Qızıl balıq insan həyatında həm estetik gözəlliyi, həm də mifik mənaları ilə xüsusi yer tutur. Əsrlər boyu akvariumların və bağ hovuzlarının bəzəyi olan, uşaqlıq xatirələrimizdə “arzu balığı” kimi yaşayan qızıl balıq təkcə bir canlı deyil, həm də ümumilikdə sevinc, ümid və uğurun simvoludur. Bu kiçik, rəngarəng balıq dünyada ən çox saxlanılan və sevilən akvarium balıqları sırasında yer alır. Qızıl balığın cazibəsi, sadəliyi və asan baxımı onu hər kəs üçün əlçatan edir.
Qızıl balıq nədir? Bioloji xüsusiyyətlər
Qızıl balıq (latınca Carassius auratus) — şirin su balıqları arasında ən məşhur ev heyvanlarından biridir. Qızıl balığın vətəni Çin və Şərqi Asiyadır. Oradan dünya akvariumlarına və insan həyatına yayılıb. Qızıl balıq sazanlar (Cyprinidae) fəsiləsinə aiddir və bu balıqlar öz bədən quruluşuna, rəng müxtəlifliyinə, boyuna və davranışına görə olduqca müxtəlifdir.
Xarakterik xüsusiyyətləri:
- Orta ölçüdə, 15-20 sm-ə qədər böyüyə bilər (akvarium şəraitində 10-12 sm olur)
- Parlaq narıncı, qırmızı, ağ, qara və sarı rənglərdə olur
- Bədəni oval və ya uzun formalı, üzgəcləri incə və nazikdir
- Müxtəlif növlərində quyruq və üzgəc formasında fərqlilik var
- Hərarətə və su parametrlərinə uyğunlaşmaq qabiliyyəti yüksəkdir
Qızıl balıq uzunömürlüdür: yaxşı baxım şəraitində 10-15 il, bəzi hallarda isə 20 ilədək yaşaya bilər.
Qızıl balığın növləri və rəng müxtəlifliyi
Qızıl balıqlar min illərdir insan əli ilə seleksiya olunur və müxtəlif növləri yaranıb. Ən məşhur növlər:
- Sadə qızıl balıq (Common Goldfish): Təbii formasını saxlayan, oval bədənli və sürətli üzən növdür.
- Kometa (Comet): Uzun, incə quyruğu ilə seçilir, olduqca enerjili və canlıdır.
- Fantail: Qısa bədənli, “ikili” quyruq və parlaq rəngli olur.
- Shubunkin: Göyümtül, narıncı, qara və ağ ləkələrlə bəzənib, şəffaf üzgəcləri var.
- Oranda və Ranchu: Başında “şapka” və ya “yumru” çıxıntı ilə fərqlənir.
- Black Moor: Tünd-qara, çıxıq gözlü və unikal görünüşlü növdür.
- Pearlscale: Dəri və pulcuqları muncuq kimi qabarıqdır.
Rəng müxtəlifliyi – narıncı, qırmızı, ağ, qara, sarı, göy, “marbled” (qarışıq) və albin formaları da daxil olmaqla çox genişdir.
Azərbaycanda qızıl balıq və yayılması
Azərbaycanda qızıl balıq həm akvarium balığı, həm də bəzək hovuzlarının sevimli canlısı kimi yayılıb. İri akvarium və zooloji mağazalarda müxtəlif növləri satılır. Qızıl balıq ölkəmizdə əsasən ev şəraitində, bəzən isə bağlarda və süni göllərdə saxlanılır. Azərbaycanın təbii su hövzələrində qızıl balıq rast gəlinmir; yerli təbiətdə yalnız sazan və başqa vəhşi növlər olur.
Qızıl balığın qiyməti: Əsas amillər və 2025-ci il üçün bazar vəziyyəti
Qızıl balığın qiyməti bir neçə faktordan asılı olaraq dəyişir və həm Azərbaycanda, həm də beynəlxalq akvarium bazarlarında fərqli qiymət diapazonunda təklif olunur. Qiymətə təsir edən başlıca amillər bunlardır:
1. Növ və Seleksiya Xüsusiyyətləri
- Sadə qızıl balıq (common goldfish) ən əlçatan və ucuz növdür. Onların qiyməti adətən 3-8 AZN arasında olur.
- Seleksiya və nadir növlər – kometa, fantail, black moor, oranda, ranchu və s. balıqların qiyməti 10-50 AZN, bəzən daha yuxarı ola bilər.
- Əl işi və xüsusi cinslər (məsələn, “giant oranda” və ya unikal rəng və bədən formasına malik balıqlar) 50-150 AZN, hətta daha yüksək qiymətə təklif edilir.
2. Balinın ölçüsü və yaşı
- Körpə balıqlar (2-4 sm) daha ucuz olur.
- Böyük və yetişkin qızıl balıqlar (10 sm və yuxarı) həm görünüş, həm də uzunömürlülük baxımından bahadır.
