Qoçəhmədli kəndi, Qarabağın cənub-şərqində, Araz çayının qumlu vadisinə doğru enən hamar təpələrin ətəyində yerləşir. Bu torpaq əsrlər boyu köç yollarının kəsişmə nöqtəsi kimi tanınıb, karvanların dayandığı, tacirlərin nəfəs dərdiyi bir məkana çevrilib. Günəşi bol, mülayim iqlimi taxılçılıq, üzümçülük və heyvandarlığın inkişafına şərait yaradıb. XIX əsr səyyahlarının qeydlərində Qoçəhmədli “su ilə günəşin qovuşduğu bərəkətli ocaq” adlandırılırdı. Sovet dövründə kənd kolxoz sisteminə qoşularaq pambıq istehsalında rayon miqyasında ön cərgəyə çıxdı, 1970-ci illərin sonunda isə yeni suvarma kanalları əkin ərazilərini genişləndirdi. 1993-cü ilin avqust işğalı həyat ritmini dayandırdı, bağlar viran qaldı, sakinlər məcburi köçkün düşdülər. Lakin 2020-ci ilin 17 oktyabrında kənd yenidən Azərbaycan nəzarətinə qayıtdı və “Böyük Qayıdış”ın simvoluna çevrildi. Bu gün yenidənqurma proqramları torpağa yeni nəfəs verir: ağıllı infrastruktur, yaşıl enerji layihələri, müasir təhsil ocaqları. Daş-divar arasından boy atan çiçəklər kimi, Qoçəhmədli də öz köklərinə sadiq qalıb yeniliklərlə irəli addımlayır. Burada hər küknar, hər nar ağacı yeni tarix yazır, hər addım gələcəyə inamı möhkəmləndirir. Torpağın duyduğu sevinc, insan iradəsinin gücü ilə qovuşaraq əzmlə boy göstərir. Kənd sakinləri illərin həsrətini diriliklə, əmək sevgisi ilə əvəzləyir, uşaqların gülüşü səssiz qalmış həyətlərə can verir. Günəş panellərinin parıltısı torpağın bərəkəti ilə əl-ələ verib sabahın uğur hekayəsini toxuyur.
Tarixi Mirasın Qısa Xronikası
Qoçəhmədlinin yazılı tarixi XVIII əsrin sonlarında tərtib edilən Rusiya imperiya xəritələrində qeyd olunur, lakin şifahi rəvayətlər kəndin daha qədim türksayağı tayfa yurdlarından biri olduğunu bəyan edir. Qarabağ xanlığı dövründə buralar yaylaq-qışlaqların kəsişmə nöqtəsi idi, köç karvanları burada mol dayanıb heyvanlarını otarırdı.
Sovet hakimiyyəti illərində kənd kolxoz sisteminə inteqrasiya olundu, pambıq və üzüm istehsalına görə Füzuli rayonunda ilk beşlikdə yer aldı. 1993-2020-ci illər ərzində kənd işğal altında qalsa da, keçmiş sakinlərin xatirələrində evlərin planı, bağların qorxusuz səsləri yaşayırdı. Azadlıqdan sonra aparılan arxeoloji tədqiqatlar XVIII əsr məişət keramikasını, eləcə də tağlı su anbarlarını üzə çıxardı.
Coğrafi Mövqe və İqlim Xüsusiyyətləri
Kənd 39°32ʹ şimal enliyi, 47°07ʹ şərq uzunluğunda, dəniz səviyyəsindən təqribən 320 metr hündürlükdə qərar tutur. Ətraf relyef əsasən çöküntü süxurlu təpələr və gillicə vadilərlə səciyyələnir, bu da torpağın humus qatını zənginləşdirir və məhsuldarlığı artırır.
