Azərbaycan siyasi tarixinin ən önəmli və mübahisəli simalarından biri olan Seyid Cəfər Pişəvəri həm ölkəmizdə, həm də bütün regionda dərin iz qoymuş bir şəxsiyyətdir. Onun adı XX əsrin ilk yarısında baş verən sosial, siyasi və milli azadlıq hərəkatları ilə sıx bağlıdır. Pişəvəri, bir tərəfdən marksizm və sosializm ideyalarının Azərbaycanda yayılmasında, digər tərəfdən isə milli hüquqlar uğrunda mübarizədə fəal rol oynamışdır. Onun rəhbərliyi ilə qurulan Cənubi Azərbaycan Milli Hökuməti regionun taleyində qısa, lakin dərin təsir buraxan bir hadisəyə çevrilmişdir. Seyid Cəfər Pişəvəri həm yazıçı, publisist, müəllim, həm də siyasi lider kimi tanınırdı. O, Azərbaycan xalqının tarixində milli oyanışın, sosial ədalət axtarışının və azadlıq mübarizəsinin simvoluna çevrilib.
Pişəvərinin həyatı çətin, keşməkeşli və sınaqlarla dolu olmuşdur. O, təqib və həbsdən, sürgün və repressiyadan keçərək, ideyalarına sadiq qalmış, milli ruh və vətənpərvərlik yolunda heç bir əzabdan çəkinməmişdir. Onun fəaliyyəti və irsi yalnız Cənubi Azərbaycanda deyil, bütün Azərbaycan xalqı üçün əhəmiyyət daşıyır. Pişəvəriyə olan münasibət bəzən ziddiyyətli və fərqli baxışlarla xarakterizə olunsa da, onun adı hər zaman böyük idealların və milli birlik arzusunun ifadəsi kimi qalır. Bu məqalədə Seyid Cəfər Pişəvərinin həyatı, siyasi fəaliyyəti, ideoloji baxışları, yazıçı və müəllim kimi fəaliyyəti, Cənubi Azərbaycan hərəkatında rolu və irsi geniş və aydın şəkildə izah ediləcək.
Seyid Cəfər Pişəvərinin Uşaqlıq və Gənclik İlləri
Seyid Cəfər Pişəvəri 1892-ci ildə İranın Xalxal bölgəsində, kasıb bir ailədə dünyaya gəlib. Onun ailəsi əslən azərbaycanlı idi və milli-mədəni dəyərlərin qorunmasına xüsusi önəm verirdi. Gənc yaşlarından savad almağa, ədəbiyyata və ictimai-siyasi hadisələrə maraq göstərmişdir. Təhsilini əvvəl dini məktəbdə, sonralar isə Tiflisdə davam etdirib. Burada rus və Azərbaycan məktəblərində oxuyaraq dünyagörüşünü genişləndirib.
Pişəvəri gənclik illərindən ictimai fəaliyyətə qoşulub, həm tələbə, həm də gənc ziyalı kimi sosial ədalət, milli azadlıq ideyalarına yaxın olub. Onun ilk publisistik yazıları məhz bu dövrdə Azərbaycan və İran mətbuatında çap olunmağa başlayıb. Siyasi fəallığının artması onun həyatında bir sıra çətinliklər və təqiblərlə nəticələndi.
Siyasi Fəaliyyətə Başlanğıc və İnqilabi Gənclik
Pişəvəri gənc yaşlarından sosialist və inqilabi hərəkatlara maraq göstərmişdir. O, İran Konstitusiya Hərəkatı və Rusiyada baş verən inqilabların təsiri altında formalaşıb. Gənc Pişəvəri İranda sosial ədalətsizliyə, monarxiyaya, irticaya qarşı çıxan ilk ziyalılardan biri olub.
1916-cı ildə siyasi fəaliyyəti və inqilabi ideyalarına görə həbs edilir və uzun illər zindan həyatı yaşayır. Sürgün və məhrumiyyətlər Pişəvərinin mübarizə əzmini qırmır, əksinə, onu daha da gücləndirir. O, bir müddət Sovet Azərbaycanında yaşayaraq, burada da siyasi fəaliyyətini davam etdirir, yerli ziyalılarla əməkdaşlıq edir, müxtəlif qəzet və jurnallarda məqalələr yazır.