Qızıl balığın akvariumda saxlanması və baxımı
1. Akvarium şəraiti
Qızıl balıq üçün geniş və təmiz akvarium vacibdir. Balıqların sayına uyğun akvarium seçilməlidir: bir qızıl balıq üçün minimum 40-50 litr su lazımdır. Akvariumda filtrasiyalı, oksigenli, temperaturu sabit (18-24°C) və zəif axıntılı su olmalıdır. Su dəyişimi həftədə bir dəfə (20-30%) həyata keçirilməlidir.
2. Qidalanma
Qızıl balıqlar omnivordur, yəni həm heyvani, həm də bitki mənşəli qidalarla qidalanır. Xüsusi akvarium qidası (granul və ya lopalar), canlı qida (qurd, artemiya, daphniya), qaynadılmış tərəvəz və göyərtilər (ispanaq, noxud) də rasiona daxil ola bilər. Gündə 1-2 dəfə, az-az qidalandırmaq lazımdır.
3. Çoxalma və inkişaf
Qızıl balıqlar yumurta qoyaraq çoxalır. Ən uyğun çoxalma dövrü yaz və yay aylarıdır. Dişi balıq yumurtaları suya buraxır, erkək isə onları mayalandırır. Yumurtalar akvariumun altına və ya bitkilərin üzərinə yapışır. Bala balıqlar 2-3 günə çıxır və ilk həftələrdə xüsusi incə qida ilə bəslənməlidirlər.
4. Sakitlik və uyğun qonşular
Qızıl balıqlar sakit və mehriban balıqlardır. Akvariumda onları təcavüzkar və sürətli balıqlarla (məsələn, skalyar, çixlid) saxlamaq olmaz. Onlara yaxşı uyğun olan növlər – başqa qızıl balıqlar, şəbəkə balıqları və bəzi dinc akvarium növləridir.
Qızıl balıqda tez-tez rast gəlinən xəstəliklər və profilaktika
Qızıl balıqlar da digər akvarium balıqları kimi müxtəlif xəstəliklərə həssasdır:
- İchthyophthirius (ağ nöqtə xəstəliyi)
- Pulcuq və dəri xəstəlikləri (mantar, bakterial infeksiya)
- Fin rot (üzgəc çürüməsi)
- Dropsiya (şişkinlik və pulcuq qalxması)
- Swim bladder disorder (üzmə kisəsinin pozulması)
Profilaktika üçün:
- Akvariumu və avadanlıqları təmiz saxlamaq
- Qida və suyun keyfiyyətinə nəzarət etmək
- Yeni balıqları karantində saxlamaq
- Stress və kəskin temperatur dəyişiklərindən qorumaq
Xəstəlik əlamətləri görünsə, dərhal izolyasiya və xüsusi dərmanlarla müalicə aparılmalıdır.
Qızıl balıq mədəniyyətdə və inancda
Qızıl balıq yalnız canlı kimi deyil, həm də mədəniyyət və folklorda uğur, sevinc, arzu və səadət simvolu sayılır. Dünyanın bir çox ölkəsində, xüsusilə Şərqdə qızıl balıq xoşbəxtlik və zənginlik rəmzi hesab olunur. Uşaq nağıllarında “arzu balığı”, “üç arzu” motivləri ilə qızıl balıq sevilir.
Akvariumda qızıl balıq saxlamaq uğur, evdə rahatlıq və sevinc gətirdiyinə inanılır. Çin və Yapon mədəniyyətində qızıl balıq festivalları, yeni il və toy rituallarında xüsusi yer tutur.
Qızıl balıq həm gözəlliyi, həm də asan baxımı ilə akvarium həvəskarlarının və ailələrin sevimlisidir. O, həyatımıza rəng, sevinc və uğur gətirir, uşaqlara qayğı və məsuliyyət hissi aşılayır. Müasir dövrdə düzgün baxım, balanslı qidalanma və gigiyena sayəsində qızıl balıqlar illərlə sağlam və rəngarəng həyat sürə bilir. Akvarium və bağ hovuzlarında qızıl balıq saxlamaq təkcə hobbi deyil, həm də daxili harmoniyanın, rahatlığın və uğurun bir parçasıdır.
Qızıl balıq haqqında tez-tez verilən suallar
Orta hesabla 10-15 il, yaxşı şəraitdə isə 20 ilədək yaşaya bilər.
Hər bir balığa minimum 40-50 litr su hesablanmalıdır. Balıqlar böyüdükcə akvariumu böyütmək lazımdır.
Xüsusi akvarium qidaları, canlı yem, qaynadılmış tərəvəz və göyərti.
18-24°C optimaldır. Həddindən artıq isti və ya soyuq sudan qaçınmaq lazımdır.
Bəli, lakin yalnız sakit və dinc balıq növləri ilə.
Təmiz su, uyğun temperatur və bitkilər, erkək və dişi balıqlar.
Genetik xüsusiyyətlər, yaş, stress və işıqlandırma səbəbindən dəyişə bilər.
Ayrı saxlamaq, suyun şəraitini yaxşılaşdırmaq və lazım olduqda akvarium dərmanlarından istifadə etmək.
Bəli, lakin suyun keyfiyyəti və temperaturu daim nəzarətdə olmalıdır.
Dekorativ gözəllik, stressin azalması və uğur rəmzi kimi dəyərləndirilir.
