Qətvə : Mənası,Hazırlanması,Material Seçimi

Qətvə sözü Azərbaycan dilində qədimdən işlədilən, gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilmiş məişət əşyalarından birinin adıdır. Xüsusilə kənd və rayon mühitində, eləcə də köhnə şəhər məişətində qətvə dedikdə hər kəsin ağlına dəsmal gəlir. Qətvə, sadəcə gigiyenik məqsədlərlə istifadə olunan bir parça deyil, həmçinin adət-ənənələrdə, ailə-məişət münasibətlərində, qonaqlıq və mərasimlərdə xüsusi yeri olan bir əşyadır. Onun hazırlanma üsulları, istifadə qaydaları, material xüsusiyyətləri, məişət və folklorda rolu, eləcə də dilimizin lüğət tərkibində tutduğu mövqe əsrlərdən bəri dəyişməz qalır. Qətvə haqqında doğru, dərin və hərtərəfli araşdırma aparmaq, həm milli mədəniyyətimizin, həm də gündəlik məişətimizin incəliklərini anlamağa kömək edir.

Qətvənin mənası və əsas xüsusiyyətləri

Qətvə – əsasən pambıq və ya kətan parçadan tikilmiş, əlləri və üz-gözü silmək, təmizləmək üçün istifadə olunan məişət dəsmalıdır. Onun ölçüləri müxtəlif ola bilər: bəzən iri, bəzən isə cibdə daşına biləcək qədər kiçik olur. Qətvənin əsas fərqi ondadır ki, o, əsasən sərt və suyu yaxşı sovuran materialdan hazırlanır. Adətən ağ və ya açıq rəngli, bəzəkli və bəzən naxışlı olur. Məişətdə qətvə evdə, bağda, tarlada, iş yerlərində, səfərdə – bir sözlə, həyatın bütün sahələrində istifadə olunur. Onun funksionallığı və praktiki dəyəri onu hər bir ailənin məişət arsenalında vacib əşyaya çevirir.

Qətvə sözünün etimologiyası və tarixi

Qətvə sözü, kök etibarilə, qədim türk dillərindən və yerli məişət leksikonundan gəlir. Bəzi tədqiqatçılar bu sözün ərəb və fars mənşəli ola biləcəyini qeyd edirlər, lakin Azərbaycan və Anadolu türkcəsində “dəsmal” və “qətvə” sözlərinin paralel işlənməsi, onun yerli xalq dili ilə daha çox bağlı olduğunu göstərir. Tarixi mənbələrdə, xüsusilə XIX–XX əsr Azərbaycan məişət təsvirlərində, kənd və şəhər qadınlarının tikiş sandığında qətvə mütləq olurdu. O, həm çörək bükmək, həm süfrə silmək, həm də şəxsi gigiyena üçün istifadə edilirdi. Xalq arasında qətvə həm də təmizlik simvolu kimi dəyərləndirilirdi.

Qətvənin hazırlanması və material seçimi

Ənənəvi qətvə adətən əl işi, pambıq və ya kətan parçadan hazırlanırdı. Köhnə illərdə kənd qadınları qətvəni xüsusi ipək sapla naxışlayar, kənarlarını gözəl bəzəklərlə tikərdilər. Müasir dövrdə isə fabrik istehsalı olan dəsmal və qətvələr gündəlik məişətdə daha çox yayılıb. Yüksək keyfiyyətli qətvə suyu tez sovurur, asanlıqla quruyur və uzunömürlü olur. Bəzi bölgələrdə qətvənin hazırlanmasında rəngli, naxışlı və zərif parçalara üstünlük verilir, bəziləri isə tam sadə, ağ rəngli qətvəni üstün tuturlar.

Qətvə məişətdə və gündəlik həyatda

Qətvə hər bir evin mətbəxində, hamamında, bağında, iş yerində özünə yer tapır. Onun ən çox istifadə olunduğu yerlərdən biri də mətbəx və süfrə ətrafıdır. Çörək bükmək üçün, süfrə silmək, əlləri təmizləmək, uşaqlara qulluq üçün və sair məqsədlərlə qətvədən istifadə edilir. Bağ işləri və sahədə çalışan insanlar üçün qətvə bəzən baş örtüyü, bəzən də tər silmək üçün praktiki əşya kimi istifadə olunur. Qətvə el arasında “tər dəsmalı”, “əllik”, “pambıq dəsmalı” kimi adlarla da tanınır.

