Qərənfil həm gözəlliyi, həm də dərin mənəvi mənası ilə Azərbaycan xalqının həyatında, mədəniyyətində, poeziya və folklorunda xüsusi yer tutur. Əsrlər boyu qərənfil müxtəlif mərasimlərin, bayramların və simvolik hadisələrin ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Rəngi, ətri və davamlılığı ilə tanınan qərənfil çiçəyi təkcə bəzək bitkisi deyil, həm də sevgi, sədaqət, mərdlik, qəhrəmanlıq, məhəbbət, yaddaş, yas və anım simvoludur. Azərbaycanlılar qərənfili evlərdə, bağçalarda, ictimai yerlərdə, məzar başında və milli bayramlarda, xüsusilə 20 Yanvar faciəsinin anım günündə istifadə edirlər. Onun həm botanikası, həm də mədəni statusu bu çiçəyi adi gül deyil, xalqın ruhunun və tarixi yaddaşının güzgüsünə çevirir.
Qərənfilin botanik xüsusiyyətləri
Qərənfil (latınca: Dianthus) qərənfillər fəsiləsinə (Caryophyllaceae) aid olan çoxillik və ya birillik ot bitkisidir. Onun 300-dən çox növü var və müxtəlif rəng çalarlarında – qırmızı, ağ, çəhrayı, sarı, bənövşəyi və hətta yaşıl – rast gəlinir. Bitkinin gövdəsi incə və sərtdir, yarpaqları nazik və uzunsov, çiçəkləri isə çoxqatlı, bəzəkli və özünəməxsus ətirli olur. Qərənfil əsasən toxumla çoxalır, lakin bəzən şitil üsulu da tətbiq olunur.
Qərənfilin yetişdirilməsi və becərilməsi
Qərənfil Azərbaycanın demək olar ki, bütün bölgələrində – həm bağçılıq, həm də istixana şəraitində yetişdirilir. O, torpağın məhsuldarlığını, işıqlandırmanı və nəmliyi sevir, gübrələnməyə və periodik sulamaya ehtiyac duyur. Bitki zərərvericilərə və xəstəliklərə nisbətən davamlıdır, lakin bəzi illərdə göbələk xəstəliklərinə həssas ola bilir. Qərənfil fidanı yazda əkilir, yay və payız aylarında isə çiçəkləməyə başlayır. Onun çiçəkləri uzunömürlüdür, suda və torpaqda uzun müddət təravətini saxlayır.
Qərənfilin növləri və rəng çalarları
Azərbaycanda ən çox yayılmış qərənfil növləri – bağ qərənfili (Dianthus caryophyllus), çayır qərənfili, çəhrayı qərənfil və al qərənfildir. Bu növlər bəzək məqsədilə parklarda, bağçalarda, məscid və məzar ətrafında əkilir. Qərənfilin qırmızı, bəyaz və çəhrayı rəngləri daha çox rast gəlinir və hər bir rəng öz rəmzi mənasını daşıyır: qırmızı qərənfil sevgi və igidliyin, ağ qərənfil saflıq və paklığın, çəhrayı qərənfil isə məhəbbət və dostluğun simvoludur.
Qərənfilin Azərbaycan xalq yaradıcılığında yeri
Qərənfil Azərbaycan xalq şeiri, atalar sözləri, bayatılar və lirik mahnılarında, eləcə də klassik və çağdaş poeziyada geniş yer tutur. Bu çiçək, xüsusilə sevgilinin gözəlliyinin, hisslərinin səmimiliyinin, əziz insanlara hörmət və sədaqətin ifadəsi kimi təqdim olunur. “Qərənfil kimi təravətli”, “al qərənfil” və “qərənfil kimi gözəl” deyimi tez-tez işlədilir. Azərbaycan musiqisində də qərənfil obrazı gözəllik, kədər və sevgi rəmzi kimi işlədilib.
Qərənfilin simvolik mənaları
Qərənfil həm milli, həm də şəxsi sədaqətin, azadlıq uğrunda mübarizənin, məhəbbət və qəhrəmanlığın simvoludur. 20 Yanvar – Qara Yanvar faciəsinin anım günündə Bakıda və Azərbaycanın digər şəhərlərində minlərlə qərənfil şəhidlərin məzarına düzülür. Qərənfil burada milli qürur, itirilən canların vətən uğrunda fədakarlığının ən dərin simvoludur. Digər mərasimlərdə, toy və nişanlarda, bayram günlərində də qərənfil təqdim olunur, evlərin bəzədilməsi üçün istifadə edilir.
