Azərbaycanın müstəqil pul vahidi olan manat və onun bölünməsi olan qəpik ölkəmizin iqtisadi həyatında, gündəlik ödənişlərdə, eləcə də milli simvol kimi xüsusi önəm daşıyır. Manat və qəpik nəinki ticarətin əsas alətidir, həm də dövlətçiliyin, iqtisadi inkişafın, maliyyə sabitliyinin rəmzi kimi xalqın şüurunda möhkəmlənib. Manat və qəpik uzun tarixi yol keçərək bugünkü dəyərini, formasını və funksiyasını əldə edib. Pul vahidinin dəyişməsi, inflyasiyaya qarşı mübarizə tədbirləri, yeni dizaynda əskinas və sikkələrin dövriyyəyə buraxılması – bütün bunlar manatın və qəpiyin tarixinin və müasir dövrdəki mövqeyinin ayrılmaz tərkib hissəsidir.
Manatın tarixi və mənşəyi
Azərbaycan ərazisində pul dövriyyəsi minilliklərə söykənir. Qədim zamanlarda burada müxtəlif dövlətlərin – yunan, fars, ərəb, rus və başqa sikkələri dövriyyədə olub. Yerli pul vahidi isə yalnız XX əsrin əvvəllərində, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə formalaşıb. 1919-cu ildə ilk dəfə “manat” adlı milli valyuta buraxılıb və üzərində həm Azərbaycan, həm də rus dilində yazılar əks olunub.
Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycanda sovet rublu əsas ödəniş vasitəsi olsa da, dövlət müstəqilliyi bərpa olunduqdan sonra 1992-ci ildə Azərbaycan Respublikası öz milli valyutasını – manatı yenidən dövriyyəyə buraxdı. İlk banknotlar və qəpiklər bu dövrdə tədavülə çıxdı. 2006-cı ildə isə ölkədə denominasiya aparıldı: 1 yeni manat 5000 köhnə manata bərabər tutuldu və manatın simvolik və iqtisadi dəyəri yüksəldi.
Qəpik nədir və hansı rol oynayır
Qəpik manatın yüzdə bir hissəsidir və kiçik ödənişlər, dəqiq qiymət hesablamaları üçün vacib maliyyə vasitəsidir. Gündəlik alış-verişdə, ictimai nəqliyyatda, bilet, vergi, xidmət haqları kimi ödənişlərdə qəpiklər tez-tez istifadə olunur. Qəpik sikkələri manatın tərkib hissəsi olmaqla, pul dövriyyəsinin tamlığını təmin edir. 1 manat 100 qəpikdən ibarətdir.
Qəpik nominalları müxtəlifdir: 1 qəpik, 3 qəpik, 5 qəpik, 10 qəpik, 20 qəpik və 50 qəpik sikkələr dövriyyədədir. Onlar müxtəlif materiallardan – alüminium, mis, bürünc və bimetal – hazırlanır, çəkisi, rəngi və dizaynı fərqlidir.
Əskinaslar və qəpik sikkələrinin dizaynı
Manat və qəpiklər milli rəmzlərin, tarixi abidələrin, tanınmış şəxsiyyətlərin təsvir olunduğu əskinas və sikkələr şəklində buraxılır. Manat əskinaslarında Qız Qalası, Qobustan qayaüstü rəsmləri, xalça naxışları, Şirvanşahlar Sarayı, milli musiqi alətləri və digər simvollar yer alır. Banknotların dizaynında təhlükəsizlik elementləri – su nişanı, mikroşriftlər, gizli elementlər, rəng dəyişən hissələr və s. mövcuddur.
Qəpik sikkələrinin üzərində isə nominalı, buraxılış ili, Azərbaycan Respublikasının gerbi və bəzən milli ornamentlər təsvir olunur. Xüsusilə 50 qəpik sikkəsi bimetaldan hazırlanır və dizayn baxımından digər qəpiklərdən fərqlənir.
Manat və qəpiyin iqtisadiyyatda rolu
Manat ölkə iqtisadiyyatının, dövlət büdcəsinin, bütün maliyyə və ticarət münasibətlərinin əsas hesab vahididir. Əməkhaqqı, dövlət ödənişləri, kredit, vergi, ticarət əməliyyatları manatla hesablanır. Qəpik isə manatın tərkib hissəsi kimi kiçik məbləğlərin dəqiq ödənilməsini və qiymətlərin yuvarlaqlaşdırılmamasını təmin edir.
İqtisadi stabilliyin, qiymət sabitliyinin və maliyyə intizamının qorunmasında manatın sabitliyi vacib rol oynayır. Manatın dəyərinə təsir edən başlıca amillər neft qiymətləri, ölkənin valyuta ehtiyatları, ixrac və idxal münasibətləri, inflyasiya göstəriciləri və Mərkəzi Bankın pul-kredit siyasətidir.
