Qəvvas : Mənası, Sosial Kontekstlərdə Qəvvas Peşəsi

Qəvvas sözü Azərbaycan dilinin zəngin lüğət fondunda özünəməxsus yer tutur və tarixi, sosial, peşə, folklor, hətta fəlsəfi kontekstlərdə fərqli anlam və funksiyalara malikdir. Bu sözün mənası qədim dövrlərdən bəri Şərq xalqlarının, xüsusilə türk və ərəb mədəniyyətlərinin təsiri ilə formalaşıb, dilimizdə müxtəlif sahələrdə işlədilib. Qəvvas dedikdə, ilk növbədə, suyun dərinliklərinə enən, orada axtarış və araşdırma aparan şəxs – peşəkar dalğıc nəzərdə tutulur. Amma sözün semantikasında daha geniş anlamlar, obrazlı çalarlar, bədii məqamlar da yer alır. Qəvvas həm sualtı aləmin tədqiqatçısı, həm də ümumilikdə bir işin, həqiqətin dərin qatlarına varan, səthi yox, mahiyyəti axtaran şəxs mənasında işlədilə bilər.

Qəvvas sözünün lüğəvi və etimoloji mənası

Qəvvas sözü ərəb dilindən keçərək Azərbaycan dilinin leksikonuna daxil olub. Ərəb dilində “غوّاص” (ğavvās) – dərinliyə baş vuran, suyun altına girən şəxs deməkdir. Eyni kökdən olan “qəvvasa” felindən yaranıb, mənası “dalmaq, dərinliyə enmək” anlamına gəlir. Bu söz, əsasən, mirvari dalğıcları, sualtı xəzinə axtaranlar və ümumiyyətlə, peşəkar şəkildə suyun dibinə enərək iş görən şəxslər üçün istifadə olunub. Azərbaycan dilində isə qəvvas sözü həm birbaşa, həm də məcazi anlamda işlədilir: həm dalğıc, həm də bir mövzunun dərinliklərini araşdıran, öyrənən insanı ifadə edir. Ədəbiyyatda, poetik mətnlərdə bu söz, çox vaxt simvolik mənada – bir həqiqəti, biliyi və ya həyatın sirrini dərk edən insan mənasında işlədilir.

Tarixi və sosial kontekstlərdə qəvvas peşəsi

Qəvvas peşəsi qədim dövrlərdən bəri Şərq ölkələrində, xüsusilə Orta Şərq, Hind okeanı sahillərində, Aralıq dənizi və Xəzər dənizi ətrafında geniş yayılıb. Mirvari, qiymətli daşlar, sikkələr və ya sualtı xəzinələrin axtarışı, gəmi qalıqlarının tapılması kimi fəaliyyətlər qəvvasların əsas işi olub. Qədim İslam mənbələrində, ərəb və fars ədəbiyyatında qəvvaslar xüsusi hörmətlə xatırlanırdı. Onların peşəsi həm cəsarət, həm peşəkarlıq, həm də ustalıq tələb edirdi. Azərbaycanda da Xəzər dənizində, göllərdə və çaylarda qəvvas peşəsi tarixi ənənələrə malik olub, bəzi bölgələrdə bu iş nəsildən-nəslə ötürülüb. Su altına enmək, nəfəsini saxlamaq, xüsusi avadanlıqdan istifadə etmək qəvvasın gündəlik həyatı idi.

Qəvvas sözünün folklor və ədəbiyyatda istifadəsi

Azərbaycan xalq folklorunda qəvvas obrazı çox vaxt igidlik, cəsarət, axtarış və həqiqət simvolu kimi təsvir olunur. Xalq nağıllarında, dastanlarda qəvvas obrazı suyun altına enib xəzinə tapmaq, ilahi həqiqətə, sirdən xəbərdar olmaq üçün səy göstərən qəhrəman kimi təqdim edilir. Klassik Azərbaycan poeziyasında, xüsusən Nizami, Füzuli, Nəsimi və digər şairlərin yaradıcılığında qəvvas simvolu insanın öz mənəvi dərinliklərinə varması, həyatın mənasını, ilahi həqiqətləri tapması yolunda bir rəmz kimi çıxış edir. “Həqiqət dəryasında qəvvas olmaq” kimi poetik ifadələr insanın kamilliyə, bilik və idraka can atmasını göstərir.