Qərənfilin təbabətdə və gündəlik həyatda istifadəsi
Qərənfil bitkisi təkcə bəzək üçün deyil, həm də tibbi məqsədlər üçün geniş istifadə olunur. Qərənfil yağı antiseptik və ağrıkəsici təsirə malikdir, xüsusilə ağız boşluğu xəstəliklərində və diş ağrılarında təbii vasitə kimi istifadə edilir. Qərənfil çayı və tincturası mədə-bağırsaq pozğunluqları, stress, yuxusuzluq və hətta yüngül soyuqdəymə zamanı xalq təbabətində istifadə olunur. Qərənfilin qurudulmuş hissələri mətbəxdə ədviyyat kimi də əlavə edilir.
Qərənfilin dünya xalqlarında yeri və kultu
Qərənfil dünyanın bir çox ölkəsində milli və rəmzi dəyərə malikdir. Misal üçün, Portuqaliyada “Qərənfillər inqilabı”, Rusiyada 9 May – Qələbə Günündə, Fransada və İtaliyada isə əmək və zəhmət simvolu kimi təqdim edilir. Dünyanın bir çox ölkəsində qərənfil toy və yas mərasimlərində, dövlət tədbirlərində, bədii əsərlərdə geniş istifadə olunur. Azərbaycanın qərənfilə verdiyi dəyər, onun xalq həyatındakı xüsusi rolu ilə seçilir.
Qərənfilin ekologiyası və biomüxtəliflikdə rolu
Qərənfil təbiətdə torpağın münbitliyinə, tozlandırıcı həşəratların artmasına və biomüxtəlifliyin qorunmasına kömək edir. Onun çiçəkləri arı və kəpənəkləri cəlb edir, təbiətə rəng və harmoniya qatır. Parklar və şəhər ərazilərində qərənfilin kütləvi əkilməsi ekoloji tarazlığı dəstəkləyir, urbanistik məkana canlılıq gətirir.
Qərənfilin alınması, saxlanması və təravətinin qorunması
Qərənfil çiçəklərini mağazalardan, bağçılıq mərkəzlərindən və ya fermer bazarlarından əldə etmək mümkündür. Təravətini saxlamaq üçün suyun tez-tez dəyişdirilməsi, saplaqların kəsilməsi və doğru temperaturda saxlanması vacibdir. Qərənfili buket formasında və ya ayrıca, bir vaza içində saxlamaq mümkündür. Qurudulmuş qərənfil bəzək və ya ədviyyat kimi saxlanıla bilər.
Qərənfil Azərbaycan mədəniyyətinin, milli kimliyinin və mənəvi dünyasının ayrılmaz hissəsidir. O, xalqın sevinc və kədər anlarında, gündəlik həyatında, mərasim və rituallarında öz yerini daim qoruyur. Qərənfilin gözəlliyi, ətri, davamlılığı və rəmzi mənası Azərbaycan insanının duyğularında dərin iz buraxır. Gələcəkdə də qərənfil həm təbiətdə, həm mədəniyyətdə, həm də gündəlik həyatımızda öz mövqeyini qoruyacaq.
Ən Çox Verilən Suallar
Qərənfil çoxillik və ya birillik, ətri və gözəlliyi ilə seçilən çiçək növüdür. Azərbaycanın mədəniyyətində və təbiətində geniş yayılıb.
Qərənfil sevgi, sədaqət, qəhrəmanlıq, azadlıq və yaddaşın simvoludur. Xüsusilə 20 Yanvar anımında milli birlik və ehtiram rəmzidir.
Ən çox bağ qərənfili, çəhrayı qərənfil, al qərənfil və çayır qərənfili yayılıb.
Qərənfil toy, yas, bayram, anım və milli mərasimlərdə istifadə olunur, məzar və abidələrin bəzədilməsində yer alır.
Qərənfil torpağı, işığı və nəmliyi sevən bitkidir, yazda əkilir, yay-payızda çiçək açır və xüsusi qulluq tələb edir.
Qərənfil yağı antiseptik, ağrıkəsici, qərənfil çayı və tincturası isə xalq təbabətində müxtəlif xəstəliklərdə istifadə olunur.
Qurudulmuş qərənfil hissələri ədviyyat kimi yeməklərə, içkilərə və şirniyyata əlavə edilir.
Qərənfil arı və kəpənəkləri cəlb edir, biomüxtəlifliyi artırır, park və şəhər landşaftında canlılıq yaradır.
Təravətini saxlamaq üçün suyun dəyişdirilməsi, saplağın kəsilməsi və sərin mühitdə saxlanılması lazımdır.
Dünyanın bir çox ölkəsində qərənfil əmək, azadlıq və qəhrəmanlıq simvolu kimi bayram və dövlət tədbirlərində geniş istifadə olunur.
