QSC nədir?
Müasir dövrdə iqtisadiyyatın əsas hərəkətverici qüvvələrindən biri sahibkarlıq fəaliyyətidir. Sahibkarlıq formaları isə müxtəlif təşkilati-hüquqi modellərə əsaslanır. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən şirkətlər və müəssisələr, əsasən, bir neçə hüquqi forma altında qurulur. Bu formalardan biri də “Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti” – yəni QSC-dir. Bu məqalədə QSC-nin mahiyyəti, hüquqi xüsusiyyətləri, üstünlükləri və digər təşkilati formalarla fərqləri izah ediləcək.
Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti (QSC) nədir?
Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti — məhdud sayda səhmdarın iştirak etdiyi, səhmləri yalnız həmin səhmdarlar arasında bölüşdürülən və açıq şəkildə satışa çıxarılmayan bir hüquqi şəxs formasıdır. Başqa sözlə, QSC-də səhmlər yalnız cəmiyyətin təsisçiləri və ya əvvəlcədən müəyyən edilmiş şəxslər arasında paylanır və bu səhmlər açıq bazarda (birja və ya digər sərbəst satış vasitələri ilə) alınıb-satıla bilməz.
Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsində də QSC-yə dair müddəalar konkret şəkildə göstərilmişdir. Məcəlləyə əsasən, Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti, hüquqi şəxs statusuna malik olmaqla, mülkiyyət hüququ əsasında müstəqil balans və əmlaka sahib olur, müstəqil vergi ödəyicisi kimi fəaliyyət göstərir.
QSC-nin hüquqi xüsusiyyətləri
Qapalı Səhmdar Cəmiyyətlərinin əsas hüquqi xüsusiyyətlərini aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar:
- Səhmdarların sayı məhduddur – Adətən, QSC-də iştirak edən səhmdarların sayı 50 nəfəri keçmir.
- Səhmlərin dövriyyəsi məhduddur – QSC-nin səhmləri yalnız təsisçilər və ya əvvəlcədən razılaşdırılmış şəxslər arasında dövr edir. Səhmlər açıq satışa çıxarılmır.
- Əmlak məsuliyyəti – Səhmdarlar cəmiyyətin borclarına görə yalnız cəmiyyətə qoyduqları kapital (səhmlər) qədər məsuliyyət daşıyırlar. Yəni şəxsi əmlakla cavabdehlik daşımırlar.
- İdarəetmə orqanları – QSC-də ümumi yığıncaq, müşahidə şurası (əgər nəzərdə tutulubsa), icra orqanı (direktor və ya idarə heyəti) mövcud olur.
- Qeydiyyat tələbləri – QSC-nin yaradılması dövlət qeydiyyatından keçməklə həyata keçirilir. Təsis sənədləri və nizamnamə hazırlanaraq aidiyyəti dövlət orqanına təqdim olunur.
QSC və ASC fərqləri
QSC ilə yanaşı, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən başqa bir səhmdar cəmiyyəti növü – Açıq Səhmdar Cəmiyyəti (ASC) də mövcuddur. Hər iki model səhmdarların iştirakı ilə yaradılır, lakin onların fərqli cəhətləri var:
| Xüsusiyyət | QSC | ASC |
| Səhmdar sayı | Məhdud (50 nəfərə qədər) | Məhdudiyyət yoxdur |
| Səhmlərin satışı | Yalnız daxili dövriyyə | Açıq bazarda satış mümkündür |
| Yatırım imkanları | Məhduddur | Genişdir, daha çox sərmayə cəlb edilir |
| Şəffaflıq tələbləri | Müəyyən həddə | Daha yüksək səviyyədə (məsələn, maliyyə hesabatlarının açıqlanması) |
| Nizamnamə kapitalı | Nisbətən az ola bilər | Adətən daha yüksək olur |
QSC-nin seçilməsi, adətən, ailə biznesləri, dostlar arasında qurulan şirkətlər və ya investorlardan gizli saxlanılması istənilən layihələr üçün daha məqsədəuyğundur. ASC isə geniş investor auditoriyasını cəlb etmək istəyən, daha iri miqyaslı layihələr üçün nəzərdə tutulur.
QSC-nin üstünlükləri
Qapalı Səhmdar Cəmiyyətlərinin bəzi üstünlükləri aşağıdakılardır:
- Yoxlanılmış tərəfdaşlarla işləmək imkanı: Səhmlərin yalnız tanınmış şəxslərə satılması nəticəsində risklər azalır.
- Daha asan idarəetmə: Az sayda səhmdarın olması qərarvermə prosesini sürətləndirir.
- Kapital toplamaq imkanı: Bank kreditləri və daxili investisiyalarla kapital toplamaq mümkündür.
