S.ə.S. — bu üç nöqtə və üç hərfli ifadə çoxlarına tanışdır, amma hər kəs onun mənasını, istifadəsini və dərin mənəvi arxa planını tam olaraq bilmir. Əsasən dini mənbələrdə, islami yazılarda və müsəlmanların gündəlik danışıq dilində rast gəlinən bu qısaltma, Məhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) adının çəkildiyi zaman göstərilən ehtiram və salamlamanı bildirir. Bu məqalədə S.ə.S. qısaltmasının mənası, tarixi, dini əhəmiyyəti, Rəsulullahın adının çəkilməsi zamanı salavat gətirməyin səbəbləri və ümumilikdə bu anlayışla bağlı informativ məzmun təqdim olunacaq.
S.ə.S. nə deməkdir?
“S.ə.S.” ifadəsi “sallallahu əleyhi və səlləm” cümləsinin qısaldılmış formasıdır. Bu ərəb ifadəsinin tərcüməsi “Allah ona salavat və salam etsin” mənasındadır. S.ə.S., İslam peyğəmbəri Məhəmməd (s.ə.s.)-in adı çəkildikdə hörmət və ehtiram əlaməti olaraq söylənilir və yazılır. Bu, müsəlmanların Rəsulullaha olan sevgisinin, tabeçiliyinin və dua şəklində ehtiramının bir göstəricisidir.
İslam fiqhində və mədəniyyətində bu ifadənin tələffüz edilməsi və ya yazılması dini bir vəzifə hesab olunur və bunu tərk edənlər üçün qınaq da vardır. Hətta alimlərin bir çoxu Peyğəmbərin adını çəkməklə yanaşı salavat gətirməyi vacib olmasa da, müstəhəb (yəni tövsiyə olunan və savab qazandıran) əməllərdən sayır.
S.ə.S. ifadəsinin tam forması və tələffüzü
- Tam ərəb forması: صلى الله عليه وسلم
- Azərbaycan dilində oxunuşu: Sallallahu əleyhi və səlləm
- Məna: Allah ona salavat və salam etsin
Bu ifadənin əsas məqsədi, Allahdan Rəsuluna salavat göndərməsini, onu ucalıqla yad etməsini və salamlamasını arzu etməkdir.
Niyə Rəsulullahın adı çəkiləndə S.ə.S. deyilir?
Bu ənənənin əsas səbəbi Qurani-Kərimdə yer alan bir ayədir:
“Həqiqətən, Allah və Onun mələkləri Peyğəmbərə salavat göndərirlər. Ey iman gətirənlər! Siz də ona salavat gətirin və tam bir itaətlə salamlayın.”
(Suratul-Əhzab, 33:56)
Bu ayə, Allahın və mələklərin belə Rəsulullaha salavat göndərdiyini bildirərək, möminləri də bu ibadətə çağırır. Bu baxımdan, Rəsulullahın adı çəkiləndə “sallallahu əleyhi və səlləm” demək Allahın əmridir və möminin Rəsuluna olan bağlılığının sözlə ifadəsidir.
Tarixi baxımdan S.ə.S. ənənəsinin yaranması
İslamın ilk illərində müsəlmanlar Rəsulullahın adı çəkildikdə ona hörmətlə yanaşır və dua edirdilər. Həzrət Əbu Hureyrənin rəvayət etdiyi bir hədisdə Rəsulullah belə buyurur:
“Kim mənim adımı çəkib mənə salavat gətirməzsə, o, xəsisdir.” (Tirmizi)
Başqa bir hədisdə isə deyilir:
“Qiyamət günü mənə insanların ən yaxın olanı, mənə ən çox salavat gətirənidir.” (Tirmizi, Ədəb, 44)
Bu və digər hədislər bu ənənənin nə qədər köklü və əhəmiyyətli olduğunu göstərir.
S.ə.S. dedikdə hansı məqsədlərə xidmət olunur?
- Rəsulullaha ehtiram: Müsəlmanlar Peyğəmbəri sadəcə bir rəhbər kimi deyil, Allahın son elçisi kimi qəbul etdikləri üçün onun adını çəkərkən salavatla hörmət göstərirlər.
- Dua və savab: Salavat gətirmək Allahın razılığını qazanmağa səbəb olur. Hər salavatla insan savab qazanır və günahlarının bağışlanmasına səbəb olur.
- Ümmət birliyi: Bütün dünya müsəlmanları üçün ortaq bir davranışdır və ümmət arasında birlik və ünsiyyəti gücləndirir.
