Azərbaycanın elmi və ictimai həyatında iz qoymuş parlaq simalardan biri olan Rəşid Mahmudov həm alimi, həm ziyalısı, həm də əsl maarifçisidir. Onun həyatı elmə, insan sağlamlığına, maarifçiliyə və vicdanlı xidmətə həsr olunub. Rəşid Mahmudovun fəaliyyəti hər zaman cəmiyyətin maariflənməsinə, sağlamlığın elmi əsaslarla qorunmasına, tibbin inkişafına və elmin populyarlaşdırılmasına yönəlib. Bu şəxs elmi dünyagörüşünü yalnız laboratoriyalarda deyil, eləcə də gündəlik həyatın ən sadə və mürəkkəb məqamlarında cəmiyyətə çatdırmağı bacarıb. Rəşid Mahmudovun ömrü və fəaliyyəti Azərbaycan elminin, xüsusilə də fiziologiyanın müasir inkişafında böyük rol oynayıb.
Doğulduğu yer və ailə mühiti
Rəşid Mahmudov 28 noyabr 1938-ci ildə Azərbaycanın füsunkar və tarixə şahidlik edən bölgəsi olan Gədəbəy rayonunun Kəsəmən kəndində dünyaya gəlib. Bu kənd Azərbaycanın təbiət gözəllikləri, zəhmətkeş insanları, elmə və maarifə xüsusi dəyər verən mühiti ilə seçilir. Ailəsi əməksevər, elmi və savadı yüksək qiymətləndirən, milli-mənəvi dəyərlərə bağlı bir mühitdə formalaşıb. Uşaqlıq illərində ailəsində aldığı tərbiyə, böyüklərin nəsihətləri, kənd mühitindəki humanist dəyərlər onun xarakterinin, əqidəsinin və həyat yolunun əsasını qoyub. Valideynlərinin elminə, zəhmətinə və insanlara xidmətə xüsusi münasibəti Rəşid Mahmudovun gələcək seçimini və peşəkar istiqamətini müəyyənləşdirib.
Orta məktəb və ilk elmi maraqlar
Uşaqlıqdan oxumağa, elmi kitablara, yeni biliklərə böyük maraq göstərən Rəşid Mahmudov, təhsilini 1952–1955-ci illərdə Füzuli adına Böyük Qaramurad kənd orta məktəbində alıb. Məktəbdə təhsil aldığı illərdə həm dərslərdə, həm də məktəbdənkənar tədbirlərdə daim aktiv, nümunəvi və fərqlənən şagird kimi tanınıb. Biologiya, kimya və fizika fənlərinə xüsusi marağı ilə seçilən gənc Rəşid, ilk tədqiqat və müşahidələrini də məktəb illərində aparmağa başlamışdı. Müəllimlərinin ona verdiyi dəstək, mühitin elmə və təhsilə açıq olması onun şəxsi inkişafında, dünyagörüşünün genişlənməsində və elmi düşüncənin formalaşmasında böyük rol oynadı.
Ali təhsil və fiziologiyaya maraq
1955-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutuna daxil olan Rəşid Mahmudovun elmi yolu burada daha da dərinləşir. İnstitutun Müalicə işi fakültəsində təhsil aldığı müddətdə o, fiziologiya elminin ən incə və mürəkkəb məqamlarını öyrənməyə böyük maraq göstərirdi. Elmi laboratoriyalarda aparılan praktiki təcrübələr, nüfuzlu professorların verdiyi dərslər, elmi seminar və mühazirələr onun elmi dünyagörüşünü genişləndirir və tədqiqatçılıq bacarıqlarını formalaşdırırdı.
Universitet illərində o, elmi-tədqiqat işlərinə cəlb olunur, müxtəlif elmi konfranslarda çıxışlar edir, laboratoriya işlərində fəallıq göstərirdi. O dövrdə fiziologiya sahəsi Azərbaycanda yeni elmi istiqamətlərdən biri idi və bu sahədə çalışmaq, yeni metodikalar tətbiq etmək, müasir elmi bilikləri Azərbaycan tibbinə gətirmək üçün böyük əzm və istedad tələb olunurdu. Rəşid Mahmudov bu missiyanı uğurla yerinə yetirir.
