Şəxsiyyət Vəsiqəsinin İtiril­məsi: Hüquqi, Sosial Tərəflər

Şəxsiyyət vəsiqəsi Azərbaycan Respublikası vətəndaşının rəsmi kimlik sənədidir və hər bir vətəndaş üçün əvəzsiz hüquqi əhəmiyyət daşıyır. Bu sənəd olmadan ölkədə bir çox hüquqi əməliyyatlar, dövlət və özəl xidmətlərdən istifadə, səyahət, bank əməliyyatları və gündəlik rəsmi prosedurlar mümkünsüz olur. Şəxsiyyət vəsiqəsinin itirilməsi isə həm hüquqi, həm sosial, həm də şəxsi planda bir sıra problemlər yaradır. İtirilmiş vəsiqənin əlinə üçüncü şəxslərin keçməsi şəxsi məlumatların sui-istifadəsi, dələduzluq, fırıldaqçılıq riskini də artırır. Ona görə də, hər bir vətəndaş bu sənədi qorumağa və diqqətlə saxlamağa borcludur. Lakin həyatın reallıqları içərisində bəzən bu tip hadisələr baş verir və vətəndaşlar şəxsiyyət vəsiqəsini itirə bilər.

Əşyaların itməsində olduğu kimi, şəxsiyyət vəsiqəsinin itirilməsi də bəzən diqqətsizlik, tələskənlik, səyahət zamanı və ya ictimai nəqliyyatda ehtiyatsızlıq nəticəsində baş verir. Bu halda ən mühüm məsələ panikaya düşməmək və bütün addımları ardıcıl, düzgün və qanuni şəkildə atmaqdır. Hüquqşünaslar və dövlət qurumları vətəndaşlara ilk növbədə rəsmi tədbirlər görməyi, aidiyyəti dövlət orqanlarına məlumat verməyi və sənədin bərpası üçün qanuni müraciət qaydalarına əməl etməyi tövsiyə edirlər.

İtirilmiş Şəxsiyyət Vəsiqəsi: İlk Addımlar və Asan Xidmətin Rolu

Şəxsiyyət vəsiqəsi itirildikdə, ilk addım dərhal bu barədə rəsmi dövlət qurumlarına məlumat verməkdir. Ən tez və əlçatan yol Asan Xidmət mərkəzlərinə müraciət etməkdir. Asan Xidmət ölkədə vətəndaşlara “bir pəncərə” prinsipi ilə sürətli və şəffaf xidmət göstərən nümunəvi dövlət strukturu kimi seçilir. Burada itmiş şəxsiyyət vəsiqəsinin bərpası üçün xüsusi prosedur və xidmət standartları mövcuddur.

Vətəndaş şəxsiyyət vəsiqəsini itirdiyini müəyyən edəndə dərhal yaxınlıqdakı Asan Xidmət mərkəzinə yaxınlaşır və ya Daxili İşlər Nazirliyinin və ya ASAN Xidmət portalı vasitəsilə onlayn qaydada müraciət edə bilər. İlk növbədə, müraciət zamanı şəxsiyyəti təsdiq edən alternativ sənədlər (məsələn, doğum haqqında şəhadətnamə, köhnə pasport, sürücülük vəsiqəsi və s.), 2 ədəd fotoşəkil, dövlət rüsumunun qəbzi və bəzən itkin barədə izahat ərizəsi tələb olunur. Hər Asan Xidmət filialında xüsusi “şəxsiyyət vəsiqəsinin bərpası” bölməsi fəaliyyət göstərir və buradakı əməkdaşlar prosesi sürətli və şəffaf şəkildə həyata keçirir.

İtən vəsiqənin üçüncü şəxslərin əlinə keçməməsi üçün rəsmi olaraq itki barədə hüquq-mühafizə orqanlarına da məlumat vermək tövsiyə olunur. Bəzən bu barədə polisə yazılı ərizə ilə müraciət olunur ki, sənəd itkin kimi qeydiyyata alınsın və onun əsasında baş verə biləcək fırıldaqçılıq və dələduzluq riskləri qarşısı alınsın.