- Hüquqi şəxs statusu: QSC müstəqil hüquqi şəxs olduğu üçün onun adı ilə müqavilələr bağlamaq və məhkəməyə müraciət etmək imkanı var.
- Məhdud məsuliyyət: Səhmdarların fərdi əmlakı riskə atılmır.
QSC yaratmaq üçün tələb olunan əsas addımlar
Azərbaycanda QSC yaratmaq üçün aşağıdakı əsas mərhələlərdən keçmək lazımdır:
- Təsisçilərin müəyyən edilməsi – QSC yaratmaq üçün ən azı bir təsisçi olmalıdır.
- Nizamnamənin hazırlanması – Cəmiyyətin fəaliyyəti və idarəetmə prinsipləri burada əks olunur.
- Nizamnamə kapitalının formalaşdırılması – Təsisçilər tərəfindən müəyyən edilmiş məbləğdə kapital ayrılmalıdır.
- Dövlət qeydiyyatı – Ədliyyə Nazirliyinə müraciət edilərək cəmiyyətin hüquqi qeydiyyatı aparılır.
- Vergi uçotu – QSC vergi ödəyicisi kimi qeydiyyatdan keçməlidir.
- Bank hesablarının açılması – Təşkilatın maliyyə dövriyyəsi üçün bank hesabı açılır.
QSC forması kimlər üçün uyğundur?
Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti aşağıdakı hallarda daha məqsədəuyğundur:
- Ailə biznesləri və yaxın dostlar arasında qurulan şirkətlər.
- Sahibkarlıq fəaliyyətinə yeni başlayanlar.
- Səhmdar sayının məhdud olduğu müəssisələr.
- İctimaiyyətdən və xarici investorların diqqətindən uzaq qalmaq istəyən təşəbbüskarlar.
QSC – hüquqi baxımdan müstəqil, səhmdarları arasında səhmlərin dövr etdiyi, məhdud məsuliyyətli bir sahibkarlıq formasıdır. Bu cür təşkilati model daha çox etibara əsaslanan və kiçik-miqyaslı biznes layihələri üçün uyğundur. QSC yaratmaqla sahibkarlar həm hüquqi şəxs statusuna malik olurlar, həm də öz fəaliyyətlərini daha strukturlaşdırılmış və hüquqi çərçivədə davam etdirə bilirlər.
Hər bir sahibkar üçün düzgün təşkilati-hüquqi forma seçmək son dərəcə vacibdir. QSC forması isə, düzgün yanaşma ilə qurulduqda, həm riskləri azaldır, həm də dayanıqlı inkişaf üçün əlverişli zəmin yaradır.
Ən çox verilən suallar:
Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti (QSC) — səhmləri yalnız təsisçilər və ya məhdud şəxslər arasında dövr edən, açıq satışa çıxarılmayan və məhdud sayda səhmdarı olan hüquqi şəxsdir.
Əsas fərq səhmlərin dövriyyəsindədir: QSC-də səhmlər yalnız müəyyən şəxslər arasında dövr edir, ASC-də isə səhmlər açıq bazarda istənilən şəxs tərəfindən alınıb-satıla bilər. Bundan əlavə, ASC-də səhmdar sayı limitsiz ola bilər.
Xeyr. QSC-də səhmdarlar yalnız cəmiyyətə qoyduqları investisiya (səhmlər) miqdarında məsuliyyət daşıyırlar. Şəxsi əmlakları ilə cavabdeh deyillər.
QSC yaratmaq üçün ən azı bir təsisçi kifayətdir. Lakin səhmdarların ümumi sayı 50 nəfəri keçməməlidir.
QSC-nin əsas üstünlükləri: məhdud məsuliyyət, qərarların daha tez qəbul olunması, tanınmış tərəfdaşlarla işləmək imkanı və sadələşdirilmiş idarəetmədir.
Bəli, lakin yalnız cəmiyyətin təsisçiləri və ya əvvəlcədən razılaşdırılmış şəxslər arasında. Açıq satış (birja vasitəsilə) qadağandır.
Əgər səhmdarların sayı 50 nəfəri keçərsə və ya cəmiyyət səhmlərini açıq bazarda satmaq qərarına gələrsə, QSC ASC-yə çevrilməlidir
QSC yaratmaq üçün nizamnamə hazırlanmalı, təsis müqaviləsi tərtib olunmalı, nizamnamə kapitalı müəyyən edilməli və dövlət qeydiyyatından keçməlidir.
QSC forması, daha çox ailə biznesləri, yaxın dostlar arasında qurulan şirkətlər və məhdud iştirakçılı layihələr üçün uyğun hesab olunur.
QSC-lər Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi, “Səhmdar Cəmiyyətləri haqqında” Qanun və digər aidiyyəti normativ aktlara əsasən fəaliyyət göstərir.
