Qviana Cərəyanı : Coğrafi Mövqe,Yaranma Səbəbləri,Okeana və Quruya Təsiri

Qviana cərəyanı Atlantik okeanında yerləşən və okeanologiya, iqlimşünaslıq üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən isti okean cərəyanlarından biridir. Bu cərəyan Cənubi Amerikanın şimal-şərq sahilləri boyunca uzanır və öz adını bu ərazilərdə yerləşən Qviana (Guyana) bölgəsindən alıb. Qviana cərəyanı okeanların sirkulyasiya sistemində mühüm rol oynayır, iqlimə, balıqçılığa, biomüxtəlifliyə və qlobal istilik balansına birbaşa təsir edir.

Bu cərəyan Atlantik okeanının tropik və subtropik hissələrində yaranan böyük su kütlələrinin şimaldan cənuba doğru hərəkəti nəticəsində formalaşır. Qviana cərəyanı əsasən Braziliya, Fransa Qvianasının və Qviana dövlətinin sahilləri boyunca uzanır. O, həm okean suyu temperaturunu, həm də dəniz canlılarının yayılma zonasını müəyyən edir.

Qviana cərəyanının coğrafi mövqeyi və yaranma səbəbləri

Qviana cərəyanı Atlantik okeanının qərb sahillərində, ekvatora yaxın ərazilərdə yerləşir. Onun başlanğıcı adətən Şimal Ekvatorial cərəyanının cənub-şərq qolu ilə bağlı olur. Qviana cərəyanı Braziliya sahillərinin şimal hissəsindən başlayaraq, Surinam, Qviana, Fransa Qvianasının sahil zonası boyunca uzanır və nəticədə Karib dənizinə doğru axır.

Bu cərəyanın yaranmasında əsas səbəb Passat küləkləri və ekvatorial okean sularının axın istiqamətidir. Ekvator yaxınlığında yaranan isti su kütlələri Şərq Atlantikdən Qərbə doğru hərəkət edir və materikə çırpıldıqda onların bir hissəsi şimala, yəni Qviana istiqamətinə yönəlir. Beləliklə, Qviana cərəyanı Braziliya cərəyanının davamı kimi də təsvir edilir və Atlantik okeanının dövriyyə sisteminin ayrılmaz hissəsidir.

Qviana cərəyanının fiziki və kimyəvi xüsusiyyətləri

Qviana cərəyanının əsas fiziki xüsusiyyəti onun isti su kütləsi olmasıdır. Bu cərəyanın su temperaturu adətən 24-28°C arasında dəyişir və dərinlikdən asılı olaraq az fərqlənir. Cərəyan güclü axın sürətinə malikdir, ildə təxminən 20-30 sm/s sürətlə şimal-qərbə doğru hərəkət edir.

Kimyəvi tərkibi isə okean sularına xas olan standart göstəricilərlə uyğun gəlir. Su duzluluğu orta hesabla 36-37 promildir. Qviana cərəyanının okean sularında oksigen, nitrat, fosfat kimi mineralların paylanması balıqçılıq və bioloji məhsuldarlıq üçün əhəmiyyətlidir. Bu cərəyanın varlığı tropik və subtropik dəniz canlıları üçün əlverişli ekoloji şərait yaradır.

Qviana cərəyanının ekoloji və bioloji təsiri

Qviana cərəyanı regionun dəniz ekosisteminə böyük təsir göstərir. İsti sular tropik balıq növlərinin, planktonun və digər dəniz canlılarının yayılma arealını genişləndirir. Bu cərəyanın sahil zonasında məhsuldar balıqçılıq sahələri yaranır, çünki isti sular fitoplanktonun və digər mikroskopik orqanizmlərin inkişafı üçün ideal mühit təmin edir.

Qviana cərəyanı həm də dəniz quşlarının, məməlilərin və bəzi nəsli təhlükədə olan canlıların yayılmasında rol oynayır. Bu regionda bəzən böyük balina, delfin və tısbağa populyasiyalarına da rast gəlinir. Qviana cərəyanı həmçinin dəniz bioloji müxtəlifliyinin qorunmasında və ekoloji balansın saxlanmasında əsas faktorlardan biridir.

Qviana cərəyanının iqlimə təsiri

Qviana cərəyanı yalnız okean deyil, həm də ətraf ərazilərin iqliminə təsir edir. İsti su kütlələri havadakı rütubəti artırır, bu isə sahil zonasında yağışların və tropik fırtınaların yaranmasına şərait yaradır. Bu cərəyanın güclənməsi və ya zəifləməsi bəzən bölgədə quraqlıq və ya intensiv yağıntı şəklində özünü göstərir.

Qviana cərəyanının yaratdığı rütubətli və isti iqlim Qviana, Surinam və Fransa Qvianasının tropik meşələrində müxtəlif bitki və heyvan növlərinin inkişafı üçün əlverişli mühit yaradır. Bəzi illərdə cərəyanın xüsusilə güclü olması qasırğa və tropik siklonların daha sıx yaranmasına səbəb olur.

Qviana cərəyanının iqtisadi əhəmiyyəti

Qviana cərəyanı bölgədə balıqçılıq sənayesinin və dəniz daşımalarının inkişafında mühüm rol oynayır. İsti su kütlələri bol balıq ehtiyatı formalaşdırır və bu da yerli əhali üçün həm qida, həm də iqtisadi gəlir mənbəyinə çevrilir. Sahil ölkələrində balıqçılıq, dəniz turizmi və su nəqliyyatı cərəyanın yaratdığı əlverişli şərait sayəsində inkişaf edir.

