Qvardiya termini hərbi tarixdə və dövlət idarəetməsində xüsusi statusa malik olmuş bir anlayışdır. Bu sözün mənşəyi latın dilindəki “guardia” – qorumaq, mühafizə etmək sözündən gəlir və Avropa dillərinin bir çoxunda fərqli formalarda işlədilir. Qvardiya, ilk olaraq, dövlət başçısının, ali rəhbərin və ya hökumət nümayəndələrinin fiziki təhlükəsizliyini təmin edən elit və seçilmiş hərbi birləşmə kimi yaranıb. Zaman keçdikcə qvardiya anlayışı sadəcə mühafizə xidməti deyil, həm də xüsusi hazırlıqlı və yüksək döyüş qabiliyyətinə malik ordu hissəsi kimi geniş mənada işlədilib.
Tarixən qvardiya Avropanın bir çox ölkələrində kral saraylarında, imperiya idarəetməsində xüsusi statuslu silahlı dəstə kimi fəaliyyət göstərmişdir. Onlar dövlətin və hakimiyyətin ən etibarlı, sədaqətli və fədakar əsgərləri sayılırdı. Bu birləşmələr yalnız adi əsgərlərdən deyil, fiziki və mənəvi baxımdan seçilmiş, xüsusi təlim və hazırlıq keçmiş şəxslərdən ibarət olurdu.
Qvardiyanın yaranması və Avropada inkişafı
Qvardiya anlayışının ən qədim nümunələri qədim Roma imperiyasında – “Praetorian Guard” adlanan xüsusi mühafizəçi dəstəsində müşahidə olunur. Onlar imperatoru qorumaq və onun əleyhinə edilən sui-qəsdlərin qarşısını almaq məqsədilə yaradılmışdı. Orta əsrlər Avropasında isə qvardiya kral sarayının ayrılmaz hissəsi, dövlətin və şəxsi mülklərin qorunması üçün vacib elementə çevrilmişdir.
XVII-XVIII əsrlərdə Fransada “Qvardiya” anlayışı kral ordu strukturunun ən yüksək pilləsində qərarlaşdı. Məşhur “Fransız Kral Qvardiyası” (“Garde du Corps”) ölkənin hərbi tarixində elitar birləşmə kimi ad qazandı. Qvardiyanın tərkibinə daxil olmaq böyük şərəf sayılırdı və bu, həm də siyasi güc simvolu idi. Rusiyada da I Pyotr dövründən etibarən “Qvardiya Alayları” yaradıldı və sonradan bu ənənə Çar Rusiyası və SSRİ dövründə də davam etdirildi.
Qvardiya anlayışının Osmanlıda və Şərqdə tətbiqi
Qvardiya anlayışı təkcə Avropada deyil, Şərq ölkələrində də fərqli formalarda təzahür etmişdir. Osmanlı imperiyasında sultanın şəxsi təhlükəsizliyini təmin etmək üçün xüsusi “Yeniçəri” (yeni əsgərlər) birləşməsi yaradılmışdı. Onlar döyüş hazırlığına və sədaqətə görə seçilirdi və bir növ qvardiya funksiyasını yerinə yetirirdilər. İranda şah sarayının qorunması üçün “Qacar qvardiyası” və digər xüsusi dəstələr mövcud idi.
Azərbaycan ərazisində xanlıqlar və çar dövründə də hakim şəxslərin qorunması üçün xüsusi seçilmiş dəstələr yaradılmış, “qoruyucu əsgərlər” xalq arasında nüfuzlu olmuşdur. Qvardiya birbaşa olaraq dövlətin güc və hakimiyyət rəmzi, ictimai asayişin təminatçısı kimi qəbul olunurdu.
Qvardiya statusunun əldə olunması və onun hüquqları
Qvardiyada xidmət etmək üçün xüsusi fiziki və mənəvi göstəricilər tələb olunur. Seçimlər zamanı namizədlərin sədaqəti, döyüş hazırlığı, vətənpərvərliyi və rəhbərliyə bağlılığı əsas meyar kimi götürülür. Qvardiya əsgərləri adi hərbi qulluqçulardan daha yaxşı təlim görür, yüksək döyüş texnikası və silahlarla təmin edilir, geyim və nişanlarına görə fərqlənirlər.
Qvardiya statusu əldə edən hərbi hissə və ya şəxslər xüsusi imtiyazlara və hüquqlara sahib olur. Onlar dövlət tədbirlərində, paradlarda ön sırada gedir, mükafatlar və təltiflər almaq imkanına malik olur, hərbi xidmət müddətində və sonra dövlət tərəfindən xüsusi qayğı ilə əhatə olunurlar. Qvardiyanın adı çox vaxt hərbi hissənin rəsmi adında (“Qvardiya alayı”, “Qvardiya batalyonu”, “Qvardiya diviziyası”) da əks olunur.
