Dünyanın istənilən ölkəsində dövlətin təhlükəsizliyi və ərazi bütövlüyünün qorunması ən vacib prioritetlərdən hesab olunur. Tarix boyu xalqlar müxtəlif dövrlərdə müharibələr, təbii fəlakətlər, kütləvi təhlükələr və fövqəladə hallar zamanı milli səfərbərlik tədbirlərinə ehtiyac duyublar. Səfərbərlik anlayışı yalnız hərbi müstəvi ilə məhdudlaşmır, bu, bütövlükdə dövlətin müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsi, resursların cəmlənməsi və cəmiyyətin bütün imkanlarının təhlükənin qarşısının alınmasına yönəldilməsi prosesidir.
Azərbaycanda da səfərbərlik anlayışı müstəqillik qazandıqdan sonra dövlət quruculuğunun və təhlükəsizlik siyasətinin ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Xüsusilə regionun mürəkkəb geosiyasi vəziyyəti, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi və digər xarici təhlükələr səbəbindən ölkədə səfərbərlik məsələsi xüsusi aktuallıq daşıyır.
Səfərbərlik anlayışının mahiyyəti və növləri
Səfərbərlik dedikdə dövlətin silahlı qüvvələrinin, iqtisadi resurslarının, sənaye potensialının və insan kapitalının qısa müddətdə döyüş hazırlığı vəziyyətinə gətirilməsi və müvafiq istiqamətə yönəldilməsi başa düşülür. Səfərbərlik tədbirləri həm müharibə dövründə, həm də fövqəladə hallar zamanı həyata keçirilə bilər.
Ümumi səfərbərlik – dövlətin bütün qüvvə və vasitələrinin səfərbər edilməsi, əhali və iqtisadiyyatın tam şəkildə hərbi və fövqəladə vəziyyət rejiminə keçməsi deməkdir.
Qismən səfərbərlik – yalnız konkret region və ya təhlükə zonasını əhatə edən və müəyyən kontingentin vəsaitlərin cəlb edilməsi ilə bağlı tədbirlərdir.
İxtisaslaşdırılmış səfərbərlik – konkret sahələr üzrə, məsələn, səhiyyə, nəqliyyat, sənaye və rabitə sektorlarının səfərbər olunması məqsədilə həyata keçirilir.
Təlim səfərbərliyi – mümkün təhlükə vəziyyətində əhalinin və ordu kontingentinin hazırlıq səviyyəsini yoxlamaq üçün keçirilən planlı tədbirlərdir.
Azərbaycan Respublikasında səfərbərlik siyasəti
Azərbaycan Respublikasında səfərbərlik tədbirlərinin təşkili və həyata keçirilməsi üçün xüsusi dövlət qurumu fəaliyyət göstərir. 2012-ci ildə yaradılan Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti bu sahəyə nəzarət edən əsas strukturdur. Bu qurumun əsas məqsədi ölkənin müdafiə qabiliyyətini gücləndirmək, çağırış yaşına çatan vətəndaşların ordu sıralarına cəlb edilməsini təşkil etmək, səfərbərlik ehtiyatını formalaşdırmaq və fövqəladə hallar zamanı zəruri tədbirlərin operativ şəkildə həyata keçirilməsini təmin etməkdir.
Dövlət siyasətində səfərbərlik tədbirləri mütəmadi olaraq təkmilləşdirilir. Xüsusilə Azərbaycan Ordusunun inkişafı, texniki təminatı və insan resurslarının səfərbər edilməsi sahəsində mühüm addımlar atılır. Son illərdə keçirilən hərbi təlimlər, döyüş hazırlığının yoxlanılması və müharibə ssenarilərinin məşq olunması səfərbərlik sisteminin effektivliyini artırır.
Səfərbərlik və Vətən Müharibəsi təcrübəsi
2020-ci ilin sentyabr ayında başlanan və 44 gün davam edən Vətən Müharibəsi zamanı səfərbərlik tədbirlərinin nə qədər vacib və zəruri olduğu bir daha sübut olundu. Həmin dövrdə ölkədə qismən səfərbərlik elan edildi və minlərlə könüllü, ehtiyatda olan hərbçilər, gənc vətəndaşlar Silahlı Qüvvələrin sıralarına cəlb edildi.
Bu müddət ərzində Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti və Müdafiə Nazirliyinin birgə fəaliyyəti nəticəsində qısa zamanda böyük hərbi qüvvə formalaşdırıldı. Ordunun texniki bazası möhkəmləndirildi, ehtiyatlar səfərbər edildi və cəbhə xəttində döyüş qabiliyyəti yüksək səviyyədə saxlanıldı. Bu faktor Azərbaycanın müharibədə qələbə qazanmasında həlledici rol oynadı.
Səfərbərlik tədbirlərinin təşkili qaydaları
Səfərbərlik tədbirləri dövlətin xüsusi qərarı və sərəncamı əsasında həyata keçirilir. Bunun üçün aşağıdakı addımlar icra olunur:
Əhali arasında çağırış kontingentinin dəqiqləşdirilməsi və ehtiyat hərbi qüvvələrinin siyahıya alınması.
İstehsal müəssisələri, nəqliyyat, rabitə və digər infrastruktur sahələrinin səfərbərlik rejiminə keçirilməsi.
Səhiyyə qurumlarının, təcili tibbi yardım və sosial xidmətlərin hazır vəziyyətə gətirilməsi.
Əhalinin maarifləndirilməsi və zəruri təlimlərin keçirilməsi.