- Nəbəvi sünnəyə tabeçilik: Salavat gətirmək Peyğəmbərin öz tövsiyələrindən biri olduğuna görə bu əməldə ona tabe olmaq niyyəti var.
İslam alimlərinin fikirlərində S.ə.S.
İmam Nəvəvi, İmam Süyuti və İmam Qəzali kimi tanınmış islam alimləri salavatın əhəmiyyəti barədə uzun-uzadı izahatlar vermişlər. İmam Nəvəvi yazır:
“Peyğəmbərin adı çəkildiyi hər bir yerdə salavat gətirilməlidir. Bu, fəzilətli və müstəhəb əməllərdəndir.”
İmam Süyuti isə qeyd edir ki, salavat gətirən insanla gətirməyən insan arasında göy və yer qədər fərq vardır.
Salavatın fərqli formaları
Salavat yalnız bir formada deyil, bir neçə formada söylənilə bilər. Bunlardan bəziləri:
- Qısa forma: Allahummə salli alə Muhəmmədin və alə ali Muhəmməd
- Uzun forma (təşəhhüddə oxunan): Allahummə salli alə Muhəmmədin və alə ali Muhəmməd, kəmə səlləytə alə İbrahimə və alə ali İbrahim, innəkə Həmidun Məcid
- Azərbaycan dilində: Allah Rəsuluna salavat və salam etsin
Müasir dövrdə S.ə.S. istifadəsi
Bugünkü dünyada S.ə.S. həm yazılı, həm də şifahi şəkildə geniş istifadə olunur:
- Kitablarda, məqalələrdə və sosial şəbəkələrdə Rəsulullahın adı keçəndə yanında “(s.ə.s.)” yazılır.
- Və ya “Allah ona salavat və salam etsin” tam şəkildə verilir.
- Xütbələrdə, dini proqramlarda, konfranslarda iştirak edən hər kəs bu ifadəni söyləməyə öyrəşib.
Ədəbi və estetik yanaşma
S.ə.S. ifadəsi, ədəbi mətnlərdə də tez-tez görünür. Dini şeirlərdə, məddahələrin mətlələrində və islami yazılarda bu ifadənin poetik gücü və təsiri böyükdür. Həm yazılı, həm də sözlü ədəbiyyatımızda Rəsulullaha qarşı ehtiramın ən böyük ifadələrindən biridir.
Rəqəmsal mediada S.ə.S. abbreviaturasının istifadəsi
Rəqəmsal platformalarda – xüsusilə də sosial şəbəkələrdə – “s.ə.s.” kimi qısaldılmış forma daha çox rast gəlinir. Bu, həm yazının sürətini artırmaq, həm də platformaların məhdudiyyətlərinə (məsələn, Twitter-in simvol limitinə) uyğunlaşmaq məqsədi daşıyır.
Ancaq buna baxmayaraq, bir çox din alimləri tam formanın istifadəsini tövsiyə edir. Çünki bu, həm daha aydın, həm də dua şəklində tam ifadə olunmuş olur.
Uşaqlara S.ə.S. öyrədilməsi
İslamda uşaq tərbiyəsi erkən yaşdan başlayır. S.ə.S. ifadəsinin izahı və əhəmiyyəti uşaqlara balaca yaşlardan izah edilir. Bu, həm onların dini biliklərini artırır, həm də Rəsulullaha olan sevginin inkişafına zəmin yaradır.
S.ə.S. ifadəsi zahirən sadə görünən bir qısaltma olsa da, onun daşıdığı məna, arxa plan və dini əhəmiyyət böyükdür. Bu ifadə, bir müsəlmanın Peyğəmbərinə olan səmimi sevgisinin, itaətinin və hörmətinin sözlə ifadəsidir. Rəsulullahın adının çəkildiyi hər bir yerdə salavat gətirmək — həm Allahın əmridir, həm də bir ibadətdir. Bu baxımdan S.ə.S. yalnız bir qısaltma deyil, həm də mənəviyyatın, ədəbin və sevgimizin simvoludur.
Unutmayaq ki, bir dəfə salavat gətirməklə insan on salavat qazanır, on günahı silinir və on dərəcə yüksəlir. Belə bir fəzilətli əməli dilimizdən əskik etməmək hər bir müsəlman üçün həm bir vəzifə, həm də bir fürsətdir. Allah hər birimizin dilini salavatlı, qəlbini Rəsulullah sevgili etsin. Amin.