Qətvə və adət-ənənələr

Qətvə Azərbaycan ailə və mərasim adətlərində də özünəməxsus yer tutur. Toylarda, nişan və qonaqlıq mərasimlərində bəzəkli qətvə qonaqlara hədiyyə verilir, bəzən isə sandıq cehizinə daxil edilir. Ənənəvi xalq toylarında gəlinin cehiz sandığında xüsusi naxışlı qətvə də olurdu. Həmçinin, yas mərasimlərində, sədəqə verilərkən təmizlik rəmzi olaraq qətvə təqdim olunur. Xalq arasında qətvə təmizliyin, səmimiyyətin və xeyir-duanın simvolu hesab edilir.

Qətvə sözünün ədəbi və folklor nümunələrində yeri

Ədəbiyyatda və xalq yaradıcılığında qətvə tez-tez rast gəlinən obrazlardandır. Azərbaycan klassik və müasir poeziyasında, hekayələrdə və xalq mahnılarında qətvə həm təmizlik, həm səliqə, həm də ailə birliyi rəmzi kimi istifadə edilir. Atalar sözlərində “Təmizlik imandandır – qətvə əldən qoyulmaz”, “Səliqəli evin qətvəsi həmişə təzə olar” kimi ifadələr mövcuddur. Nağıllarda və uşaq ədəbiyyatında da qətvə simvolik obraz kimi çıxış edir.

Qətvə və dilimizin lüğət tərkibində yeri

Azərbaycan dilinin lüğətlərində qətvə sözü “dəsmal”, “təmizlik üçün istifadə olunan parça”, “süfrə dəsmalı”, “bağ və ev işlərində istifadə olunan pambıq parça” kimi izah olunur. Bəzi bölgələrdə qətvə əvəzinə “dəsmal”, “əllik”, “əl dəsmalı”, “pambıq dəsmalı” və s. deyilir. Dilin şivə və dialektlərində də bu söz müxtəlif formalarda işlədilir.

Qətvənin müasir istifadəsi və dəyişən formaları

Hazırda qətvə gündəlik məişətimizin tərkib hissəsi olaraq qalır. Lakin fabrik istehsalı olan dəsmalların yayılması, plastik və sintetik materialların meydana çıxması qətvənin təbii materialdan hazırlanmasını bir qədər azaldıb. Yenə də, ailələrdə, xüsusən kənd yerlərində qətvə əsas gigiyena əşyası olaraq qalır. Qətvə həm də ekoloji baxımdan təbii, sağlam və təhlükəsiz hesab edilir. Müasir dizaynerlər tərəfindən qətvə ənənəvi motivlərlə bəzədilir, dekorativ məqsədlər üçün də istifadə olunur.

Qətvə və sağlamlıq

Qətvə istifadəsi insan sağlamlığı üçün vacibdir. O, təmizliyi qorumağa, bakteriyaların yayılmasının qarşısını almağa, gigiyena standartlarının yerinə yetirilməsinə kömək edir. Xüsusilə uşaq baxımında, qida məhsullarının hazırlanmasında, yaşlı və xəstə insanlara qulluq zamanı təbii pambıqdan olan qətvə daha məsləhətlidir.

Qətvə ilə bağlı maraqlı faktlar və yerli xüsusiyyətlər

Azərbaycanın bəzi bölgələrində qətvə xüsusi naxışlarla bəzədilir, ailə simvolu kimi saxlanılır. Qədim zamanlarda qızların cehiz sandığında ən gözəl əl işi qətvələr olurdu. Həmçinin, bəzi kəndlərdə toy və nişan mərasimlərində qonaqlara bəzəkli qətvə hədiyyə vermək adəti hələ də yaşayır. Qətvə həm də ailə dəyərlərinin, səliqə və təmizliyin, yerli məişət ənənələrinin qorunmasının göstəricisidir.

Qətvə Azərbaycan məişət mədəniyyətinin və gündəlik həyatının ayrılmaz hissəsi, təmizlik və gigiyena rəmzi, ailə dəyərlərinin qoruyucusudur. Onun həm ənənəvi, həm də müasir formaları xalqımızın məişətində, folklorunda və dilində yaşayır. Qətvə həm də milli adət-ənənələrimizin, nəsildən-nəslə ötürülən səliqə və təmizlik vərdişlərinin əyani sübutudur. Gələcək nəsillər üçün qətvə sadəcə dəsmal deyil, həm də mədəni irsin bir hissəsi olaraq qalır.

Ən Çox Verilən Suallar