilin əvvəllərində o, ard-arda üç dəfə infarkt və insult keçirib. 16 iyun 2017-ci ildə Bakıdakı Mərkəzi Klinik Xəstəxanaya yerləşdirilib. Ürək və böyrək çatışmazlığından əziyyət çəkən sənətkar 26 iyun 2017-ci ildə dünyasını dəyişib. Vəfatı musiqi ictimaiyyəti üçün böyük itki oldu.
AzTV fondunda səs yazıları rəqəmsal formata köçürülüb və “Qızıl Fond” arxivinə daxil edilib. 2018-ci ildə “Qəndab” adlı sənədli film təqdim olunub. Kürdəmir Şirvançılı Musiqi Məktəbinə onun adı verilib. Bu təşəbbüslər sənətkarın xatirəsini canlı saxlamağı və irsini gənc nəsilə ötürməyi hədəfləyir.
Tənqidçilər onun səsini liriko-dramatik soprano kimi təsnif ediblər. Orta registrdə bürünc tembr, yuxarı notlarda şəffaf rezonans və zəngin vibrato xüsusiyyətləri var. Səsindən həm muğamın ornamentikasında, həm operanın dramatik ariyalarında yüksək ustalıqla istifadə edib. Geniş diapazonu emosional spektrlə balanslaşdırmağı bacarıb.