İtirilmiş Şəxsiyyət Vəsiqəsinin Bərpası Prosesi və Sənədlər

Şəxsiyyət vəsiqəsi itirildikdə bərpa proseduru sadə və şəffaf olsa da, diqqət və dəqiqlik tələb edir. Asan Xidmət mərkəzinə müraciət edən vətəndaşdan bir sıra sənədlər tələb olunur:

• Şəxsiyyət vəsiqəsinin itirilməsi ilə bağlı ərizə
• 2 ədəd fotoşəkil (rəngli, ağ fonda)
• Doğum haqqında şəhadətnamə (və ya əgər varsa, köhnə pasport)
• Dövlət rüsumunun ödənilməsi barədə qəbz
• Bəzən polis orqanından itki barədə arayış (lazım olarsa)
• Əlavə olaraq, ailə vəziyyəti dəyişibsə, nikah və ya boşanma şəhadətnaməsi

Sənədlər təqdim edildikdən sonra ASAN Xidmət əməkdaşları xüsusi elektron bazada vətəndaşın məlumatlarını yoxlayır və yeni şəxsiyyət vəsiqəsinin verilməsi üçün elektron sifariş formalaşdırır. Proses adətən 3-7 iş günü çəkir, təcili bərpa üçün isə əlavə rüsum ödənilə bilər. Yeni vəsiqə hazır olduqdan sonra vətəndaş SMS və ya zəng vasitəsilə məlumatlandırılır və sənədi şəxsən ASAN Xidmət mərkəzindən götürür.

Cərimə və Maliyyə Tələbləri: Qanunvericiliyin Tələbləri

Şəxsiyyət vəsiqəsinin itirilməsi bəzi hallarda inzibati cəriməyə səbəb olur. Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsinə əsasən, vətəndaş öz günahı ucbatından şəxsiyyət vəsiqəsini itirərsə, bərpa zamanı dövlət rüsumu ilə yanaşı əlavə cərimə də tətbiq oluna bilər. Cərimənin məbləği, adətən, hər il təsdiq olunan rəsmi dövlət rüsumlarına və inzibati tələblərə əsasən müəyyənləşdirilir.

Əgər şəxsiyyət vəsiqəsi təkrar-təkrar itirilirsə və ya itki barədə vaxtında xəbər verilməyibsə, cərimənin miqdarı artır. Cərimə həm də sənəddən qanunsuz istifadə, saxtakarlıq və ya üçüncü şəxslərin əlinə keçmə riski olduğu hallarda daha sərt olur. Bütün rüsum və cərimə məbləğləri yalnız dövlət banklarında və ya ASAN Xidmət mərkəzinin kassalarında ödənilə bilər. Qəbz təqdim olunmadan vəsiqə bərpası mümkün deyil. Həmçinin, qanunvericiliyə əsasən, itirilmiş vəsiqə tapıldıqda dərhal Asan Xidmət və ya polis orqanına təhvil verilməlidir.

İtirilmiş Şəxsiyyət Vəsiqəsi ilə Bağlı Təhlükəsizlik və Hüquqi Risklər

İtən şəxsiyyət vəsiqəsi həm şəxsi məlumatların qorunması, həm də dələduzluq riskləri baxımından həssas məsələdir. Şəxsiyyət vəsiqəsi tapılıb üçüncü şəxsin əlinə keçərsə, onunla saxta bank hesabı açmaq, kredit götürmək, mobil nömrə qeydiyyatdan keçirmək və hətta cinayətkar məqsədlər üçün istifadə ehtimalı yaranır. Hüquq-mühafizə orqanları bu cür hallarda təcili tədbirlər görməyə çağırır və itmiş vəsiqənin hüquqi bazalarda bloklanmasını təmin edir.

Vətəndaş özü də riskləri minimuma endirmək üçün şəxsiyyət vəsiqəsinin itirildiyini rəsmi şəkildə qeydiyyata salmalıdır. Bəzi hallarda, banklar və digər maliyyə qurumları vəsiqənin itirilməsi barədə rəsmi arayış tələb edə bilər. Həmçinin, tapılan vəsiqə ilə edilən hər hansı əməliyyat sahibinin razılığı olmadan baş verərsə, həmin əməliyyatlar qanunsuz hesab edilir və məsuliyyət doğurur. Dələduzluq risklərinə qarşı vətəndaş tezliklə yeni vəsiqə almalı, köhnəsinin hüquqi etibarsızlığını rəsmi olaraq təsdiqləməlidir.