Denominasiya və manatın yenilənməsi
1990-cı illərin sonu – 2000-ci illərin əvvəllərində ölkədə yüksək inflyasiya müşahidə olundu və köhnə manatın nominal dəyəri əhəmiyyətli dərəcədə azaldı. Bu səbəbdən 2006-cı ildə ölkədə pul vahidinin denominasiya prosesi həyata keçirildi. 1 yeni manat 5000 köhnə manata bərabər oldu, bütün əskinas və sikkələrin dizaynı və nominal dəyərləri yeniləndi. Bu tədbir nəticəsində manat stabilləşdi, iqtisadi əməliyyatlar və qiymətlərin hesablanması sadələşdi.
Manat və qəpikdəki rəmz və simvollar
Manat Azərbaycan xalqı üçün sadəcə pul vahidi deyil, həm də milli dövlətçiliyin, müstəqilliyin və iqtisadi inkişafın rəmzidir. Əskinas və sikkələrdəki milli ornamentlər, abidələr, musiqi alətləri, tarixi simalar xalqımızın kimliyini, mədəni dəyərlərini əks etdirir.
Manatın rəsmi simvolu ₼ işarəsidir və bu işarə beynəlxalq valyuta kodlarında da istifadə olunur. Manat sözü isə etimoloji baxımdan latınca “moneta”, rusca “монета” (pul, sikkə) sözlərindən yaranıb.
Qəpik və manatın gündəlik həyatda istifadəsi
Hər bir Azərbaycan vətəndaşı gündəlik həyatında manat və qəpikdən geniş istifadə edir. Mağazalarda, apteklərdə, nəqliyyatda, ictimai yerlərdə bütün ödənişlər manat və qəpiklə həyata keçirilir. Rəqəmsal ödənişlərin yayılması nəticəsində fiziki qəpik və manatların istifadəsi bir qədər azalsa da, yenə də nağd əməliyyatlarda əsas rol bu pul vahidlərinə məxsusdur.
Manat və qəpiyin beynəlxalq münasibətlərdə rolu
Azərbaycan manatı beynəlxalq bazarlarda əsasən ABŞ dolları və avro ilə müqayisə edilir. Xarici ticarətdə, ixrac və idxalda manatın məzənnəsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Qəpik isə yalnız ölkədaxili əməliyyatlarda istifadə olunur.
Manat və qəpiklə bağlı müasir çağırışlar
Dövlət manatın sabitliyinin qorunması üçün valyuta ehtiyatlarını artırır, iqtisadiyyatın diversifikasiyası istiqamətində addımlar atır, inflyasiyanın qarşısının alınmasına çalışır. Rəqəmsal ödənişlərin artması, elektron pul kisələrinin və mobil bankçılığın yayılması manat və qəpiklə bağlı əməliyyatların da modernləşməsinə səbəb olur. Kiçik nominal qəpiklərin gündəlik ticarətdə istifadəsi nisbətən azalsa da, qiymətlərin dəqiqliyinin qorunmasında onların rolu böyükdür.
Tarixi faktlar və maraqlı məqamlar
1919-cu ildə dövriyyəyə buraxılan ilk Azərbaycan manatı bir çox beynəlxalq ticarət müqavilələrində, eləcə də daxili bazarda əhəmiyyətli rol oynayıb. 1992-ci ildən etibarən isə manat tamamilə milli valyuta kimi fəaliyyət göstərməyə başlayıb. Denominasiya prosesi isə iqtisadiyyatın şəffaflaşdırılması və pulun dəyərinin bərpası baxımından mühüm hadisə sayılır.
Manat və qəpik Azərbaycan iqtisadiyyatının, dövlət atributlarının və milli şüurun vacib elementidir. Onların tarixi inkişafı, iqtisadi rolu, dizaynı və gündəlik həyatda istifadəsi xalqımızın iqtisadi və sosial həyatının ayrılmaz tərkib hissəsidir. Gələcəkdə manatın və qəpiyin rəqəmsal platformalarda istifadəsinin genişlənməsi, sabitliyin qorunması və milli dəyərlərin təbliği əsas hədəf olaraq qalacaq. Manat və qəpik – hər bir vətəndaş üçün həm dəyər, həm etibar, həm də milli qürur mənbəyidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Manat Azərbaycanın milli pul vahididir və dövlətin bütün rəsmi ödəniş və hesablaşmalarında istifadə olunur.
Qəpik manatın yüzdə bir hissəsini təşkil edən kiçik pul vahididir. 1 manat 100 qəpikdən ibarətdir.
Azərbaycan Respublikasında müasir manat 1992-ci ildə dövriyyəyə buraxılıb.
Hazırda 1, 3, 5, 10, 20 və 50 qəpik sikkələri dövriyyədədir.
Manatın rəsmi simvolu ₼ işarəsidir.
Əskinaslarda tarixi abidələr, milli ornamentlər, musiqi alətləri və görkəmli şəxslər təsvir edilib.
Manat banknotları xüsusi təhlükəsizlik elementləri ilə kağızdan, qəpiklər isə müxtəlif metal ərintilərindən hazırlanır.
Qəpiklər əsasən kiçik məbləğli alış-verişdə, ictimai nəqliyyatda və xidmət haqlarında istifadə olunur.
Manatın beynəlxalq kodu AZN-dir.
Gələcəkdə rəqəmsal ödənişlərin yayılması, valyuta sabitliyinin qorunması və milli simvolların təşviqi manat və qəpik üçün əsas inkişaf istiqaməti olacaq.
