Qoturluq : Əsas əlamətləri, Yayılma səbəbləri

Qoturluq insanlıq tarixi boyu həm fərdi, həm də ictimai sağlamlığa təsir etmiş, tibbin və gigiyena elminin inkişafında mühüm rol oynamış xəstəliklərdən biri hesab edilir. Bu xəstəlik təkcə insanlarda deyil, həm də heyvanlarda rast gəlinən, yoluxucu və kəskin qaşınma ilə müşayiət olunan, dəri problemlərinə səbəb olan parazitar bir infeksiya kimi tanınır. Qoturluq əsasən, cəmiyyətin sosial-iqtisadi durumunun göstəricisi kimi də dəyərləndirilə bilər. Tarixən yoxsulluq, gigiyenik şərtlərin zəifliyi, sıx məskunlaşma və müharibələr zamanı qoturluğun yayılması daha geniş miqyas almışdır. Müasir dövrdə də bu xəstəlik dünyanın bir çox ölkəsində aktuallığını saxlayır və sağlamlıq sistemi üçün ciddi problem olaraq qalır.

Qoturluqla bağlı cəmiyyət arasında bəzən yanlış fikirlər, qorxular və miflər formalaşsa da, müasir tibb bu xəstəliyin yaranma səbəblərini, diaqnostikasını, müalicəsini və profilaktikasını tam dəqiqliklə izah edə bilir. Hər bir insanın qoturluq barədə düzgün və elmi əsaslı məlumata malik olması, xəstəliyin vaxtında aşkar edilməsi və qarşısının alınması üçün vacibdir.

Qoturluq nədir və necə yayılır?

Qoturluq (lat. scabies) dəriyə yeridikdən sonra kəskin qaşınma, səpgilər və müxtəlif dəri problemləri yaradan Sarcoptes scabiei adlı mikroskopik parazitin – qotur gənəsinin – törətdiyi xəstəlikdir. Bu parazit əsasən insan dərisinin səthi qatında yaşayır, orada gəzərək dəri altında tunellər açır və yumurtalarını qoyur. Gənə insan dərisində hərəkət etdikcə və immun reaksiya başladıqca dəhşətli qaşınma və narahatlıq yaranır.

Qoturluq əsasən birbaşa dəri təması, çarpayı, geyim, dəsmal və digər şəxsi əşyalar vasitəsilə yoluxur. Xüsusilə ailə üzvləri, uşaq bağçaları, yataqxanalar və qocalar evləri kimi kollektiv yerlərdə yayılması daha sürətli olur. İmmuniteti zəif olan insanlarda, yaşlılarda və uşaqlarda xəstəliyin klinik gedişi daha ağır ola bilər.

Qoturluq xəstəliyinin əsas əlamətləri

Qoturluğun klinik əlamətləri müxtəlif ola bilər, lakin ən xarakterik simptomlar aşağıdakılardır:

• Davamlı və dözülməz qaşınma: Xüsusilə gecə saatlarında artır. Qaşınma bədənin müxtəlif nahiyələrini əhatə edə bilər.
• Dəridə səpgilər və izlər: Əksər hallarda əl barmaqları arası, bilək, dirsək, qoltuqaltı, göbək ətrafı, cinsiyyət orqanları, ayaq biləyi və çiyin nahiyəsində kiçik qırmızı səpgilər, qabarcıqlar, qurdvari izlər (gənənin açdığı tunellər) müşahidə olunur.
• Çəhrayı və ya bənövşəyi ləkələr: Dəridə qaşıntı nəticəsində zədələnmələr və qotur gənələrinin hərəkəti nəticəsində izlər meydana gəlir.
• İkincili infeksiyalar: Dəri qaşınma nəticəsində zədələndiyinə görə bakterial infeksiyalar (streptokokk, stafilokokk və s.) əlavə oluna bilər.

Qoturluqda bəzi xüsusi formalar da var: Norveç qoturluğu (ağır, yayılmış forması), uşaq və körpələrdə ağırlaşmış hallar, immunsupressiv xəstələrdə qeyri-adi klinik gediş.

Qoturluğun yayılma səbəbləri və risk faktorları

Qoturluq sosial, gigiyenik və tibbi faktorların birgə təsiri nəticəsində daha tez yayılır. Əsas səbəbləri aşağıdakı kimi izah etmək olar:

• Yaxın və uzunmüddətli dəri təması (ailə daxilində, uşaq kollektivləri)
• Gigiyenik şərtlərin pozulması, sıx məskunlaşmış yerlərdə yaşama
• İctimai nəqliyyatda, idman zallarında, kollektiv çimmə yerlərində təmas
• İmmunitetin zəif olması (xroniki xəstəliklər, yaşlılar, uşaqlar)
• Geyim, yataq dəsti, dəsmal və digər şəxsi əşyaların birgə istifadəsi

Xəstəlik ən çox payız və qış aylarında, gigiyenik tədbirlərin zəif olduğu yerlərdə yayılır.

Qoturluğun diaqnostikası: Necə aşkar olunur?

