Qızıl Yel Xəstəliyi: Səbəbləri, Simptomları – 2025

Qızıl yel xəstəliyi, xalq arasında daha çox “qızıl yel”, tibbdə isə erysipelas kimi tanınan, dəri və selikli qişalarda kəskin iltihabi proseslərlə müşahidə olunan infeksion xəstəlikdir. Bu xəstəlik bir çox insan üçün tanış olsa da, çox zaman onun səbəbləri, təhlükəsi və profilaktikası haqqında yetərincə məlumat olmur. Son illərdə həyat tərzinin dəyişməsi, ekoloji faktorlar və immunitet problemləri səbəbindən qızıl yel xəstəliyinə rast gəlinmə halları müəyyən qədər artıb. Xüsusilə yaşlılar, uşaqlar və xroniki xəstəlikləri olan insanlar bu xəstəlik üçün risk qrupundadır.

Qızıl yel xəstəliyinin səbəbləri və yoluxma yolları

Qızıl yel xəstəliyinin törədicisi əsasən A qrupundan olan beta-hemolitik streptokok bakteriyalarıdır. Bu mikroorqanizmlər normal şəraitdə dəriyə və ya selikli qişalara heç bir zərər verməsə də, müəyyən şəraitdə (dəridə çat, yara, zədələnmə, cızıq və s.) infeksiyaya səbəb olur.

Yoluxma yolları:

• Birbaşa təmas (infeksiyalı dəri və ya yara ilə təmasda olmaq)
• Məişət əşyaları (dəsmal, yataq dəsti, geyim, gigiyena vasitələri)
• Əl və alətlər (xüsusən manikür-pedikür, bərbər alətləri)
• Nadir hallarda – hava-damcı yolu ilə (çox sıx və pis gigiyenik şəraitdə)

Əlavə risk faktorları:

• Zəif immunitet, xroniki xəstəliklər (şəkərli diabet, böyrək, qaraciyər xəstəlikləri)
• Ayaq damarlarının xəstəlikləri (varikoz)
• Dəri xəstəlikləri (ekzema, psoriaz)
• Yaşlı yaş, artıq çəki

Qızıl yel xəstəliyinin əsas simptomları

Qızıl yel xəstəliyi adətən qəfil və kəskin şəkildə başlayır. Ən çox aşağı ətraflar (xüsusilə ayaqlar və baldır nahiyəsi), daha az hallarda isə üz, qollar və bədənin digər nahiyələrində müşahidə olunur.

Əsas simptomlar:

• Yüksək hərarət (bəzən 39-40°C-ə qədər qalxır)
• Titrətmə, üşütmə, halsızlıq, baş ağrısı, ümumi zəiflik
• Dərinin müəyyən bir nahiyəsində kəskin qızartı (parlaq, aydın sərhədli, bəzən kabarcıq və ya qaysaq əmələ gəlir)
• Şişkinlik və ağrı (infeksiya yerində)
• Bəzən limfa damarlarının iltihabı (limfangit), limfa düyünlərinin böyüməsi
• Nadir hallarda – irinli yaralar və qansızma

Qızartı sahəsi sürətlə böyüyə və bir neçə gün ərzində geniş əraziyə yayıla bilər. Xəstəlik xronikləşərsə, təkrari hücumlarla müşahidə oluna bilər.

Xəstəliyin gedişi və ağırlaşmaları

Qızıl yel xəstəliyi vaxtında müalicə olunmadıqda və ya yanlış müalicə aparıldıqda bir sıra ağırlaşmalara gətirib çıxara bilər:

• Absess, flegmona (iri irinli ocaq)
• Limfangit və limfostaz (limfa dövranı pozğunluğu, “fil ayağı”)
• Qan zəhərlənməsi (sepsis)
• Dərinin nekrozu (toxumaların ölməsi)
• Böyrək və ürəkdə fəsadlar

Bəzi hallarda xəstəlik təkrarlana və xroniki hal ala bilər.

Qızıl yel xəstəliyinin diaqnostikası

Diaqnoz əsasən klinik əlamətlərə (dərinin görünüşü, xəstənin şikayətləri və ümumi vəziyyəti) əsaslanır. Həkim əlavə olaraq aşağıdakı analiz və müayinələri də təyin edə bilər:

• Ümumi qan analizi (ilthab göstəricilərinin artması)
• Bakterioloji müayinə (zəruri hallarda)
• Limfa və ya irinli materialdan analiz
• Ultrason və ya digər instrumental müayinələr (ağırlaşma şübhəsi olduqda)

Müasir dövrdə, xüsusən 2025-ci ildə, dəqiq laborator analizlər və sürətli testlər diaqnozu qısa vaxtda dəqiqləşdirməyə imkan verir.