Pişəvəri və Azərbaycan Milli Hərəkatı
Seyid Cəfər Pişəvərinin siyasi fəaliyyətində ən əhəmiyyətli mərhələ Cənubi Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatına rəhbərlik etməsi olub. 1941-ci ildə II Dünya Müharibəsinin gedişində İrana sovet qoşunlarının daxil olması Cənubi Azərbaycanda milli oyanış üçün şərait yaratdı. Pişəvəri burada Azərbaycan Demokrat Firqəsini yaradaraq, milli hüquqların, ana dilinin, yerli idarəçiliyin təmin olunması uğrunda fəaliyyətə başladı.
1945-ci ildə Pişəvəri rəhbərliyi altında Cənubi Azərbaycan Milli Hökuməti quruldu. Bu hökumət qısa müddətdə təhsil, iqtisadiyyat, mədəniyyət və ədliyyə sahəsində islahatlar həyata keçirdi, ana dilində tədris və yerli özünüidarə sistemi tətbiq olundu. Pişəvəri milli azadlıq ideyasının, xalqın öz taleyini həll etmə hüququnun carçısı oldu.
Cənubi Azərbaycan Milli Hökumətinin Siyasi və Tarixi Əhəmiyyəti
Cənubi Azərbaycan Milli Hökumətinin yaradılması və fəaliyyəti XX əsrin siyasi hadisələri içərisində mühüm yer tutur. Bu hökumət bir tərəfdən milli-mədəni hüquqların müdafiəsi, digər tərəfdən sosial ədalət və demokratik islahatlar baxımından qabaqcıl ideyaların tətbiqinə çalışdı. Ana dilində məktəblərin açılması, yerli idarəçiliyin qurulması, qadın hüquqlarının müdafiəsi kimi addımlar regionda mühüm dəyişikliklərə səbəb oldu.
Lakin bu hökumət xarici siyasi şəraitin dəyişməsi, Sovet İttifaqının İrandan geri çəkilməsi və Mərkəzi İran hökumətinin təzyiqləri nəticəsində qısa müddət sonra – 1946-cı ilin sonlarında süqut etdi. Pişəvəri və bir çox liderlər məcburi olaraq Sovet Azərbaycanına mühacirət etdilər.
Pişəvərinin Sovet Azərbaycandakı Fəaliyyəti və Son İlləri
Seyid Cəfər Pişəvəri Azərbaycana köç etdikdən sonra, burada da ictimai-siyasi və elmi-publisistik fəaliyyətini davam etdirdi. Azərbaycan Elmlər Akademiyasında çalışdı, müxtəlif elmi və bədii əsərlər, xatirələr, siyasi məqalələr yazdı. O, gənc nəsil arasında milli şüurun, elmi biliklərin yayılmasına böyük töhfə verdi.
Lakin Pişəvərinin həyatı burada da təhlükə və təqiblərdən sığortalanmadı. 1947-ci ildə Bakının Biləcəri qəsəbəsində müəmmalı avtomobil qəzasında həlak oldu. Bu hadisə bəzən qəsd, bəzən isə adi qəza kimi izah edilir. Onun ölümü Azərbaycan və İran tarixində böyük bir boşluq və kədər doğurdu.
Pişəvəri Yazıçı və Müəllim Kimi
Pişəvəri təkcə siyasi xadim deyil, həm də dərin düşüncəli yazıçı, publisist və müəllim idi. O, müxtəlif qəzet və jurnallarda çap olunan məqalələri, bədii və publisistik əsərləri ilə milli azadlıq, sosial ədalət və xalqın maarifləndirilməsi ideyalarını təbliğ edib. Pişəvərinin yazılarında milli-mədəni dəyərlərin, azadlıq ideallarının qorunması və yeni nəslə ötürülməsi mühüm yer tutur.
O, həmçinin tədris fəaliyyəti ilə də məşğul olub, Azərbaycan məktəblərində və elmi dairələrdə gənclərin yetişdirilməsi işinə töhfə verib. Onun irsi milli ruh, maarifçilik və vətənpərvərlik baxımından bu gün də aktualdır.
İrsi və Azərbaycan Tarixində Yeri
Seyid Cəfər Pişəvəri Azərbaycan xalqının tarixində mübarizənin, milli ruhun və azadlıq ideyasının simvoludur. Onun həyat və fəaliyyəti milli şüurun oyanışına, mədəni və siyasi dirçəlişə təsir göstərmişdir. Pişəvərinin ideyaları, uğrunda mübarizə apardığı milli hüquqlar və sosial ədalət arzusu bu gün də aktual olaraq qalır.