Qoturluq diaqnozu klinik əlamətlər, xəstənin şikayətləri və laborator müayinələrlə təsdiqlənir. Dermatoloq ilk növbədə xəstənin dəri səthinə baxış keçirir, səpgilərin xarakteri və yerləşməsi, qaşınma bölgələri nəzərdən keçirilir. Klassik hallarda, əl barmaqları arası, biləklər, dirsəklər və digər tipik yerlərdə tunellər və səpgilər aşkarlanır.

Diaqnostikanı təsdiqləmək üçün aşağıdakı üsullardan istifadə olunur:

• Dəri səthindən qaşıntı yerindən material götürülür və mikroskop altında gənənin, yumurtasının və ya ifrazatının aşkar edilməsi
• Dərinin zədələnmiş hissəsinə xüsusi reagentlərin (məsələn, mürekkəb) çəkilməsi və tunellərin vizuallaşdırılması
• Qotur gənəsinin yaratdığı izlərin dermatoskopla baxışı

Bəzi hallarda dəri biopsiyası və əlavə laborator müayinələr də aparılır.

Qoturluğun müalicəsi: Hansı üsullar təsirli sayılır?

Qoturluğun müalicəsi həkim nəzarəti ilə aparılmalıdır. Müasir tibbdə qoturluq üçün effektiv dərman preparatları mövcuddur. Ən çox istifadə olunanlar:

• Permetrin tərkibli mazlar – ən təhlükəsiz və təsirli vasitədir, bütün bədənə tətbiq edilir və müəyyən müddət saxlanılır.
• Benzilbenzoat emulsiyası – xüsusilə böyüklərdə və yeniyetmələrdə geniş istifadə edilir.
• Krotamiton, kükürdlü məlhəm, lindan – əlavə seçim kimi istifadə olunur.
• Antihistamin preparatları və yerli qıcıqəleyhinə dərmanlar – qaşınmanı və allergik reaksiyaları azaldır.

Müalicənin effektivliyi üçün aşağıdakılar vacibdir:

• Bütün ailə üzvlərinin, birgə təmasda olan şəxslərin eyni zamanda müalicəsi
• Geyim, yataq dəsti və şəxsi əşyaların yüksək temperaturda yuyulması və ütülənməsi
• İstifadə olunan məişət əşyalarının dezinfeksiyası
• İkinci dəfə yoluxmamaq üçün təkrar müayinələr və gigiyena qaydalarına əməl etmək

Cədvəl: Qoturluq müalicəsində istifadə olunan əsas vasitələr və tədbirlər

Qoturluqdan qorunma yolları və profilaktika

Qoturluq xəstəliyinin qarşısının alınması üçün əsas tədbirlər gigiyena qaydalarına ciddi əməl etmək, şəxsi əşyaların birgə istifadəsindən çəkinmək, ictimai yerlərdə təmizliyə diqqət etmək, kollektivlərdə tez-tez müayinələr keçirməkdir. Uşaqlarda, yaşlılarda və xəstəxana, bağça, yataqxana kimi qapalı müəssisələrdə profilaktik tədbirlər xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

Əgər ailədə və ya kollektivdə qoturluğa yoluxmuş şəxs aşkar edilibsə, bütün əlaqədə olanlar həkimə müraciət etməli, lazımi müalicə almalı və gigiyenik tədbirlərə riayət etməlidirlər.

Qoturluqla bağlı yanlış fikirlərdən biri odur ki, bu xəstəlik yalnız kasıb və gigiyenasız insanlarda olur. Əslində, gigiyena qaydalarına əməl olunmadıqda hər kəs yoluxa bilər.

Qoturluq və cəmiyyət

Qoturluq təkcə tibbi deyil, həm də sosial və psixoloji problem hesab olunur. Çünki yoluxmuş insanlar bəzən cəmiyyətdə diskriminasiyaya, utancaqlığa, özünəqapanmaya məruz qalır. Xəstənin həyat keyfiyyəti, gündəlik fəaliyyəti, yuxu və psixoloji durumu pisləşə bilər. Bu baxımdan xəstələrin sosial dəstəyi və maarifləndirilməsi, təhsil və səhiyyə qurumlarının bu sahədə işi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Qoturluqdan əziyyət çəkən şəxslərlə ünsiyyətdə nəzakətli, anlayışlı olmaq, onlara psixoloji dəstək vermək vacibdir.

Qoturluq, düzgün müalicə və profilaktika tədbirləri görüldükdə tam sağalan, lakin vaxtında aşkar olunmadıqda ciddi fəsadlara yol aça bilən, insanın və cəmiyyətin sağlamlığı üçün əhəmiyyətli infeksion xəstəlikdir. Sosial maarifləndirmə, gigiyena qaydalarına əməl və vaxtında tibbi yardıma müraciət bu xəstəliklə mübarizədə əsas şərtlərdir. Müasir tibbin imkanları sayəsində qoturluq xəstəliyinə qalib gəlmək mümkündür.

Ən Çox Verilən Suallar