Müalicə üsulları və müasir tibbi yanaşmalar (2025)

Qızıl yel xəstəliyinin müalicəsi kompleks aparılır və əsas məqsəd infeksiyanı aradan qaldırmaq, ağırlaşmaların qarşısını almaq və təkrarlanmanı önləməkdir.

Əsas müalicə prinsipləri:

• Antibiotiklər – Beta-hemolitik streptokoka qarşı ən təsirli dərmanlar (penisillin qrupu, sefalosporinlər, makrolidlər və s.).
• Ağrı və hərarəti azaldan dərmanlar (parasetamol, ibuprofen)
• Antihistamin preparatlar (allergik reaksiyanı və qaşıntını azaltmaq üçün)
• Bədəndə maye balansını qorumaq (bol su, vitaminlər)
• Yerində antiseptik müalicə (qızartı və zədələnmiş sahəyə spirt, furasilin və ya digər dezinfeksiyaedici məhlullar)
• Yataq rejimi və infeksiyalı nahiyənin hündürdə saxlanılması (ayaqlarda olduqda)

Ağır hallarda:

• Stasionar müalicə, damardan antibiotik və infuziya terapiyası
• Cərrahi müdaxilə (irin ocaqları əmələ gəldikdə)

2025-ci ildə istifadə olunan yeni nəsil antibiotiklər, biomarker testlər və fərdi müalicə protokolları xəstəliyin ağırlaşmalarının qarşısını daha effektiv almağa imkan verir.

Profilaktika və xəstəliyin təkrarlanmamasının yolları

Qızıl yel xəstəliyinin qarşısını almaq və təkrarını önləmək üçün:

• Dərinin gigiyenasına daim diqqət etmək (təmizlik, quruluq, yaraların vaxtında müalicəsi)
• Xroniki dəri xəstəliklərini və zədələri vaxtında müalicə etmək
• İmmunitetin gücləndirilməsi (sağlam həyat tərzi, düzgün qidalanma, vitaminlər)
• Xüsusilə risk qrupunda olan şəxslərdə (şəkərli diabet, varikoz, yaşlılar) müntəzəm həkim müayinəsi
• İctimai yerlərdə və kollektivlərdə şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etmək
• Gigiyenik əşyaların paylaşılmaması

Təkrarlanan qızıl yel hallarında bəzi hallarda profilaktik antibiotik kursları və əlavə immunoterapiya tətbiq oluna bilər.

2025-ci ildə qızıl yel xəstəliyinin yeni yanaşmaları

Son illərdə, xüsusilə pandemiya dövründən sonra, mikroorqanizmlərin antibiotiklərə davamlılığının artması tibbdə yeni yanaşmalar tələb edir. 2025-ci ildə qızıl yel xəstəliyinin diaqnoz və müalicəsində aşağıdakı yeniliklər tətbiq olunur:

• Sürətli testlər və molekulyar diaqnostika – diaqnoz müddətini bir neçə saata endirir.
• Yeni nəsil antibiotiklər və fərdi müalicə sxemləri – fəsad və təkrarlanma riskini azaldır.
• Telemedisin və distant müşahidə – xəstələrin ev şəraitində monitorinqi və məsləhət.
• Reabilitasiya proqramları – limfostaz və uzunmüddətli dəri problemləri üçün.
• Əlavə təbii vasitələr və probiotiklərin istifadəsi – orqanizmin müqavimətinin artırılması üçün.

Qızıl yel xəstəliyi, ilk baxışda sadə dəri problemi kimi görünsə də, vaxtında müalicə olunmadıqda ciddi fəsadlara və həyat keyfiyyətinin azalmasına səbəb ola bilər. Müasir tibbin imkanları, düzgün gigiyena və profilaktik tədbirlər bu xəstəlikdən qorunmaq və sağalmaq üçün kifayət qədər effektivdir. Hər bir insan, xüsusilə risk qrupunda olanlar, dəri və ümumi sağlamlığa diqqət etməli, şübhəli simptomlar zamanı həkimə müraciət etməlidir. Sağlam həyat tərzi və yeni tibbi yanaşmalar sayəsində qızıl yel xəstəliyinin qarşısını almaq və vaxtında müalicə mümkün olur.