İtirilmiş Şəxsiyyət Vəsiqəsinə Görə Tətbiq Olunan Cərimələr və Onun Qiyməti

Şəxsiyyət vəsiqəsinin itirilməsi Azərbaycan qanunvericiliyində inzibati xətalar sırasına daxil edilir və bu halda vətəndaş həm sənədin bərpası üçün dövlət rüsumunu, həm də bəzi hallarda əlavə olaraq cərimə ödəməli olur. Əsas qayda ondan ibarətdir ki, şəxsiyyət vəsiqəsinin itirilməsi barədə vətəndaş dərhal dövlət orqanlarına – ən optimal halda ASAN Xidmət mərkəzinə, yaxud polis idarəsinə müraciət etməlidir. Əgər vətəndaş sənədin itməsi barədə vaxtında məlumat vermirsə və ya sənəd təkrar-təkrar itirilirsə, cərimənin məbləği artır.

2025-ci il üçün Azərbaycan Respublikasında şəxsiyyət vəsiqəsinin bərpası üçün dövlət rüsumu 25 manat (gözlənilən rəsmi məbləğdir, illik dəyişikliklər mümkündür) müəyyən edilmişdir. Təcili (2 iş günü) bərpa üçün bu məbləğ artır, adətən 35-40 manat təşkil edir. Lakin, qanunvericiliyə əsasən, şəxsiyyət vəsiqəsini bilərəkdən itirən, onun itirilməsi barədə vaxtında xəbər verməyən və ya sənədini saxtalaşdırıb istifadə edən şəxslərə İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 205-ci maddəsinə uyğun olaraq əlavə cərimə tətbiq oluna bilər. Hal-hazırda bu cərimənin minimum məbləği 30 manatdan başlayır və təkrar hallar, yaxud sui-istifadə faktları aşkarlanarsa, məbləğ daha yüksək ola bilər. Bəzi hallarda cərimə 50-100 manat-a qədər yüksələ bilir. Bütün rüsum və cərimələr yalnız dövlət tərəfindən təsdiq olunmuş banklar, elektron ödəmə sistemləri və ASAN Xidmət kassalarında ödənilməlidir. Qəbz təqdim olunmadan vəsiqənin bərpası mümkün deyil.

Əlavə olaraq, şəxsiyyət vəsiqəsini itirən vətəndaş yeni vəsiqə üçün müraciət edərkən köhnə vəsiqəni taparsa, bu barədə də dərhal orqanlara məlumat verməli və sənədi təhvil verməlidir. Əks halda, əlavə məsuliyyət yarana bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, sənədin itməsi ilə bağlı rəsmi şəkildə vaxtında müraciət etmək cərimə məbləğini azalda və vətəndaşı əlavə hüquqi risklərdən qoruya bilər. Dövlətin məqsədi vətəndaşı cərimə ilə cəzalandırmaq yox, şəxsiyyət sənədlərinin təhlükəsizliyini və dövriyyəsini təmin etməkdir.

Onlayn və Elektron Xidmətlər: Prosesin Rəqəmsal Təşkili

Son illərdə dövlət xidmətlərinin rəqəmsallaşdırılması şəxsiyyət vəsiqəsinin bərpası prosesini əhəmiyyətli dərəcədə asanlaşdırıb. ASAN Xidmət və Daxili İşlər Nazirliyinin Elektron Portalı vasitəsilə vətəndaşlar onlayn müraciət göndərə, ödənişləri elektron şəkildə həyata keçirə, tələb olunan sənədlərin siyahısı və statusu barədə məlumat ala bilirlər. Hər bir vətəndaş ASAN Login vasitəsilə şəxsi kabinetinə daxil olub, bərpa prosesinin gedişini addım-addım izləyə bilər.

Elektron xidmətlər insan faktorunu və vaxt itkisini azaldır, sənədlərin itirilməsi, səhv doldurulması və digər texniki problemləri minimuma endirir. Bütün proses elektron imza, mobil imza və ya şəxsiyyət vəsiqəsinin nömrəsi ilə təsdiqlənir. Onlayn müraciət zamanı sənədlərin elektron surətləri (foto, doğum haqqında şəhadətnamə və s.) yüklənir, dövlət rüsumu isə bank kartı vasitəsilə ödənilir. Bu xidmətlər regionlarda yaşayan vətəndaşlar üçün xüsusilə əlverişlidir.

