Qəsəbə: Statusu, Əsas Xüsusiyyətlər

Qəsəbə anlayışı Azərbaycan cəmiyyətində şəhər və kənd məskənləri arasında özünəməxsus yeri olan, sosial-iqtisadi, inzibati və mədəni baxımdan xüsusi əhəmiyyət daşıyan yaşayış məntəqəsidir. Qəsəbələr təkcə məskunlaşma növü deyil, həm də tarixi, sosial və iqtisadi inkişafın nəticəsi kimi formalaşıb. Müasir dövrdə qəsəbə konsepsiyası urbanizasiya, infrastruktur və əhalinin həyat səviyyəsi kontekstində daha da aktuallaşıb. Qəsəbə, kənd və şəhər tipli yaşayış yerlərindən həm fərqli, həm də bəzi hallarda ortaq cəhətlərə malikdir.

Qəsəbə anlayışının tərifi və əsas xüsusiyyətləri

Qəsəbə – inzibati-ərazi bölgüsündə kəndlə şəhər arasında yerləşən, əhalisinin əsas hissəsi qeyri-kənd təsərrüfatı fəaliyyəti ilə məşğul olan, müəyyən infrastruktur və xidmət obyektləri ilə təmin edilmiş yaşayış məntəqəsidir. Qanunvericilikdə qəsəbənin statusu kənddən yüksək, şəhərdən isə aşağı hesab olunur. Qəsəbələrdə əhalinin sıxlığı, yaşayış səviyyəsi və xidmət imkanları kənddən daha geniş, şəhərdən isə nisbətən az olur. Bu məntəqələrdə adətən sənaye, nəqliyyat, rabitə, tikinti və digər şəhər tipli sahələr inkişaf edir, kənd təsərrüfatı isə köməkçi funksiyanı yerinə yetirir.

Qəsəbənin etimologiyası və tarixi inkişafı

Qəsəbə sözü Azərbaycan dilinə ərəb dilindən keçib, “yaşayış yeri”, “məskən”, “məskunlaşma nöqtəsi” mənasını daşıyır. Tarixi baxımdan qəsəbələr, əsasən sənaye müəssisələrinin, dəmir yolu stansiyalarının, mədənlərin, zavod və fabriklərin yaxınlığında, eləcə də böyük kəndlərin tərkibində formalaşıb. Sovet dövründə xüsusi inkişaf tempinə malik olan qəsəbələr, urbanizasiya və sənayeləşmə prosesinin əsas məskən növlərindən birinə çevrilib. Bir çox qəsəbələr sonradan böyüyərək şəhər statusu qazanıb və ya inzibati tərkibə daxil edilib.

Qəsəbə və kənd: əsas fərqlər və oxşarlıqlar

Qəsəbə və kənd arasındakı başlıca fərq, əhalinin məşğulluq sahəsi və sosial infrastrukturdadır. Qəsəbədə yaşayanların çoxu sənaye, tikinti, nəqliyyat və xidmət sahələrində çalışır, kənddə isə əsas məşğulluq kənd təsərrüfatıdır. Qəsəbədə məktəb, xəstəxana, uşaq bağçası, poçt, bank, ticarət və məişət xidmət obyektləri, ictimai nəqliyyat və digər sosial infrastruktur daha inkişaf etmiş olur. Kənddə isə bu obyektlər ya az, ya da ümumiyyətlə olmur. Oxşar cəhət isə hər iki yaşayış məntəqəsinin şəhərdən kənarda yerləşməsi və ənənəvi həyat tərzini qismən qorumasıdır.

Qəsəbə və şəhər: münasibətlər və fərqlər

Qəsəbə şəhər tipli yaşayış məntəqəsi kimi bəzi hallarda şəhərlə həmsərhəd, hətta onun inzibati tərkibində yerləşir. Şəhərdən fərqli olaraq, qəsəbənin idarəetmə orqanları, əhali sıxlığı, iqtisadi potensialı və infrastruktur imkanları məhduddur. Şəhərdə mərkəzləşdirilmiş idarəetmə, böyük sənaye, ticarət və ictimai obyektlər, geniş nəqliyyat şəbəkəsi mövcuddur. Qəsəbədə isə bu imkanlar məhdudlaşır, ancaq kəndlə müqayisədə daha əlverişlidir. Bəzən qəsəbələr şəhərin peykində, onun suburban zonasında yerləşir və şəhərətrafı inkişafda mühüm rol oynayır.