Yaylar istiliyi 38-40 °C-ədək yüksələn, payızlar isə uzun və quru keçir; qış aylarında qısa müddətli az şaxtalar müşahidə olunur. Yaz yağışlarının bol düşməsi taxılçılığa əlavə su sərfiyyatına qənaət imkanı verir. Araz çayının qısamüddətli daşqınları sahəyə mineral qatlar gətirərək torpağın fiziki-kimyəvi tərkibini zənginləşdirir.
Yenidənqurma və “Ağıllı Kənd” Konsepsiyası
Rəsmi baş plan 94,6 hektar ərazidə ağıllı infrastrukturun qurulmasını nəzərdə tutur. Layihə çərçivəsində günəş panelləri, bioqaz qurğuları, optik internet xətləri və rəqəmsal idarəetmə mərkəzi inteqrasiya edilir.
Birinci mərhələdə 204 fərdi ev inşa olunur, hər ev smart sayğaclar və “yaşıl dam” texnologiyası ilə təchiz edilir. Yeraltı elektrik xətləri, yağış sularının toplanması üçün sarnıç sistemi, eləcə də e-idarəetmə platforması kəndin enerji və su sərfiyyatına real vaxt rejimində nəzarət imkanı yaradacaq.
Demoqrafik Strukturu və Sosial Profil
Layihələndirilmiş tutum 1364 nəfər, yəni 341 ailədir; ilkin mərhələdə 710 sakin kəndə qayıdacaq. Qayıdanların 60 faizi məhz Qoçəhmədlinin köhnə sakinləridir, 40 faizi isə rayonun müxtəlif kəndlərindən məcburi köçkün olmuş ailələrdir.
Əhalinin orta yaşı 28-dir, gənclərin 65 faizi kənd təsərrüfatı mühəndisliyi, informasiya texnologiyaları və logistika üzrə peşə kurslarından keçib. Bu struktur ənənə ilə innovasiyanı sintez edən əmək bazarı formalaşdırır.
Kənd Təsərrüfatı və İqtisadi Potensial
Əsas fəaliyyət sahələri taxıl, üzüm və heyvandarlıqdır. İrriqasiya sistemlərinin bərpası nəticəsində məhsuldarlığın 40 faiz artacağı proqnozlaşdırılır. Üzüm sortlarından “Xındıgən” və “Agdam-Saperavi” yeni şitillər vasitəsilə artırılır, yaxın gələcəkdə emal üçün mini şərab zavodu planlaşdırılır.
Heyvandarlıqda yerli boz mal-qara cinsi üstünlük təşkil edir, süd məhsullarının emalı kooperativ üsulla təşkil olunur. Dron monitorinqi otlaq sahələrinin vəziyyətini izləyərək yem rasionunu optimallaşdırmağa kömək edəcək.
| Göstərici | 2025 Planı | Tam Güc |
|---|---|---|
| Əhalinin sayı | 710 nəfər | 1364 nəfər |
| Fərdi evlər | 204 ədəd | 341 ədəd |
| Əkin sahəsi | 320 ha | 500 ha |
| Günəş elektrik stansiyası | 3 MW | 5 MW |
| İnternet bağlantısı | 1 Gb/s | 10 Gb/s |
İnfrastruktur Layihələri və Nəqliyyat
Qoçəhmədli-Füzuli magistral xətti 15 metr enində asfalt örtüklə yenilənir, kənddaxili 6,4 km yol isə beton-kübik materialla döşənir. Avtobus terminalı və yük anbarlarından ibarət nəqliyyat qovşağı məhsul ixracını sürətləndirəcək.
Enerji təminatı üçün 35/10 kV-lıq yarımstansiya, eləcə də 3 MW gücündə günəş elektrik stansiyası qurulur. Növbəti mərhələdə bioqaz müəssisəsi kəndin enerji müstəqilliyini tam təmin edəcək.
Mədəni İrs və Abidələrin Bərpası
Qoçəhmədli məscidi XIX əsrin əvvəllərində ucaldılıb, Qarabağ memarlıq məktəbinin kərpic-daş konstruksiyalı nümunəsi sayılır. İşğal illərində zədələnən minarələr rekonstruksiya olunaraq orijinal naxışlar qorunur.
