Qeyri-hökumət təşkilatları (QHT-lər) cəmiyyətin müxtəlif sahələrində sosial, humanitar, təhsil, hüquq, ətraf mühit və digər istiqamətlər üzrə fəaliyyət göstərən müstəqil qurumlardır. Onların fəaliyyəti dövlət və cəmiyyət arasında körpü rolu oynayır. Lakin bu fəaliyyətin səmərəliliyi və şəffaflığı yalnız idarəetmə deyil, həm də hesabatlılıq prinsipləri ilə ölçülür. QHT hesabatı, təşkilatın fəaliyyətinin, maliyyə xərclərinin, qrantların istifadəsinin və həyata keçirilən layihələrin nəticələrinin ictimaiyyətə və dövlət orqanlarına təqdim olunması prosesidir. Bu hesabat həm daxili idarəetmə, həm də ictimai və hüquqi şəffaflığın təmin olunması baxımından vacib rol oynayır.
QHT Hesabatının Hüquqi Əsasları
Azərbaycanda QHT-lərin hesabat vermə öhdəlikləri bir neçə əsas normativ hüquqi akta əsaslanır:
- “Qeyri-Hökumət Təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu
- “Qrant haqqında” Qanun
- Vergi Məcəlləsi
- “Mühasibat uçotu haqqında” Qanun
- Maliyyə Nazirliyinin və Ədliyyə Nazirliyinin tələbləri
Bu sənədlərdə QHT-lərin hansı hallarda, kimə, nə zaman və necə hesabat təqdim etməli olduğu konkret şəkildə müəyyən edilib. Hesabatların təqdim olunmaması və ya düzgün tərtib edilməməsi halında təşkilatlar cərimələnə və ya fəaliyyətləri dayandırıla bilər.
QHT-lərin Hesabat Vermə Növləri
Qeyri-hökumət təşkilatları bir neçə istiqamət üzrə hesabat təqdim etməlidirlər. Bu hesabatların hər birinin konkret müddəti, forması və məzmunu mövcuddur.
İllik Fəaliyyət Hesabatı
QHT-lər hər ilin yekununda Ədliyyə Nazirliyinə fəaliyyət hesabatı təqdim etməlidirlər. Bu sənəddə aşağıdakı məlumatlar yer alır:
- İl ərzində həyata keçirilən layihə və proqramlar
- Təşkilatın idarə heyəti və struktur dəyişikliyi
- Tədbirlərin coğrafiyası və auditoriyası
- Əldə edilən nəticələr və dəyərləndirmə
- QHT-nin qarşıdakı dövr üçün planları
Hesabat növbəti ilin aprelin 1-dək təqdim edilməlidir. Elektron formada da təqdim oluna bilər.
Maliyyə Hesabatı
QHT-lər mühasibat uçotu prinsiplərinə əsasən, öz gəlir və xərclərinə dair maliyyə hesabatları tərtib etməlidirlər. Bu hesabatlar aşağıdakılardan ibarət olur:
- Gəlirlər: qrantlar, ianələr, könüllü yardımlar, digər qeyri-kommersiya mənbələri
- Xərclər: əməkhaqqı, icarə, dəftərxana, tədbirlər, nəqliyyat və s.
- Maliyyə balansı
Maliyyə hesabatları Vergilər Nazirliyinə və lazım gələrsə QHT Agentliyinə təqdim edilir. Eyni zamanda bank hesabları üzrə hərəkətlər də bu hesabatlara daxil edilir.
Qrant Hesabatı
QHT-lər qrant alarkən donorla bağlanan müqaviləyə əsasən aylıq, rüblük və ya illik qrant hesabatı təqdim etməlidirlər. Bu hesabatlarda adətən aşağıdakılar olur:
- Qrant məbləğinin istifadəsi üzrə xərc cədvəli
- Layihənin fəaliyyət planı üzrə görülən işlər
- Hədəf qrupun təhlili
- Əldə olunmuş nəticələr və göstəricilər
- Çətinliklər və təkliflər
Hər bir donorun hesabat forması fərqli ola bilər və onlar həmin məlumatı öz sistemlərinə yükləməyi tələb edə bilər.
QHT Hesabatlarının Tərtib Qaydası
QHT-lərin təqdim etdikləri hesabatlar strukturlaşdırılmış, dəqiq və şəffaf olmalıdır. Aşağıdakı prinsiplərə riayət olunması tövsiyə olunur:
- Şəffaflıq: Hesabat ictimaiyyətə açıq olmalı, real göstəricilər əks etdirilməlidir.
- Əsaslandırma: Hər xərc və fəaliyyət üçün əsaslandırıcı sənəd və mənbə göstərilməlidir.
- Struktur: Hesabat başlıqlara ayrılmalı, oxunaqlı cədvəllər və qrafiklərdən istifadə olunmalıdır.
- Əlçatanlıq: Elektron formada təqdim edilən hesabatlar .pdf, .doc və ya Excel formatında olmalı, açıq şəkildə oxuna bilməlidir.
- Vaxtında təqdimat: Hesabatlar qanunla müəyyən olunmuş vaxtda, gecikdirilmədən təqdim edilməlidir.