Azərbaycan qanunvericiliyində qəsəbənin statusu

Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə görə, yaşayış məntəqələri üç əsas kateqoriyaya bölünür: şəhər, qəsəbə və kənd. Qəsəbənin statusu müvafiq rayon (şəhər) icra hakimiyyəti tərəfindən verilir və onun ərazisi, əhali sayı, infrastruktur səviyyəsi nəzərə alınır. Qəsəbənin idarə olunması üçün qəsəbə inzibati ərazi dairəsi və bələdiyyəsi yaradılır. Qəsəbələrə statusun verilməsi əsasən əhalinin sıxlığına, istehsal obyektlərinin mövcudluğuna, kommunal xidmətlər və sosial infrastruktura bağlıdır.

Qəsəbələrin sosial-iqtisadi əhəmiyyəti

Qəsəbələr sənaye və kənd təsərrüfatı arasında körpü rolunu oynayır. Burada müxtəlif peşə sahibləri, işçilər, mütəxəssislər məskunlaşır, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələri fəaliyyət göstərir. Qəsəbələrdə yeni iş yerləri açılır, sənaye obyektləri, emal müəssisələri, logistik mərkəzlər, xidmət sektoru inkişaf edir. Bu yaşayış məntəqələri, həmçinin, regionların inkişafı, əhalinin rifahı və urbanizasiya prosesinin səmərəliliyində böyük rol oynayır. Qəsəbələrdə sosial-iqtisadi proseslərin idarə olunması, yerli icra hakimiyyəti və bələdiyyələr vasitəsilə həyata keçirilir.

Qəsəbələrin şəhərsalma və infrastruktur xüsusiyyətləri

Qəsəbələrin şəhərsalma strukturu kəndlərdən fərqli olaraq planlı tikinti, çoxmərtəbəli yaşayış binaları, yollar, sosial və mədəni obyektlərin mövcudluğu ilə xarakterizə olunur. Burada elektrik, su, kanalizasiya, qaz təchizatı, ictimai nəqliyyat, rabitə, poçt və digər xidmətlər kəndlə müqayisədə daha əlçatan olur. Qəsəbə əhalisinin əksəriyyəti şəhər mədəniyyətinə yaxın həyat tərzi keçirir, yeni tikili və bərpa layihələri, abadlaşdırma tədbirləri geniş yer tutur.

Azərbaycanda məşhur qəsəbələr və onların inkişafı

Azərbaycanın müxtəlif rayon və şəhərlərində onlarla iri və kiçik qəsəbə mövcuddur. Bakı ətrafında Binə, Hövsan, Mərdəkan, Masazır, Sabunçu, Buzovna, Sumqayıt ətrafında Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Şəki və Gəncə ətrafında Böyük Qəsəbələr misal çəkilə bilər. Bu qəsəbələrdə sosial-iqtisadi inkişaf, infrastruktur layihələri, yeni məhəllələr, təhsil, səhiyyə və mədəniyyət obyektləri sürətlə artmaqdadır. Qəsəbələrin inkişafı urbanizasiya prosesini sürətləndirir və əhalinin şəhər mərkəzinə axınının qarşısını alır.

Qəsəbə həyatının müasir problemləri və inkişaf perspektivləri

Qəsəbələrin inkişafı ilə yanaşı, burada bir sıra problemlər də mövcuddur: yol, su, qaz, elektrik infrastrukturunda çatışmazlıqlar, məişət tullantılarının idarə olunmasında problemlər, sosial xidmətlərin çatışmazlığı, işsizlik və s. Dövlət və bələdiyyələr bu problemlərin aradan qaldırılması üçün müxtəlif proqramlar həyata keçirir. Gələcəkdə qəsəbələrin inkişafı daha planlı şəhərsalma, sosial xidmətlərin genişləndirilməsi, ekoloji layihələrin icrası, yeni iş yerlərinin yaradılması ilə bağlıdır.

Qəsəbə – şəhər və kənd arasında körpü rolu oynayan, sosial-iqtisadi və mədəni baxımdan mühüm əhəmiyyətə malik yaşayış məntəqəsidir. Tarixən sənayeləşmə və urbanizasiya prosesinin nəticəsi kimi formalaşıb və bu gün də ölkənin regional inkişafında vacib rol oynayır. Qəsəbələrin inkişafı əhalinin rifahının, regionların potensialının və urbanizasiya siyasətinin əsas istiqamətlərindən biridir. Gələcəkdə qəsəbələr daha müasir, rahat və yaşamaq üçün cəlbedici məskənlərə çevriləcək.

Ən Çox Verilən Suallar