Qvardiya vətənpərvərlik və qəhrəmanlıq simvolu kimi
Qvardiya yalnız fiziki güc deyil, həm də mənəvi dəyərlərin, sədaqətin, dözümlülüyün və qəhrəmanlığın təcəssümüdür. Tarixdə bir çox qvardiya hissələri ən ağır döyüşlərdə, dövlətin və millətin taleyi həll olunan anlarda ön cəbhədə vuruşub, adlarını əbədi qəhrəmanlıq salnaməsinə yazdırıblar. Onların fədakarlığı, sarsılmaz iradəsi və cəsarəti cəmiyyət tərəfindən hər zaman yüksək qiymətləndirilib.
Qvardiya bir çox ölkələrdə dövlət və millət qarşısında sədaqətin, inamın və gücün simvolu kimi təbliğ olunur. Xüsusilə müharibələr zamanı qvardiyanın göstərdiyi şücaət xalq arasında əfsanəyə çevrilib və tarixi romanlarda, filmlərdə, dastanlarda geniş şəkildə təsvir edilib.
Qvardiya termininin müasir hərbi və hüquqi statusu
Müasir dövrdə bir sıra ölkələrdə qvardiya anlayışı xüsusi rəsmi və hüquqi statusa malikdir. Məsələn, Rusiyada “Qvardiya” statusu hərbi hissələrə, onların şəxsi heyətinə dövlət tərəfindən xüsusi sərəncamla verilir. Qvardiya statusu əldə etmiş hissələr yüksək döyüş hazırlığı, qəhrəmanlığı və müstəsna xidmətlərinə görə fərqləndirilir. Onların əsgərləri “Qvardiya əsgəri”, “Qvardiya zabiti” adlanır və xüsusi nişanlar taxırlar.
Qvardiya hüquqi baxımdan dövlətin ən etibarlı, ən peşəkar və çevik hərbi qüvvəsi hesab olunur. Bəzi ölkələrdə isə qvardiya statusu olan hərbi birləşmələr daxili təhlükəsizlik, xüsusi tapşırıqlar və dövlət başçılarının qorunması funksiyasını yerinə yetirir.
İkinci Dünya müharibəsində qvardiya statusunun önəmi
XX əsrdə, xüsusilə İkinci Dünya müharibəsində qvardiya statusu SSRİ ordusunda xüsusi rəmzi məna daşıyırdı. Sovet hakimiyyəti cəbhədə ən yüksək qəhrəmanlıq göstərən, düşmənə qarşı ən ağır döyüşlərdə fərqlənən hərbi hissələrə “qvardiya” statusu verirdi. Bu status böyük nüfuz, hörmət və stimullaşdırıcı əhəmiyyət daşıyırdı. Qvardiya hissələri döyüşlərdə ön sırada olur, ən çətin tapşırıqları yerinə yetirirdi.
Azərbaycanlıların da daxil olduğu bir çox sovet hərbi hissələri, polklar və diviziyaları “qvardiya” statusu alıb, dövlətin və xalqın qəhrəmanlıq salnaməsinə yazılıb. Bu, həm ordunun mənəvi ruhunu gücləndirir, həm də xalqın qələbə inamını artırırdı.
Qvardiya statusunun nişan və simvolları
Qvardiyanın əsas fərqləndirici cəhətlərindən biri onların xüsusi geyimi, nişanı və atributlarıdır. Adətən qvardiya əsgərlərinin və zabitlərinin geyimində xüsusi nişanlar, şevronlar və “qvardiya” yazısı olur. Bu atributlar həm hərbi intizamın, həm də mənəvi birliyin simvoludur. Qvardiya nişanı həm də döyüş və şücaət medal və ordenləri, fəxri fərmanlar, xüsusi xatirə atributları şəklində təqdim olunur.
Azərbaycan hərb tarixində də müxtəlif vaxtlarda və dövlətlərin tərkibində qvardiya nişanına və fərqlənməsinə sahib olan şəxslər, hissələr mövcud olub. Bu nişan və simvollar hər zaman fədakarlığın, cəsarətin, dövlətə sədaqətin rəmzi kimi dəyərləndirilir.