Kəndin musiqi irsi aşıq Qocağ Əsgərovun ifalarında yaşamaqdadır; onun oxuduğu “Segah” muğamının yerli variantı milli musiqi arxivlərində saxlanılır. Restavrasiya olunan klub binası gələcəkdə muğam festivallarına ev sahibliyi edəcək.
Turizm Perspektivləri və Yaşıl Marşrutlar
Ekoturizm xəritəsində Qoçəhmədli meşə-çöl biomu ilə dağətəyi zonanın sərhədində yerləşən nadir dəhliz kimi qeyd olunur. Baharda Xarıbülbül və Şuşa laləsinin yabanı formalarına rast gəlinir.
Trekking, velosiped marşrutları və kənd evlərində qonaqlama xidmətləri üçün investisiya planı hazırlanır. Açıq hava restoranlarında lavaş üstü qovurma və kükü kimi yerli təamlar mövsümə uyğun təqdim ediləcək.
Təhsil, Sağlamlıq və Rəqəmsal İdarəetmə
Kənddə tam orta məktəb, peşə yönümlü kollecdən ibarət təhsil klasteri yaradılır; dərslik proqramına STEAM modulu əlavə ediləcək. Sağlamlıq mərkəzi telemedicina vasitəsilə Füzuli Mərkəzi Xəstəxanasına inteqrasiya olunur.
Rəqəmsal idarəetmə platforması sakinlərin kommunal ödənişləri, sənəd dövriyyəsi və kənd xərclərini mobil tətbiq üzərindən izləməsinə imkan verəcək. Ağıllı kameralar təhlükəsizlik sisteminə, meteoroloji stansiyalar isə aqroloji təhlilə xidmət edəcək.
Qoçəhmədli yenidən doğulan bir yurd kimi tarix, təbiət və insan əzminin birgə uğur dastanını yazır. Tikinti kranlarının ritmik sədaları kəndin yeni simfoniyasını bəstələyir, tərk edilmiş həyətlər uşaqların gülüşü ilə yenidən canlanır. Ağıllı texnologiyaların gətirdiyi rahatlıq ənənəvi əmək vərdişlərini kölgədə qoymur, əksinə, modernləşdirərək dəyərlərin qorunmasına körpü rolunu oynayır. Yenidən bərpa olunan məscidin azan səsi və məktəbdə qurulan robototexnika laboratoriyası eyni gündə fəaliyyətə başlayır. Bu harmoniyada kökə bağlılıqla müasirlik əl-ələ verərək kənd həyatının yeni modelini nümayiş etdirir. Ömrü boyu torpaq üçün darıxan sakinlər indi səbrlə qazanılmış barış ovqatını ehtiyatla qoruyur. Daşlar arasında açan bahar çiçəkləri tənha qalmış yolları bəzəyir, quşlar rəsədgah kimi ucaldılan dirəklərdə yenidən yuva qurur. Kəndin hər səhəri əvvəlki itkilərin xatirəsinə minnətdarlıq, sabahın çağırışlarına inamla başlayır.
Ən Çox Verilən Suallar
Kənd Qarabağın cənub-şərqində, Füzuli rayonunun Araz çayına yaxın aran-dağətəyi zonasında yerləşir. Koordinatları təxminən 39°32ʹ N və 47°07ʹ E-dir. Dəniz səviyyəsindən 320 metr yüksəklikdə qərar tutması iqlimin mülayim olmasına səbəb olur. Ətrafda Arazın əsrarəngiz vadisi və kiçik çay qolları torpağı su ilə təmin edir.
