Qvineya-Bisau Qərbi Afrikada yerləşən, Atlantik okeanı sahilində qurulmuş kiçik bir dövlətdir. Ərazisi nisbətən kiçik olsa da, əhalisi, etnik tərkibi, dilləri, sosial strukturu və demoqrafik dinamikası ilə regionda xüsusi yer tutur. Ölkənin əhalisi sürətli dəyişikliklərə, gənc yaş qruplarına, kənd və şəhər arasındakı ciddi fərqlərə, çoxsaylı etnik və dil müxtəlifliyinə malikdir. Qvineya-Bisau əhalisinin sayı və quruluşu ölkənin sosial, iqtisadi və mədəni həyatında mühüm rol oynayır.
Ölkənin əhalisi əsasən kənd təsərrüfatı ilə məşğul olur, böyük hissəsi kəndlərdə, çay və dəniz sahillərində məskunlaşıb. Müasir dövrdə şəhərləşmə və daxili miqrasiya prosesləri getdikcə sürətlənir. Əhalinin çoxu müsəlman, xristian və ənənəvi inanclara malikdir. Bütün bu xüsusiyyətlər Qvineya-Bisau əhalisini Qərbi Afrikanın ən rəngarəng və maraqlı icmalarından birinə çevirir.
Əhalinin sayı və yerləşmə xüsusiyyətləri
Qvineya-Bisau əhalisinin rəsmi statistikası vaxtaşırı yenilənir. 2024-cü ilə olan məlumata görə, ölkənin əhalisi təxminən 2.1 milyon nəfər təşkil edir. Əhali əsasən paytaxt Bissau və digər iri şəhərlərdə toplansa da, ölkənin böyük bir hissəsi kənd yerlərində yaşayır. Əhalinin sıxlığı təxminən 70 nəfər/km² civarındadır. Bu göstərici Afrika üçün orta hesab olunur.
Şəhərlərdə və kəndlərdə yaşayan əhalinin nisbəti hələ də kəndlərin xeyrinədir. Lakin son illərdə şəhərlərə, xüsusilə də Bissauya axın artıb, bunun nəticəsində şəhər həyatının ritmi, sosial strukturu və həyat tərzi dəyişib. Sıx əhali əsasən çay vadilərində, torpağı münbit olan və dəniz sahilinə yaxın yerlərdə cəmləşib.
Əhali artımı və demoqrafik göstəricilər
Qvineya-Bisau əhalisinin artım tempi yüksəkdir. Statistik göstəricilərə görə, illik əhali artımı təxminən 2.4% təşkil edir. Bu, ölkədə gənc əhalinin payının çox olması, doğum səviyyəsinin yüksək, ölüm səviyyəsinin isə nisbətən az olması ilə bağlıdır. Ortalama doğum göstəricisi hər qadına 4.5–5 uşaqdır. Bu, tipik Afrika cəmiyyətləri üçün xarakterikdir və əhalinin sürətlə artmasını təmin edir.
Ölkədə orta ömür uzunluğu təxminən 59–61 il arasında dəyişir. Kişilərdə bu göstərici azca aşağı, qadınlarda isə bir qədər yüksəkdir. Ölüm göstəriciləri əsasən uşaq ölümünə, yoluxucu xəstəliklərə, səhiyyənin zəif inkişafına bağlıdır. Qvineya-Bisau əhalisi çox gəncdir: əhalinin təxminən 40%-i 15 yaşdan kiçik, yalnız 3%-i isə 65 yaşdan yuxarıdır.
Etnik tərkib və dil müxtəlifliyi
Qvineya-Bisau çoxetnikli bir ölkədir. Əhalinin tərkibində əsas etnik qruplar aşağıdakılardır: balanta, fula (fulbe), mandinka, manjaku, papel, bijago, beafada və digər azsaylı icmalar. Ən böyük etnik qrup balantalardır, təxminən əhalinin 30%-ni təşkil edirlər. Fula və mandinka isə ardınca gəlir. Hər etnik qrupun öz dili, adət-ənənəsi, həyat tərzi və mədəniyyəti var.