Qvardiya və müasir Azərbaycan
Müstəqil Azərbaycan Respublikasında rəsmi olaraq “qvardiya” statusu olan hərbi birləşmələr yoxdur. Lakin müasir Silahlı Qüvvələrdə yüksək döyüş hazırlıqlı, xüsusi təlim görmüş elitar birliklər, xüsusi təyinatlılar və mühafizə xidmətləri qvardiya ənənələrinə uyğun fəaliyyət göstərir. Dövlətin ali rəhbərliyinin, strateji obyektlərin qorunması, xüsusi tapşırıqların icrası üçün peşəkar və sədaqətli şəxslər seçilir.
Azərbaycan xalqının hərb tarixində və kollektiv yaddaşında qvardiya anlayışı həmişə qəhrəmanlıq, vətənpərvərlik və dövlətə sədaqət kimi qiymətləndirilib. Ən çətin zamanlarda, Vətən müharibəsində və müdafiə döyüşlərində xalqımızın göstərdiyi fədakarlıq, əzm və şücaət məhz qvardiya ənənələrinin ruhunda davam etdirilir.
Qvardiya anlayışının ümumi sosial və tarixi əhəmiyyəti
Qvardiya anlayışı yalnız hərbi termin deyil, həm də dövlətçiliyin, gücün, qorumanın, sədaqətin və fədakarlığın dərin simvoludur. Tarixin hər bir mərhələsində qvardiya statusu ictimai şüurda nüfuzlu, seçilmiş, fəxri və müqəddəs anlayış kimi dəyərləndirilib. Qvardiya həm ordu, həm dövlət üçün ən böyük dayaq, ən etibarlı müdafiə və ən yüksək şərəf nöqtəsi sayılıb. Bu gün də qvardiya ruhu, onun dəyərləri və ənənəsi həm dövlət, həm cəmiyyət, həm də hər bir vətəndaş üçün örnək və stimul mənbəyidir.
Qvardiya anlayışı minilliklər boyu dövlət və hərb tarixində özünəməxsus yer tutub. Qvardiya yalnız fiziki təhlükəsizliyi təmin edən silahlı dəstə deyil, həm də sədaqət, fədakarlıq, qəhrəmanlıq və yüksək hərbi peşəkarlıq simvoludur. Tarixdə qvardiya ən çətin döyüşlərdə ön sırada gedib, dövlətin və xalqın şərəfini qoruyub, dövlətçiliyin möhkəmlənməsinə xidmət edib. Bu anlayış müasir dünyada da peşəkarlığın, sədaqətin və vətənə bağlılığın nümunəsi kimi yaşayır.
Ən Çox Verilən Suallar
Qvardiya xüsusi seçilmiş, yüksək döyüş hazırlıqlı, dövlət başçısının və ya dövlətin təhlükəsizliyini təmin edən elitar hərbi dəstə və ya hissədir.
Qvardiya ənənəsi əsasən Avropa ölkələrində – Fransa, Rusiya, Almaniya, İtaliya və bir sıra Şərq dövlətlərində mövcuddur və hər birində spesifik xüsusiyyətləri ilə seçilir.
Qvardiya hissələri adi ordu hissələrindən daha seçilmiş, yüksək döyüş hazırlığına malik, xüsusi təlim keçmiş və dövlətin ən etibarlı müdafiəçiləridir.
Qvardiyanın əsas vəzifələri dövlət başçısını, ali rəhbərliyi, strateji obyektləri qorumaq, xüsusi tapşırıqları icra etmək və müharibə zamanı ön cəbhədə döyüşməkdir.
SSRİ-də qvardiya statusu yalnız ən yüksək qəhrəmanlıq, dözümlülük və fədakarlıq göstərən hərbi hissələrə, cəbhədə fərqlənən şəxsi heyətə verilirdi.
Qvardiya statusu əldə etmək üçün yüksək döyüş qabiliyyəti, xüsusi təlim, sədaqət və hərbi xidmət zamanı fərqlənmək tələb olunur.
Qvardiya nişanlarına xüsusi şevron, fərqli geyim, medal və ordenlər, fəxri fərmanlar və bayraqlar daxildir.
Azərbaycan hərb tarixində qvardiya statuslu hissələr, şəxslər və ənənələr mövcud olub, onlar dövlət və xalq üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyıb.
Müasir dövrdə qvardiya xüsusi tapşırıqlar, təhlükəsizlik xidməti, strateji obyektlərin mühafizəsi və dövlət rəhbərliyinin qorunması funksiyalarını yerinə yetirir.
Qvardiya ruhu cəmiyyətdə sədaqət, qəhrəmanlıq, fədakarlıq, dövlətə və millətə bağlılıq kimi ali dəyərləri təcəssüm etdirir.