Bundan əlavə, Qviana cərəyanının yaratdığı ekoloji şərait kənd təsərrüfatı və orqanizmlərin genetik ehtiyatlarının qorunması üçün də vacibdir. Sahil boyu yerləşən liman şəhərləri üçün dənizdə təhlükəsiz naviqasiya imkanları yaranır və ticarət yolları genişlənir.

Qviana cərəyanının digər okean cərəyanları ilə əlaqəsi

Qviana cərəyanı okean sirkulyasiya sistemində digər böyük cərəyanlarla sıx əlaqədədir. Braziliya cərəyanı ekvatorun cənubundan Qviana sahillərinə qədər isti su axını təmin edir və bir növ Qviana cərəyanının başlanğıcını təşkil edir. Şimal Ekvatorial cərəyan isə Qviana cərəyanının şimal-şərq sərhədini müəyyən edir.

Bu cərəyanların qarşılıqlı təsiri okean sularında istilik, duzluluq, qida maddələrinin paylanması və dəniz canlılarının miqrasiyası üçün əlverişli şərait yaradır. Bəzən bu qarşılıqlı təsir sahil boyu sərin və ya isti axınlar, balıq populyasiyalarında artım və ya azalma, hətta tropik fırtınaların intensivliyi kimi təzahür edir.

Qviana cərəyanının tədqiqi və öyrənilməsi

Okeanologiyada Qviana cərəyanının tədqiqi uzun illərdir davam edir. Müasir dövrdə peyk görüntüləri, sualtı cihazlar, temperatur və duzluluq sensorları vasitəsilə cərəyanın dinamikası, istiqaməti, sürəti və fiziki-kimyəvi göstəriciləri müntəzəm izlənilir. Tədqiqatçılar bu cərəyanın qlobal iqlim dəyişiklikləri və okean ekosistemləri ilə əlaqəsini öyrənir, proqnozlar verir və yeni elmi nəticələr əldə edirlər.

Qviana cərəyanı həm elmi-tədqiqat ekspedisiyaları, həm də beynəlxalq ekoloji proqramlar çərçivəsində mühüm tədqiqat obyektidir. Okean səthində temperatur dəyişiklikləri, biomüxtəlifliyin vəziyyəti, dəniz suyunun kimyəvi analizi kimi araşdırmalar Qviana cərəyanının rolunu dəqiq müəyyənləşdirməyə imkan verir.

Qviana cərəyanının ekoloji problemləri və çağırışlar

Qviana cərəyanı və onun təsir dairəsində olan ekosistemlər qlobal iqlim dəyişikliyi, dəniz çirklənməsi, həddindən artıq balıq ovlanması və bəzən neft-qaz hasilatı nəticəsində risk altındadır. Suyun temperaturunun artması, duzluluğun dəyişməsi və çirklənmə bəzi dəniz canlılarının məhv olmasına, biomüxtəlifliyin azalmasına və ekoloji balansın pozulmasına səbəb ola bilər.

Beynəlxalq ekoloji təşkilatlar və region ölkələrinin hökumətləri Qviana cərəyanının və onun yaratdığı ekosistemin qorunması üçün müxtəlif proqramlar həyata keçirir, monitorinq və bərpa tədbirləri görürlər. İqlim dəyişiklikləri və insan fəaliyyəti nəticəsində cərəyanın sabitliyi pozula bilər ki, bu da uzunmüddətli perspektivdə böyük ekoloji və iqtisadi problemlərə gətirib çıxarır.

Qviana cərəyanının qlobal əhəmiyyəti

Qviana cərəyanı təkcə regional deyil, həm də qlobal iqlim və ekoloji sistemin bir hissəsidir. O, okeanlararası istilik və rütubət balansında, atmosferin sirkulyasiyasında, biosferin dayanıqlığında mühüm rol oynayır. Qviana cərəyanının tədqiqi qlobal istiləşmə, iqlim dəyişiklikləri, dəniz səviyyəsinin qalxması və digər qlobal problemlərin öyrənilməsində xüsusi yer tutur.

Cərəyanın təsiri altında baş verən dəyişikliklər bütün Atlantik hövzəsində, hətta Avropa və Afrika sahillərində də iqlimə və biomüxtəlifliyə təsir edə bilir. Bu baxımdan Qviana cərəyanı okeanoloji və ekoloji elmlərin ən mühüm tədqiqat obyektlərindən biridir.

Qviana cərəyanı Atlantik okeanının şimal-şərq sahillərində yerləşən, isti su kütləsi daşıyan və regionun iqliminə, ekosisteminə, iqtisadiyyatına və insanların gündəlik həyatına böyük təsir göstərən mühüm okean cərəyanıdır. Onun formalaşması, fiziki-kimyəvi xüsusiyyətləri, ekoloji rolu, iqtisadi və qlobal əhəmiyyəti müasir elmdə və ictimai şüurda xüsusi yer tutur. Qviana cərəyanının qorunması və davamlılığı həm elmi, həm də praktiki baxımdan bütün insanlıq üçün vacibdir.

Ən Çox Verilən Suallar