İtirilmiş Şəxsiyyət Vəsiqəsi ilə Bağlı Sosial və Psixoloji Təsirlər

Kimlik sənədinin itirilməsi bir çox insan üçün yalnız hüquqi deyil, həm də psixoloji stress və sosial narahatlıq mənbəyidir. İtən vəsiqə olmadan bir çox gündəlik əməliyyat – bankda əməliyyatlar, işə qəbul, notariat xidməti, səyahət, hətta bəzi tibbi xidmətlər belə mümkünsüz olur. Xüsusilə yaşlı insanlar, uşaqlar və fiziki məhdudiyyətli şəxslər üçün bu proses əlavə çətinlik yaradır. Vətəndaşlar arasında bu tip hallara görə bəzən ailə daxilində narahatlıq, işdə gecikmələr və sosial təcrid də müşahidə olunur.

Asan Xidmətin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, proses maksimal şəffaf və insan yönümlü təşkil olunub, əməkdaşlar vətəndaşlara psixoloji dəstək və izahatlar verir, növbələr optimallaşdırılıb, təcili bərpa imkanı yaradılıb. Psixoloji rahatlıq üçün müraciət etmədən əvvəl bütün sənədlərin düzgün hazırlandığından əmin olmaq, ödənişləri əvvəlcədən etmək və prosesin gedişini izləmək tövsiyə edilir.

İtən Şəxsiyyət Vəsiqəsi və Hüquqi Maarifləndirmə

Cəmiyyət arasında hüquqi maarifləndirmə işlərinin aparılması itən şəxsiyyət vəsiqəsi ilə bağlı sui-istifadə hallarının, dələduzluğun və hüquqi problemlərin qarşısını almaqda vacib rol oynayır. Dövlət və qeyri-hökumət təşkilatları, media orqanları və sosial şəbəkələr bu sahədə maarifləndirici tədbirlər həyata keçirir, vətəndaşlara prosedurlar, risklər və cərimələr barədə ətraflı məlumat verir. ASAN Xidmət və hüquq-mühafizə orqanlarının rəsmi saytlarında sual-cavab bölmələri, “sənədini itirdinsə nə etməli” tipli izahlı təlimatlar və onlayn konsultasiya imkanları mövcuddur.

Bu tədbirlər hüquqi mədəniyyətin formalaşmasına, sosial məsuliyyətin artmasına və ictimai etimadın güclənməsinə şərait yaradır. Maarifləndirmə və ictimai nəzarət vasitəsilə həm sənədlərin qorunması, həm də onların itirilməsi zamanı doğru prosedura əməl edilməsi təmin olunur. Dövlətin bu sahədə ardıcıl siyasəti və ASAN Xidmətin fəaliyyət prinsipləri vətəndaşların gündəlik həyatını asanlaşdırır.

Şəxsiyyət vəsiqəsinin itirilməsi Azərbaycan cəmiyyətində həm hüquqi, həm sosial, həm də şəxsi baxımdan vacib məsələlərdən biridir. Prosesin düzgün idarə olunması üçün vətəndaşlar panikadan uzaq durmalı, dərhal Asan Xidmət və ya polis orqanına müraciət etməli, rəsmi prosedurlara tam əməl etməlidir. ASAN Xidmətin tətbiq etdiyi sürətli və şəffaf prosedurlar, onlayn müraciət imkanları, dövlət rüsumlarının və cərimələrin aydınlığı və hüquqi maarifləndirmə bu sahədə ən böyük köməkçidir. Kimlik sənədinin bərpası və təhlükəsizliyinin qorunması həm vətəndaş, həm də dövlət üçün prioritet məsələ olaraq qalır. Prosesin rəqəmsallaşdırılması və hüquqi maarifləndirmə cəmiyyətin hüquq şüurunu artırır, insanlara rahat və təhlükəsiz həyat şəraiti yaradır.

Ən Çox Verilən Suallar