Qəvvas anlayışının metaforik mənaları

Qəvvas yalnız fiziki iş görən dalğıc deyil, eyni zamanda dərin biliyə, fəhmə, analitik təfəkkürə sahib olan insanı da təmsil edir. Müasir dildə, elm və təhsil sahəsində “qəvvas olmaq” – müəyyən sahədə dərin araşdırma aparmaq, yeni biliklər kəşf etmək anlamında işlədilir. Filologiyada, fəlsəfədə və elmi tədqiqatlarda da qəvvas sözü bu məcazi mənada tətbiq olunur. Bir alim, tədqiqatçı, araşdırmaçı mətnin, hadisənin, tarixin dərin qatlarını öyrəndikdə ona “qəvvas” deyilir.

Qəvvas sözünün işləkliyi və müasir dövrdə tətbiqi

Bu gün “qəvvas” sözü həm peşə adı kimi, həm də obrazlı, metaforik ifadə kimi işləkdir. Sualtı araşdırma, xilasetmə, arxeologiya, biologiya və dənizçilik sahəsində qəvvaslar mühüm rol oynayır. Xüsusi təlim keçmiş peşəkar qəvvaslar sualtı obyektləri öyrənir, elmi tədqiqat aparır, bəzən isə təbii fəlakətlər zamanı xilasetmə işlərində iştirak edirlər. İctimai dildə isə “qəvvas” adlandırılan şəxslər – müəyyən sahədə dərin bilik və bacarığı olan, yeni ideya və həqiqətləri üzə çıxaran insanlar kimi dəyərləndirilir.

Qəvvasın peşə və həyat tərzi kimi xüsusiyyətləri

Qəvvasın əsas xüsusiyyəti cəsarət, çeviklik, fiziki hazırlıq, sakitlik və diqqətlilikdir. Onlar sualtı aləmdə işlədikləri üçün xüsusi texniki avadanlıqdan istifadə etməyi bacarmalı, təhlükəsizlik qaydalarına riayət etməlidirlər. Eyni zamanda qəvvasın ruhi hazırlığı, stresə davamlılığı, qərarvermə bacarığı mühüm yer tutur. Tarixdə qəvvaslar çox vaxt qəhrəmanlıq nümunəsi, fədakarlıq rəmzi kimi səciyyələndirilmişdir.

Qəvvas sözünün dilçilik və leksikoloji xüsusiyyətləri

Qəvvas sözü Azərbaycan ədəbi dilində həm birbaşa, həm də məcazi mənada leksik zənginlik yaradır. Bu sözün çoxmənalılığı, sinonim və antonim əlaqələri, dialekt və şivələrdə müxtəlif formalarda işlənməsi Azərbaycan dilinin söz ehtiyatını daha da zənginləşdirir. Müasir lüğətlərdə qəvvas sözü “dalğıc, suyun altına enib axtarış aparan şəxs, həmçinin dərin araşdırıcı” kimi izah edilir. Sinonimləri arasında “dalğıc”, “sualtı tədqiqatçı”, “axtarıcı” kimi sözlər yer alır.

Qəvvas sözünün frazeoloji və idiomatik birləşmələrdə rolu

Azərbaycan dilində “qəvvas kimi dərinliklərə varmaq”, “həqiqət qəvvası”, “dərinliyin qəvvası” kimi frazeoloji birləşmələr xalq danışığında və bədii ədəbiyyatda tez-tez rast gəlinir. Bu ifadələr insanın zahiri yox, batini aləmə nüfuz etməsini, sirdən xəbərdar olmasını, biliyin və təcrübənin zirvəsinə çatmasını bildirir. Eyni zamanda, bu sözün işlədildiyi kontekstdə poetik obraz və dərin məna yaradır.

Qəvvas sözü Azərbaycan dilinin qədim və zəngin mənalı sözlərindən biridir. Onun həm birbaşa, həm də obrazlı mənada işlədilməsi xalqımızın dünya görüşü, dəyərləri və həyat tərzində əks olunur. Qəvvas insanın axtarışçılığı, yenilikçiliyi, cəsarəti və dərin biliyə can atmasının simvoludur. Müasir dövrdə də bu söz öz aktuallığını qoruyur və müxtəlif peşə, elm və bədii mətnlərdə uğurla istifadə olunur.

Ən Çox Verilən Suallar