Schwannoma, sinir sistemindəki Schwann hüceyrələrindən inkişaf edən, əksər hallarda xoşxassəli (yəni bədxassəli olmayan) şiş növüdür. Bu hüceyrələr sinirləri əhatə edən mielin örtüyünü yaradır və sinir impulslarının düzgün ötürülməsini təmin edir. Schwannoma, əsasən periferik sinirlərdə, kəllə sinirlərində və onurğa beyni ətrafındakı sinir köklərində yaranır. Tibb sahəsində ən çox rast gəlinən schwannoma növü vestibulyar schwannoma (digər adı ilə akustik neyroma) adlanır. Bu tip şişlər eşitmə və tarazlıq siniri üzərində inkişaf edir və eşitmə itkisi, başgicəllənmə, tinnitus (qulaqda səslənmə) kimi simptomlara səbəb ola bilir.
Schwannomalar ləng böyüyən və adətən bir kapsulla əhatələnmiş tək formasyonlardır. Bu kapsul onları ətraf toxumalardan ayırır, bu da cərrahi yolla çıxarılmalarını asanlaşdırır. Lakin bəzi hallarda şişin yerləşdiyi yer funksional baxımdan həyati əhəmiyyət daşıdığı üçün əməliyyat çətinləşə bilər. Schwannomalar istənilən yaş qrupunda müşahidə olunsa da, daha çox 30-60 yaş arasında olan insanlarda rast gəlinir. Həm qadınlarda, həm də kişilərdə bənzər tezlikdə təsbit olunur. Bu şişlər tək-tək əmələ gələ bilər, lakin genetik xəstəliklərə bağlı olan hallarda — xüsusilə Neyrofibromatoz Tip 2 və Şiş Predispozisiyası Sindromu zamanı çoxsaylı schwannomalar müşahidə olunur.
Schwannomanın Əlamətləri və Simptomları
Schwannomanın simptomları onun yerləşdiyi bölgəyə və ölçüsünə görə dəyişir. Bu şişlər çox zaman ləng böyüdükləri üçün uzun müddət simptom verməyə bilər. Lakin zaman keçdikcə sinirə və ətraf strukturlara təzyiq artdığı üçün klinik əlamətlər ortaya çıxır. Ən çox rast gəlinən simptomlar bunlardır:
- Eşitmə itkisi (əgər şiş kəllə sinirlərindədirsə)
- Başgicəllənmə və balanssızlıq
- Qulaqda səslənmə (tinnitus)
- Üz əzələlərində zəiflik və ya uyuşma
- Qol və ayaqlarda keyimə, karıncalanma və zəiflik
- Boyun və ya bel nahiyəsində ağrı
- Bəzi hallarda sinir kökündən irəli gələn yanma hissi və ya hissiyat itkisi
Vestibulyar schwannomalarda bu simptomlar tədricən artar və bəzən 10 ilə qədər heç bir əlamət verməyə bilər. Onurğa beyini və ya periferik sinirlər üzərində inkişaf edən schwannomalar isə sıxışdırma nəticəsində həmin nahiyələrdə motor və ya sensor funksiyaların pozulmasına səbəb ola bilər.
Qeyd edək ki, bəzi xəstələrdə şiş kiçik ölçülü olsa belə, yerləşdiyi kritik bölgə ucbatından ciddi narahatlıq yarada bilər. Əksinə, bəzi hallarda şiş böyük ölçüdə olsa da, əlamətsiz qala bilir.
Schwannomanın Səbəbləri və Risk Faktorları
Schwannomanın yaranma səbəbi tam məlum olmasa da, bəzi genetik və bioloji amillərin rol oynadığı düşünülür. Xüsusilə NF2 (Neyrofibromatoz Tip 2) adlı genetik xəstəlikdə schwannomalar tez-tez çoxsaylı və simmetrik şəkildə meydana çıxır. NF2 geni, sinir hüceyrələrinin böyüməsini və bölünməsini tənzimləyən merlin adlı zülalın sintezində iştirak edir. Bu genin mutasiyası nəticəsində schwann hüceyrələrinin nəzarətsiz böyüməsi baş verir və schwannoma inkişaf edir.