Karyera başlanğıcı
1961-ci ildə ali təhsilini başa vurduqdan sonra Səhiyyə Nazirliyinin göndərişi ilə doğma Gədəbəy rayonunun Rəsullu kənd xəstəxanasında baş həkim kimi fəaliyyətə başlayır. Həkim kimi çalışdığı dövrdə həm əhali arasında hörmət qazandı, həm də səhiyyənin real problemlərini dərindən öyrəndi. Həkimlik illərində qazandığı təcrübə onun tədqiqatçı və alim kimi inkişafına böyük zəmin yaratdı. Bu müddət ərzində o, yalnız xəstəliklərin müalicəsinə deyil, eyni zamanda profilaktika, sağlam həyat tərzi, insan orqanizminin fəaliyyət mexanizmləri ilə bağlı maarifləndirmə işlərinə də xüsusi diqqət ayırırdı.
Bu illər ərzində rast gəldiyi tibbi və sosial problemlər onun elmi marağını daha da artırdı və o, fiziologiya elmi üzrə tədqiqatlarını davam etdirmək qərarına gəldi. 1963-cü ildən sonra artıq əsas fəaliyyətini elmi tədqiqata və akademik işə həsr edir.
Elmi fəaliyyət
Rəşid Mahmudov fiziologiya elminə ölkəmizdə yeni nəfəs, yeni metodika və tədqiqat istiqamətləri gətirib. Onun tədqiqatlarının əsas mövzuları arasında insan orqanizminin yaşlanma mexanizmləri, stressin fizioloji təsirləri, ürək-damar və sinir sistemi reaksiyaları, enerji mübadiləsi kimi mövzular yer alır. Elmi işləri həm nəzəri, həm də praktik əhəmiyyət daşıyır, tibbi təcrübəyə yeniliklər və effektiv yanaşmalar gətirir.
Aşağıdakı cədvəldə onun tədqiqatlarının əsas istiqamətləri və bəzi mühüm nəticələri göstərilib:
| Elmi istiqamət | Əsas nailiyyətlər və nəticələr |
|---|---|
| Yaşlanma fiziologiyası | Orqanizmin yaş artdıqca adaptasiya mexanizmləri, profilaktik tövsiyələr |
| Stressin fizioloji təsiri | Psixoemosional gərginlikdə orqanizmin dəyişiklikləri, müdafiə mexanizmləri |
| Ürək-damar sistemi fiziologiyası | Yüklənmələr zamanı orqanizmin dözümlülüyü və bərpa imkanları |
| Enerji mübadiləsi | Maddələr mübadiləsinin tənzimlənməsi və sağlamlığa təsiri |
| Endokrin sistem fiziologiyası | Hormon balansı və orqanizmin uyğunlaşması |
Elmi və pedaqoji fəaliyyət
Rəşid Mahmudov uzun illər Azərbaycan Tibb Universitetində fiziologiya kafedrasında müəllim, sonradan professor vəzifəsində çalışıb. O, minlərlə gənc həkim və tədqiqatçıya yalnız bilik deyil, həm də elmi tənqid, obyektivlik, insanpərvərlik, peşə etikasını aşılayıb. Onun dərsləri canlı, interaktiv və hər zaman praktikaya, həyati nümunələrə əsaslanırdı.
Rəşid Mahmudovun elmi məktəbi bu gün də davam edir, yetirmələri Azərbaycan elminin müxtəlif sahələrində uğurla fəaliyyət göstərir. O, fiziologiyanın ən mürəkkəb problemlərini sadə, aydın və elmi əsaslarla izah etməklə elmin cəmiyyətdə populyarlaşmasına böyük töhfə verib.
Fizioloji bir prosesi izah edən hissələrə bölünmüş izah:
Stressin insan orqanizminə təsiri
- Əvvəlki mərhələ: Beyin təhlükəni hiss edir və hipotalamus vasitəsilə reaksiya başlayır.
- Hormon reaksiyası: Qanda adrenalin və kortizol ifraz olunur, bu hormonlar orqanizmdə “həyəcan siqnalı” rolunu oynayır.
- Fizioloji dəyişikliklər: Ürək döyüntüsü sürətlənir, tənəffüs artır, əzələ gərginliyi yüksəlir.
- Enerji səfərbərliyi: Qaraciyər qlükoza buraxır, əzələlər aktivləşir, orqanizm qısa müddətdə maksimum fəaliyyətə hazırlaşır.
- Bərpa mərhələsi: Stress amili aradan qalxdıqda hormonlar tənzimlənir və orqanizmin normal fəaliyyəti bərpa olunur.