Qoçəhmədli 1993-cü ilin avqustunda işğal olunmuş, 2020-ci il 17 oktyabrda Azərbaycan Ordusunun keçirdiyi uğurlu əməliyyat nəticəsində azad edilmişdir. Həmin gün kənd həyatının bərpası üçün dönüş nöqtəsi oldu. Azadlıq tarixi sakinlər üçün milli həmrəyliyin rəmzi sayılır. Azadlıqdan sonra genişmiqyaslı yenidənqurma layihələri start götürdü.
Yeni baş plan 94,6 hektar ərazini əhatə edir. Bu sahəyə yaşayış məhəllələri, ictimai obyektlər, bağ-park zonaları və kənd təsərrüfatı sahələri daxildir. Plan torpaq-sahə balansını qorumaq üçün ekoloji prinsiplərə əsaslanır. Hər mərhələdə infrastruktur beynəlxalq tikinti normalarına uyğun inşa edilir.
Layihə günəş panelləri, bioqaz qurğuları, rəqəmsal su və enerji monitorinqi, eləcə də dron əsaslı əkin təhlili texnologiyalarını ehtiva edir. IoT sensorları enerji sərfiyyatını real vaxtda izləyəcək. E-idarəetmə platforması kommunal xərclərin ödənişini onlayn asanlaşdıracaq. Bu yanaşma kəndin karbon izini azaldacaq.
Birinci mərhələdə inşa edilən 204 evə 710 nəfərin köçürülməsi planlaşdırılır. İkinci mərhələdə əlavə 137 ev tikilərək ümumi yaşayış fonduna çıxarılacaq. Hər mərhələdən əvvəl evlərin keyfiyyəti və kommunikasiya xətləri dövlət yoxlamasından keçir. Köçürülmə prosesi sosial paket və məşğulluq proqramları ilə müşayiət olunacaq.
Kəndin iqtisadi dayaqları taxılçılıq, üzümçülük və heyvandarlıqdır. Suvarma sistemlərinin bərpa edilməsi məhsuldarlığı artıracaq. Heyvandarlıqda süd emalı kooperativ prinsipi ilə təşkil olunacaq. Mini şərab zavodu üzümçülüyü əlavə gəlir mənbəyinə çevirəcək.
Məscid Qarabağ memarlıq üslubunda, kərpic-daş konstruksiyası ilə XIX əsrin əvvəllərində inşa edilib. İşğal dövründə zədələnmiş olsa da minarələr və yazıtaflar orijinal üslubda restavrasiya olunur. Restavrasiya bitdikdən sonra məscid dini və ictimai həyatın mərkəzi rolunu bərpa edəcək. Burada dini-mədəni turizm potensialı da nəzərdə tutulur.
Kənd endemik bitki və quş növləri ilə zəngin meşə-çöl biomu üzərində yerləşir. Trekking və velosiped marşrutları, glamping tipli düşərgələr üçün meydançalar hazırlanır. Baharda Xarıbülbül və Şuşa laləsi turistlərin xüsusi marağına səbəb olur. Açıq hava restoranlarında yerli mətbəx nümunələri təqdim ediləcək.
Təhsil klasteri STEAM proqramları, robototexnika laboratoriyası və peşə hazırlıq mərkəzindən ibarət olacaq. Gənclər kənd təsərrüfatı mühəndisliyi, proqramlaşdırma və logistika sahələrində iş tapa biləcək. Dövlət dəstəyi start-up layihələrini subsidiyalaşdırır. Rəqəmsal bacarıqların tədrisi kəndin modernləşməsinə təkan verir.
Kəndin yenidən qurulması Qarabağın sosial-iqtisadi reabilitasiyası üçün prototip rolunu oynayır. Ağıllı texnologiyalar və mərhələli köçürülmə mexanizmi digər azad edilmiş ərazilərə nümunə göstərilir. İnteqrə olunmuş infrastruktur regionun rəqabət qabiliyyətini artırır. Model kənd yerlərində müasir həyat tərzi ilə ənənəvi dəyərləri birləşdirir.