Pişəvərinin adı və irsi müxtəlif dövrlərdə fərqli şəkildə dəyərləndirilsə də, o, milli tariximizin unudulmaz və örnək şəxsiyyətlərindən biri kimi qalır. Onun xatirəsi həm Azərbaycanda, həm də Cənubi Azərbaycanda yaşadılır.
Seyid Cəfər Pişəvərinin Həyatının Əsas Məqamları
| İl | Hadisə / Fəaliyyət |
|---|---|
| 1892 | Xalxal (İran) bölgəsində anadan olub |
| 1916 | Siyasi fəaliyyətə görə həbs olunub, zindan həyatı yaşayıb |
| 1920–1940 | Sovet Azərbaycanında yaşayıb, ictimai və elmi işlə məşğul olub |
| 1941 | Cənubi Azərbaycana qayıdıb, milli hərəkatda fəal iştirak edib |
| 1945 | Azərbaycan Demokrat Firqəsini yaradıb, Milli Hökumətə rəhbərlik edib |
| 1946 | Cənubi Azərbaycan Milli Hökumətinin süqutu və Sovet Azərbaycana mühacirət |
| 1947 | Bakıda müəmmalı şəkildə vəfat edib |
Seyid Cəfər Pişəvəri Azərbaycan xalqının tarixi yaddaşında, milli mübarizə və azadlıq uğrunda mücadiləsində əbədi bir iz qoyub. O, bir tərəfdən öz xalqının hüquqları, dili və mədəniyyəti uğrunda fədakarlıq göstərən lider, digər tərəfdən isə ictimai-siyasi və ədəbi irsi ilə yeni nəsillərə nümunə olan ziyalıdır. Pişəvərinin adı daim azadlıq, ədalət, milli birlik və vətənpərvərlik simvolu kimi yad edilir. Onun irsi müasir Azərbaycan gəncliyi üçün yol göstərən mayak, milli oyanış və dirçəlişin əsas ilham mənbəyidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Seyid Cəfər Pişəvəri XX əsrin önəmli Azərbaycan siyasi və ictimai xadimi, yazıçı, publisist və müəllimdir. O, Cənubi Azərbaycan Milli Hökumətinin rəhbəri, milli oyanış və azadlıq hərəkatının simvoludur.
O, 1892-ci ildə İranın Xalxal bölgəsində, azərbaycanlı ailədə anadan olub. Uşaqlıqdan savad və mədəniyyətə xüsusi maraq göstərib.
Pişəvəri gənclik illərində sosialist və milli hərəkatlara qoşulub, həbs və sürgün həyatı yaşayıb. 1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsini yaradıb və Cənubi Azərbaycan Milli Hökumətinə rəhbərlik edib.
1945-ci ildə Pişəvərinin rəhbərliyi altında Təbrizdə Azərbaycan Demokrat Firqəsi və Milli Hökumət quruldu. Qısa müddət ərzində təhsil, mədəniyyət və iqtisadi sahədə mühüm islahatlar həyata keçirilib.
Sovet İttifaqının İrandan çıxması və İran Mərkəzi hökumətinin təzyiqləri nəticəsində 1946-cı ildə Milli Hökumət süqut etdi. Pişəvəri və bir çox liderlər Sovet Azərbaycanına mühacirət etdilər.
1947-ci ildə Bakının Biləcəri qəsəbəsində müəmmalı avtomobil qəzasında vəfat edib. Bu hadisənin səbəbləri hələ də mübahisəlidir.
Xeyr, o həm də yazıçı, publisist və müəllim kimi fəaliyyət göstərib. Milli-mədəni dəyərlərin, azadlıq və maarifçiliyin təbliği ilə məşğul olub.
Pişəvərinin irsi bu gün Azərbaycan xalqının milli şüurunda, azadlıq ideallarında mühüm yer tutur. Onun adı və fəaliyyəti müxtəlif dövrlərdə fərqli qiymətləndirilsə də, o, daim milli mübarizənin simvoludur.
O, müxtəlif publisistik, elmi və bədii əsərlərin müəllifidir. Onun yazıları milli oyanış, maarifçilik və sosial ədalət mövzularını əhatə edir.
Pişəvərinin xatirəsi Azərbaycan və Cənubi Azərbaycanda müxtəlif tədbirlər, elmi konfranslar və əsərlərlə yad edilir. Onun irsi gələcək nəsillər üçün örnəkdir.