Aşağıdakı faktorlar da riskə təsir edə bilər:
- Ailə anamnezində NF2 xəstəliyinin olması
- Yüksək dozalı radiasiya təsiri (xüsusilə uşaqlıq dövründə)
- Bəzi xərçəngə meylli sindromlar
- Yaş artdıqca schwannoma riski artır
Lakin əksər hallarda schwannoma spontan, yəni heç bir irsi və ya ekoloji səbəb olmadan ortaya çıxır. Bu da diaqnoz və profilaktik yanaşmanı çətinləşdirir.
Schwannoma şübhəsi yarandıqda düzgün və dəqiq diaqnostika xəstənin müalicəsi və həyat keyfiyyəti üçün çox önəmlidir. Diaqnozun əsasını şikayətlər, nevroloji müayinə və görüntüləmə texnikaları təşkil edir.
Ən effektiv görüntüləmə metodlarından biri maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT) sayılır. MRT sayəsində şişin yerləşdiyi yer, ölçüsü və ətraf strukturlarla münasibəti detallı şəkildə qiymətləndirilə bilər. Kontrast maddə ilə aparılan MRT müayinəsi şişin sərhədlərini daha aydın göstərir.
Alternativ olaraq kompüter tomoqrafiyası (KT) və ultrasəs müayinələri, xüsusilə periferik sinir schwannomalarının qiymətləndirilməsində tətbiq olunur. Elektromioqrafiya (EMQ) və sinir keçiricilik testləri də zəruri hallarda sinirin funksional vəziyyətini müəyyən etmək üçün istifadə edilir.
Bəzən dəqiq diaqnoz üçün biopsiya, yəni şiş toxumasından nümunə götürülməsi tələb olunur. Biopsiya ilə morfoloji və histoloji təsdiq alınaraq schwannomanın tipik xüsusiyyətləri (verruka tipli hüceyrələr, Antoni A və B sahələri) araşdırılır.
Müalicə Yolları: Cərrahiyyə, Şüa Terapiyası və İzləmə Strategiyaları
Schwannomanın müalicəsində seçimlər şişin ölçüsü, yerləşməsi, simptomatik olub-olmaması və xəstənin ümumi sağlamlıq durumu nəzərə alınaraq fərdiləşdirilir. Ən geniş yayılmış müalicə üsulları aşağıdakılardır:
Cərrahi Müdaxilə:
Əgər şiş simptomlara səbəb olur və ya kritik bölgədə yerləşibsə, ən effektiv müalicə üsulu cərrahi yolla çıxarılmasıdır. Schwannomalar kapsullu olduğundan tam çıxarılması mümkündür. Lakin bəzi hallarda sinir toxumasına çox yaxın yerləşdiyindən əməliyyat zamanı sinirin zədələnmə riski mövcuddur. Bu səbəbdən təcrübəli neyrocərrah tərəfindən aparılması vacibdir.
Şüa Terapiyası:
Kiçik ölçülü, lakin cərrahi riski yüksək olan hallarda stereotaktik radiosurgiya (məsələn, Gamma Knife və ya CyberKnife) üsulu tətbiq edilir. Bu metod şişin böyüməsini dayandırmaq və bəzən ölçüsünü azaltmaq məqsədi daşıyır.
İzləmə və Gözləmə:
Əgər şiş kiçikdir və simptom vermirsə, həkimlər sadəcə izləmə (watchful waiting) strategiyasını seçə bilər. Bu halda mütəmadi MRT və klinik müayinələrlə şişin inkişafı izlənir.