Dövlət ehtiyatlarının və resursların cəmlənməsi və prioritet istiqamətlərə yönəldilməsi.
Bütün bu tədbirlər çərçivəsində dövlət qurumları və cəmiyyətin digər subyektləri sıx əməkdaşlıq edir və vahid koordinasiya mexanizmi tətbiq olunur.
Səfərbərliyin sosial və iqtisadi təsirləri
Səfərbərlik tədbirləri həyata keçirilərkən dövlət həm müdafiə qabiliyyətini gücləndirir, həm də müəyyən iqtisadi və sosial təsirlərlə qarşılaşır. Xüsusilə ümumi və qismən səfərbərlik dövründə iqtisadiyyatın bəzi sahələrində istehsalın azalması, insan resurslarının müəyyən istiqamətlərdə cəmlənməsi və sosial gərginliyin artması mümkündür.
Bununla belə, planlı və düzgün təşkil olunmuş səfərbərlik tədbirləri bu təsirlərin minimuma endirilməsini təmin edir. Dövlət səfərbərlik zamanı ictimai asayişin qorunmasına, əhalinin sosial rifahının təmin edilməsinə və iqtisadi sabitliyin saxlanılmasına xüsusi diqqət yetirir.
Səfərbərlik və vətəndaş məsuliyyəti
Hər bir vətəndaş səfərbərlik tədbirlərində iştirak etməklə dövlətin təhlükəsizliyinə və ərazi bütövlüyünə dəstək vermiş olur. Bu, həm hüquqi, həm də mənəvi məsuliyyətdir. Xüsusilə hərbi çağırış yaşına çatan vətəndaşlar, ehtiyatda olan zabitlər və digər müvafiq kontingent dövlət tərəfindən müəyyən edilən müddət və qaydada səfərbərliyə cəlb olunur.
Eyni zamanda vətəndaşların maarifləndirilməsi, səfərbərlik tədbirlərinin əhəmiyyəti barədə məlumatlandırma və könüllü iştiraka təşviq də mühüm məsələdir. Dövlət strukturları bu sahədə maarifləndirici tədbirlər və təlimlər keçirir.
Beynəlxalq səviyyədə səfərbərlik təcrübəsi
Dünyanın bir çox ölkəsində səfərbərlik tədbirləri xüsusi qanunvericilik və dövlət proqramları çərçivəsində tənzimlənir. Məsələn, ABŞ, İsrail, Fransa, Rusiya və digər ölkələrdə səfərbərlik ehtiyatlarının formalaşdırılması və mütəmadi təlimlərin keçirilməsi dövlət təhlükəsizliyinin əsas elementlərindən biri sayılır.
Azərbaycan da bu təcrübəni nəzərə alaraq, öz müdafiə qabiliyyətini gücləndirmək və səfərbərlik sistemini beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırmaq üçün addımlar atır. Xüsusilə NATO və digər beynəlxalq təşkilatların tövsiyələri əsasında müasir səfərbərlik mexanizmləri tətbiq edilir.
Səfərbərlik hər bir dövlətin təhlükəsizlik siyasətində, milli müdafiə sistemində və cəmiyyətin bütövlükdə qorunmasında əhəmiyyətli rola malikdir. Azərbaycan da bu sahədə davamlı islahatlar aparır, ordu quruculuğunu və müdafiə qabiliyyətini gücləndirir, səfərbərlik tədbirlərinin müasir tələblərə uyğun şəkildə həyata keçirilməsini təmin edir.
Səfərbərlik tədbirlərində cəmiyyətin hər bir üzvünün iştirakı, vətəndaş məsuliyyətinin gücləndirilməsi və dövlət-ictimai əməkdaşlığının möhkəmləndirilməsi Azərbaycanın müdafiəsinin əsas dayaqlarındandır.
Ən Çox Verilən Suallar
Səfərbərlik dövlətin təhlükəsizliyi və müdafiəsi məqsədilə insan, texniki və iqtisadi resursların qısa müddətdə səfərbər olunması prosesidir.
Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti səfərbərlik tədbirlərini təşkil edən əsas dövlət qurumudur.
Qismən səfərbərlik konkret bölgə və ya müəyyən təhlükə vəziyyəti üçün məhdud kontingentin və resursların səfərbər edilməsidir.
Ümumi səfərbərlik dövlətə qarşı genişmiqyaslı təhlükə və ya müharibə zamanı bütün imkanların səfərbər olunması üçün tətbiq edilir.
2020-ci ildə qismən səfərbərlik elan olundu, ehtiyatda olan hərbçilər, könüllülər və digər vətəndaşlar orduya cəlb edildi.
Səfərbərlik zamanı Müdafiə Nazirliyi, Dövlət Xidməti, səhiyyə, nəqliyyat, iqtisadiyyat və digər sahələr üzrə dövlət qurumları birgə fəaliyyət göstərir.
Bəli, xüsusilə çağırış yaşında olan vətəndaşlar və ehtiyat hərbçilər səfərbərlik planlarına uyğun olaraq cəlb edilə bilər.
Xeyr, səfərbərlik fövqəladə hallar, təbii fəlakətlər və digər kütləvi təhlükələr zamanı da həyata keçirilə bilər.
Səfərbərlik tədbirlərinin müddəti təhlükənin miqyasından və dövlətin qərarından asılıdır, zərurət bitdikdən sonra tədbirlər dayandırılır.
Bəli, dövlət qurumları tərəfindən əhali arasında mütəmadi olaraq maarifləndirmə və təlim tədbirləri həyata keçirilir.