Rəsmi dövlət dili portuqal dilidir, lakin əhalinin böyük əksəriyyəti gündəlik həyatda portuqal dilini istifadə etmir. Onun əvəzinə “Kriolu” adlanan portuqal əsilli kreol dili və etnik dillər əsas ünsiyyət vasitəsidir. Həmçinin, dini və ənənəvi mərasimlərdə etnik dillərin rolu böyükdür.
Dini mənzərə və mədəni xüsusiyyətlər
Qvineya-Bisau əhalisinin dini mənzərəsi çoxrənglidir. Əhalinin təxminən 45–50%-i müsəlmandır. Müsəlmanlar əsasən sünni məzhəbindədir və dini mərasimlər, ailə və icma həyatı üçün mühüm rol oynayır. Xristianlar, xüsusilə katoliklər, əhalinin təxminən 15–20%-ni təşkil edir və əsasən paytaxtda və bəzi şəhərlərdə cəmləşib. Qalan əhali isə ənənəvi Afrika inanclarına, animizm və ruhlara inanır, bu isə qədim dini ritualları, adət-ənənələri və mərasimləri hələ də yaşadır.
Dini müxtəliflik, mədəniyyətin bütün qatlarında hiss olunur. Toylar, yas mərasimləri, xalq bayramları və gündəlik həyat dini və etnik adət-ənənələrlə sıx bağlıdır. Qvineya-Bisau əhalisi tolerantlıq, qarşılıqlı hörmət və dinc yanaşı yaşamaq ənənələri ilə seçilir.
Əhalinin iqtisadi vəziyyəti və məşğulluq
Qvineya-Bisau iqtisadi cəhətdən zəif inkişaf etmiş ölkədir və bu, əhalinin sosial rifahında da özünü göstərir. Əhalinin təxminən 70%-i kənd təsərrüfatında çalışır: əsasən düyü, yerfındığı, kassava, palma yağı və balıqçılıq məhsulları yetişdirilir və ixrac olunur. Sənaye və xidmət sektoru zəifdir, işsizlik və yoxsulluq yüksək səviyyədədir.
Əhali arasında yoxsulluq səviyyəsi yüksək olduğundan, bir çox insan gündəlik dolanışığını təmin etmək üçün müxtəlif işlər görür. Qvineya-Bisau həmçinin işçi miqrasiyası üçün də mənbə ölkədir – minlərlə insan qonşu ölkələrə və Avropaya işləmək üçün köç edir.
Əhalinin təhsili və savadlılıq səviyyəsi
Təhsil sahəsində ciddi problemlər mövcuddur. Savadlılıq səviyyəsi aşağıdır: əhalinin yalnız 60%-ə qədəri oxuyub-yaza bilir. Xüsusilə qadınlar və kənd yerlərində yaşayanlar arasında savadlılıq göstəriciləri daha aşağıdır. Uşaqların ibtidai məktəbə qəbul səviyyəsi nisbətən yüksək olsa da, orta və ali təhsil alma imkanları məhduddur.
Təhsil infrastrukturunun zəif olması, müəllim çatışmazlığı, məktəb binalarının və avadanlıqların köhnəlməsi, maddi çatışmazlıq savadlılıq səviyyəsini və gələcək nəsillərin inkişafını ləngidir.
Əhali sağlamlığı və demoqrafik çağırışlar
Səhiyyə sisteminin zəifliyi əhalinin sağlamlığında ciddi problemlər yaradır. Yoluxucu xəstəliklər – malyariya, QİÇS, tüberküloz, uşaqlar arasında ishal və qidalanma pozuntuları ən yayılmışdır. Tibbi xidmətə çıxış məhdud, dərman təminatı zəif, səhiyyə müəssisələri azdır. Ana və uşaq ölüm səviyyəsi yüksəkdir.
Qvineya-Bisau əhalisinin sosial və demoqrafik problemləri dövlətin və beynəlxalq təşkilatların diqqətindədir. Son illər ərzində səhiyyə, təhsil və sosial müdafiə sahəsində islahatlar aparılsa da, hələ də ciddi çağırışlar qalır.