Schwannoma və Xərçəng: Bədxassəli Hal Olarmı
Schwannomaların əksəriyyəti xoşxassəli olsa da, çox nadir hallarda bədxassəli periferik sinir qişası şişinə çevrilə bilər. Bu tip hal daha çox irsi sindromlu xəstələrdə və ya yüksək doza radiasiya almış şəxslərdə görülür. Bədxassəli schwannoma sürətlə böyüyür, yaxın toxumalara infiltrasiya edir və metastaz verə bilir. Belə hallarda müalicə kombinə şəkildə – cərrahiyyə, kimyaterapiya və şüa terapiyasının birlikdə istifadəsi ilə aparılır.
Reabilitasiya və Qayıdış Riski
Cərrahi müdaxilədən sonra reabilitasiya prosesi sinirin funksional vəziyyətinə görə dəyişir. Əgər sinir ciddi zədələnməyibsə, xəstə qısa müddətdə normal fəaliyyətinə dönə bilər. Lakin bəzi hallarda əzələ zəifliyi, koordinasiya problemləri və ya hissiyyat itkiləri müşahidə oluna bilər.
Schwannoma ümumiyyətlə təkrar etmir. Tam çıxarıldıqdan sonra residiv riski çox azdır. Lakin NF2 və digər genetik sindromlu xəstələrdə yeni schwannomaların yaranma ehtimalı yüksəkdir.
Schwannoma, əksər hallarda xoşxassəli gedişə malik olsa da, yerləşdiyi bölgəyə və böyüklüyünə görə ciddi narahatlıqlara səbəb ola bilər. Diaqnozun vaxtında qoyulması və düzgün müalicə strategiyası ilə xəstələrin böyük əksəriyyəti normal həyat fəaliyyətlərini davam etdirə bilirlər. Tibbi texnologiyaların inkişafı, xüsusilə MRT və stereotaktik şüa terapiyasının istifadəsi schwannomanın erkən aşkarlanması və müalicəsində mühüm rol oynayır.
Ən Çox Verilən Suallar
Schwannoma sinir sistemindəki Schwann hüceyrələrindən yaranan, adətən xoşxassəli olan şiş növüdür. Ən çox periferik və kəllə sinirlərində müşahidə edilir.
Simptomlar şişin yerləşdiyi nahiyəyə görə dəyişir. Ən çox rast gəlinən əlamətlərə ağrı, keyimə, əzələ zəifliyi, eşitmə itkisi, balanssızlıq və başgicəllənmə daxildir.
Əsas diaqnostik üsullar maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT) və kompüter tomoqrafiyasıdır (KT). Bəzi hallarda biopsiya da aparılır.
Əksər hallarda schwannomalar xoşxassəlidir və metastaz vermir. Lakin çox nadir hallarda bədxassəli formaya keçə bilər.
Əsas səbəblər arasında genetik meyillilik, xüsusilə NF2 sindromu, və bəzi hallarda radiasiya təsiri qeyd olunur.
Ən effektiv müalicə üsulu cərrahi yolla şişin tam çıxarılmasıdır. Bəzi hallarda radioterapiya və müşahidə strategiyaları tətbiq olunur.
Bəli, xüsusilə şiş sinirlərə təzyiq göstərdikdə nevroloji fəsadlar, o cümlədən hissiyat pozğunluqları və əzələ zəifliyi yarana bilər.
Xeyr, tam qarşısını almaq mümkün deyil. Lakin erkən diaqnoz və genetik müşahidə risklərin azaldılmasına kömək edir.
Əgər şiş tam çıxarılıbsa, nadir hallarda təkrarlanır. Lakin genetik səbəblərlə əlaqəli hallarda yeni schwannomalar inkişaf edə bilər.
Adətən deyil. Lakin müalicə edilmədikdə və ya yerləşdiyi nahiyə həyati vacib sinirləri əhatə etdikdə ciddi fəsadlara və bəzən ölümlə nəticələnə bilər.