Hesabatların Əhəmiyyəti
QHT-lər üçün hesabat yalnız bir borc deyil, həm də ictimai etimadın təmin olunması üçün əsas vasitədir. Əhəmiyyətli səbəblər:
- Donor etimadı: Düzgün və vaxtında hesabat təqdim edən QHT-lər daha çox qrant alma şansı qazanır.
- İctimai nüfuz: Fəaliyyətin şəffaflığı cəmiyyətin təşkilata inamını artırır.
- Qanunvericiliyə riayət: QHT-lər hesabat vermədikdə cərimə və ləğv edilmə riski ilə üzləşə bilər.
- Daxili idarəetmə: Hesabatlar vasitəsilə təşkilat rəhbərliyi öz fəaliyyətini qiymətləndirə və təkmilləşdirə bilər.
- Açıq hökumət prinsipləri: QHT-lər bu yanaşmanı dəstəkləməklə dövlət-ictimai sektor əməkdaşlığını gücləndirirlər.
QHT Hesabatlarında Yaranan Çətinliklər
Bəzi hallarda QHT-lər hesabat təqdim etməkdə aşağıdakı çətinliklərlə qarşılaşırlar:
- Maliyyə uçotu üzrə biliklərin zəifliyi
- Donorun hesabat formasının mürəkkəbliyi
- Elektron platformalara giriş problemləri
- İnsan resurslarının çatışmazlığı
- Hesabat dövründə sənədləşmənin natamam aparılması
Bu səbəbdən QHT-lərə mühasib və hüquqşünas dəstəyi ilə işləmək, həmçinin daxili hesabat sistemləri qurmaq tövsiyə olunur.
Təkmilləşdirmə Tövsiyələri
QHT-lər hesabatvermə prosesini daha səmərəli etmək üçün aşağıdakı tədbirləri görə bilərlər:
- Elektron mühasibat proqramlarından istifadə
- Hesabat dövründə real vaxt rejimində sənədlərin toplanması
- Layihələr üçün ayrılmış qovluqlar və arxiv sisteminin qurulması
- Daxili nəzarət mexanizmlərinin yaradılması
- Donorlarla mütəmadi koordinasiya görüşlərinin təşkili
- Şəffaflıq prinsipi üzrə ictimai təqdimatlar və hesabat brifinqləri
QHT hesabatları qeyri-hökumət təşkilatlarının fəaliyyətinin əsas sütunlarından biridir. Dəqiq, şəffaf və vaxtında təqdim olunan hesabatlar həm təşkilatın hüquqi sabitliyini, həm də ictimai etimadını təmin edir. Həm yerli, həm də beynəlxalq donorlarla əməkdaşlıq üçün bu hesabatlar zəruri element sayılır. Hər bir QHT, fəaliyyətində olduğu qədər hesabat prosesində də peşəkar və məsuliyyətli yanaşma sərgiləməlidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Qeyri-hökumət təşkilatlarının (QHT) hesabatı təşkilatın illik fəaliyyəti, maliyyə vəziyyəti, həyata keçirdiyi layihələr və əldə etdiyi nəticələr barədə rəsmi sənəddir. Bu sənəd həm dövlət orqanlarına, həm də donor və ictimaiyyətə təqdim olunur.
QHT hesabatları əsasən Ədliyyə Nazirliyinə, Vergilər Nazirliyinə və qrant verən donor qurumlara təqdim edilir. Həmçinin, bəzi hallarda QHT Agentliyinə də hesabat vermək tələb oluna bilər.
QHT-lər illik fəaliyyət hesabatlarını hər ilin sonuna dair növbəti ilin **aprelin 1-dək** Ədliyyə Nazirliyinə təqdim etməlidirlər.
Fəaliyyət hesabatı görülən işlər və layihələrlə bağlıdır, maliyyə hesabatı isə gəlir və xərclərin təhlilini əhatə edir. Hər ikisi təşkilatın hesabatlılığını təmin etmək üçün vacibdir.
Bəli, Ədliyyə Nazirliyinin rəsmi saytında və e-justice.gov.az portalında QHT-lərin elektron formada hesabat təqdim etməsi mümkündür.
Hesabat təqdim edilmədikdə QHT xəbərdarlıq, inzibati cərimə və ya fəaliyyətinin dayandırılması ilə üzləşə bilər. Bu, qanunvericiliklə tənzimlənən məsuliyyətə səbəb olur.
Bəli. Qrant hesabatı konkret layihə üzrə donor quruma təqdim edilir və qrant müqaviləsinə uyğun olaraq aylıq, rüblük və ya illik ola bilər. İllik hesabat isə ümumi fəaliyyətlə bağlıdır.
Layihələr, tədbirlər, iştirakçı sayı, xərclər, gəlirlər, donorlar, əməkdaşlıq etdiyi qurumlar, gələcək planlar və fəaliyyət sahələri kimi geniş məlumatlar daxil edilməlidir.
Bəli, bir çox QHT hesabatlarını saytlarında dərc edir. Bu, şəffaflığın təmin olunması və ictimai inamın gücləndirilməsi baxımından vacibdir.
Bəli. Mühasiblər, hüquqşünaslar və QHT təlimçiləri hesabatın düzgün hazırlanmasında yardım göstərə bilər. Bu, xüsusilə yeni yaradılan QHT-lər üçün tövsiyə olunur.