Maarifçilik fəaliyyəti və ictimai nüfuz
Rəşid Mahmudov Azərbaycan cəmiyyətində maarifçi və sağlamlıq fəlsəfəsinin daşıyıcısı kimi tanınıb. O, yüzlərlə televiziya proqramında, elmi-populyar məqalələrdə, ictimai tədbirlərdə çıxış edərək fiziologiya elmini sadə dillə izah edib, sağlam həyat tərzinin yayılmasına, profilaktikanın əhəmiyyətinin dərk edilməsinə böyük töhfə verib. Onun maarifçi çıxışları müxtəlif yaş təbəqələri üçün başa düşülən, aydın və praktiki dəyər daşıyan biliklərlə zəngindir.
Şəxsi keyfiyyətləri və həyat fəlsəfəsi
Rəşid Mahmudovun ən əsas fərqləndirici cəhətlərindən biri insanpərvərliyi, vicdanlılığı və elmi obyektivliyidir. O, insanı və onun sağlamlığını hər zaman ən yüksək dəyər kimi qiymətləndirib. Elmdə dürüstlük, tədqiqatda səliqə və peşəkarlıq, cəmiyyətdə isə humanist və milli dəyərlərin qorunması onun həyat fəlsəfəsinin əsas sütunlarıdır.
Rəşid Mahmudovun həyatı və fəaliyyəti göstərir ki, əsl alim yalnız laboratoriyalarda deyil, gündəlik həyatın bütün məqamlarında cəmiyyətə xidmət edən, elmin və insanın vəhdətinə inanan şəxsdir. Onun elmi irsi, pedaqoji fəaliyyəti və maarifçi ruhu Azərbaycan elminin, xüsusən fiziologiyanın gələcək inkişafı üçün etibarlı təməl yaradıb. Rəşid Mahmudovun adı daim hörmətlə çəkiləcək, onun qoyduğu elmi və insani irs gələcək nəsillərə yol göstərəcək.
Ən Çox Verilən Suallar
Rəşid Mahmudov görkəmli azərbaycanlı fizioloq, alim və maarifçi şəxsiyyətdir. O, 28 noyabr 1938-ci ildə Gədəbəy rayonunun Kəsəmən kəndində anadan olmuşdur.
1952–1955-ci illərdə Füzuli adına Böyük Qaramurad kənd orta məktəbində təhsil alıb, daha sonra 1955-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutuna daxil olub və 1961-ci ildə bu ali məktəbi bitirib.
1961-ci ildə təhsilini bitirdikdən sonra Səhiyyə Nazirliyinin göndərişi ilə Gədəbəy rayonunun Rəsullu kənd xəstəxanasında baş həkim kimi fəaliyyətə başlamış və 1963-cü ilə qədər burada çalışmışdır.
O, əsasən insan orqanizminin yaşlanma prosesləri, stressin fizioloji təsiri, ürək-damar və sinir sisteminin reaksiyaları, enerji və maddələr mübadiləsinin mexanizmləri üzrə elmi araşdırmalar aparmış, bu sahədə bir çox yeniliklərə imza atmışdır.
Rəşid Mahmudov fiziologiyada yeni tədqiqat metodlarının tətbiqi, adaptasiya mexanizmlərinin izahı, psixoemosional stressin orqanizmə təsiri kimi fundamental mövzularda elmi yeniliklər əldə etmiş, bu nəticələr beynəlxalq jurnallarda dərc olunmuşdur.
O, uzun illər Azərbaycan Tibb Universitetində fiziologiya üzrə müəllim, kafedra müdiri, professor kimi çalışmış, minlərlə gənc həkim və alim yetişdirmiş, elmi məktəb formalaşdırmışdır.
Rəşid Mahmudov televiziya və radio proqramlarında, ictimai tədbirlərdə və elmi-populyar məqalələrdə çıxış edərək fiziologiya elmini sadə dillə izah edib, sağlam həyat tərzi və profilaktika haqqında maarifləndirici işlər görmüşdür.
O, fiziologiyanın insan həyatında və sağlamlığında oynadığı rolu hər zaman vurğulayaraq, elmi biliklərin gündəlik vərdişlərə və sağlamlıq strategiyasına çevrilməsinin vacibliyini önə çəkib.
Onun elmi məktəbi hazırda da davam edir, yetirmələri Azərbaycan və beynəlxalq elmi müəssisələrdə uğurla fəaliyyət göstərir, fiziologiya sahəsində yeni tədqiqatlar aparır və müəlliminin elmi ənənələrini davam etdirirlər.
O, fiziologiya elminin inkişafına, gənc alimlərin formalaşmasına, tibbin tədrisinə və elmi maarifçiliyə böyük töhfə vermiş, həm də insani dəyərləri və elmə sadiqliyi ilə cəmiyyətdə nüfuz qazanmışdır.