Şəhərləşmə və daxili miqrasiya prosesləri
Qvineya-Bisau şəhərləşmə prosesində olan ölkədir. Əhalinin təxminən 40%-i şəhərlərdə, əsasən paytaxt Bissau və ətraf şəhərlərdə yaşayır. Şəhərləşmə miqyasının artması sosial və iqtisadi problemlərin də dəyişməsinə səbəb olur. Şəhərlərdə infrastruktur bəzən əhalinin axınına uyğunlaşa bilmir, işsizlik, mənzil çatışmazlığı, kommunal problemlər meydana çıxır.
Daxili miqrasiya, kəndlərdən şəhərlərə axın və beynəlxalq miqrasiya ölkənin əhali dinamikasında mühüm rol oynayır. Bu, sosial strukturun dəyişməsinə, yeni iş yerlərinin, təhsil və sağlamlıq xidmətlərinin daha böyük əhəmiyyət qazanmasına səbəb olur.
Qvineya-Bisau əhalisinin gələcək perspektivləri
Əhalinin sürətli artımı, gənc nəsil, yüksək doğum səviyyəsi və etnik-mədəni müxtəliflik ölkənin gələcək inkişafı üçün həm imkanlar, həm də çağırışlar yaradır. Sosial islahatlar, təhsilə və səhiyyəyə investisiya, kənd təsərrüfatının və iqtisadiyyatın diversifikasiyası əhalinin rifahının yaxşılaşmasında əsas rol oynaya bilər.
Beynəlxalq təşkilatların və donor ölkələrin dəstəyi ilə həyata keçirilən proqramlar əhalinin sosial vəziyyətinin yaxşılaşmasına, təhsilin və səhiyyənin inkişafına təkan verir. Qvineya-Bisau üçün ən böyük imkan insan kapitalının düzgün dəyərləndirilməsi və idarə olunmasıdır.
Qvineya-Bisau əhalisi Afrika qitəsinin demoqrafik rəngarəngliyini, sosial və mədəni zənginliyini özündə birləşdirir. Çoxsaylı etnik və dini qruplar, gənc və sürətlə artan əhali, kənd və şəhər həyatının dinamikası ölkənin gələcəyini müəyyənləşdirən əsas faktorlardır. Əhalinin sosial və iqtisadi problemlərinə baxmayaraq, Qvineya-Bisau insanlarının tolerantlığı, əməksevərliyi və ənənələrə bağlılığı bu cəmiyyətin əsas dayağıdır. Əhalinin rifahının və həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi üçün təhsil, səhiyyə, iqtisadiyyat və sosial müdafiə sahələrində ardıcıl islahatların həyata keçirilməsi böyük əhəmiyyət daşıyır.
Ən Çox Verilən Suallar
2024-cü ilin göstəricilərinə görə, Qvineya-Bisau əhalisi təxminən 2.1 milyon nəfərdir.
Ən böyük etnik qruplar balanta, fula (fulbe), mandinka, manjaku, papel, bijago və beafadadır.
Əhalinin böyük hissəsi kənd təsərrüfatında – düyü, yerfındığı, palma yağı, balıqçılıq sahələrində çalışır.
Qvineya-Bisau-da orta ömür uzunluğu 59–61 il arasındadır.
Əhalinin təxminən 50%-i müsəlman, 15–20%-i xristian, qalanı isə ənənəvi Afrika inanclarına mənsubdur.
Rəsmi dövlət dili portuqal dilidir, lakin gündəlik həyatda əsasən kriolu və etnik dillər işlədilir.
Əhalinin təxminən 60%-i oxuyub-yaza bilir. Xüsusilə qadınlar və kənd yerlərində bu göstərici aşağıdır.
Əhalinin 40%-i 15 yaşdan kiçik, yalnız 3%-i isə 65 yaşdan yuxarıdır. Gənc nəsil üstünlük təşkil edir.
Əhalinin təxminən 40%-i şəhərlərdə, əsasən paytaxt Bissau və ətrafında yaşayır.
Əhali artımı, təhsil və səhiyyənin zəif inkişafı, yoxsulluq və işsizlik gələcəkdə ən əsas problemlərdir. Lakin islahatlar və beynəlxalq dəstək rifahı yüksəldə bilər.
