Şövkət Məmmədova : Həyatı , Fəaliyyəti

Azərbaycanın milli musiqi mədəniyyəti və incəsənət tarixi dərin köklərə malikdir. Bu tarixin ən parlaq simalarından biri isə Şövkət Məmmədovadır. Onun adı təkcə musiqisevərlər üçün deyil, ümumiyyətlə, Azərbaycan qadınının cəmiyyətdəki yeri və rolu üçün xüsusi simvolik məna daşıyır. Şövkət Məmmədova Azərbaycanda ilk peşəkar qadın opera müğənnisi, xalq artisti və böyük pedaqoq kimi tanınır. Onun həyatı və yaradıcılığı təkcə sənət səhnəsində deyil, həm də sosial həyatda yeni bir dövrün başlanğıcı oldu.

Erkən Həyatı və Ailəsi

Şövkət Məmmədova 18 aprel 1897-ci ildə Tiflis şəhərində, kasıb pinəçi ailəsində dünyaya göz açıb. Ailənin çətin maliyyə vəziyyətinə baxmayaraq, valideynləri qızlarının təhsil almasına və istedadının inkişafına xüsusi diqqət yetirirdilər. Onun atası Həsən Məmmədov, qızının musiqiyə və ifaya olan marağını və istedadını ilk hiss edən insan olub. Şövkətin səsi və musiqiyə həvəsi uşaq yaşlarından ətrafındakıların diqqətini cəlb edirdi.

Şövkət Məmmədova orta məktəb illərində oxuyarkən, müəllimləri və ailə dostları onun istedadına inanaraq onu müxtəlif tədbir və müsabiqələrə yönləndirirdilər. Onun səsi çox gənc yaşlarında həm Tiflisdə, həm də Bakı və Gəncədə tanınmağa başlayır.

İtaliyada Təhsil və İlk Uğurlar

Şövkət Məmmədovanın istedadı görkəmli xeyriyyəçi və maarifçi Zeynalabdin Tağıyev və həyat yoldaşı Sona xanım tərəfindən də kəşf olunur. Onların dəstəyi ilə, 1911-ci ildə, o, Milan Konservatoriyasına göndərilir. Bu, o dövr üçün inanılmaz və cəsarətli addım idi. Şərqdə, müsəlman cəmiyyətində böyüyən bir qızın Avropada təhsil alması hətta Avropada belə heyrətlə qarşılanırdı.

İtaliyada klassik vokal məktəbi ənənələrini öyrənən Şövkət Məmmədova qısa müddətdə burada da tanınmağa başlayır. O, opera səhnələrinin klassik ariyalarını ustalıqla ifa edir və peşəkar müəllimlərin yüksək qiymətini qazanır. Lakin ailənin maddi imkanları zəif olduğundan, Milan təhsilini tam başa vura bilmir və Bakıya qayıtmalı olur.

Səhnəyə İlk Çıxışı və Azərbaycan Opera Sənətində Yeni Dövr

1912-ci ildə, cəmi 15 yaşında olan Şövkət Məmmədova, Tiflisdə Üzeyir Hacıbəylinin “Ər və Arvad” operasında səhnəyə çıxır. O, səhnədə hicabsız çıxış edən ilk müsəlman qadınlardan biri kimi tarixə düşür. Bu hadisə təkcə Azərbaycan deyil, bütün Şərq ictimaiyyəti üçün səs-küylü yenilik idi. Onun bu addımı bir çox qadınlara nümunə olur və milli opera səhnəsində qadınların yolunu açır.

Bundan sonra Şövkət Məmmədova Azərbaycanın müxtəlif şəhərlərində çıxışlar edir, milli və klassik Avropa operalarının ariyalarını ifa edir. Onun parlaq səsi, ifa tərzi və səhnə mədəniyyəti Azərbaycanın musiqi həyatında yeni bir mərhələ yaradır.

Yaradıcı Fəaliyyət və Böyük Səhnə Uğurları

1915-ci ildə Şövkət Məmmədova Kiyev Konservatoriyasına daxil olur və burada peşəkar vokal təhsilini davam etdirir. Təhsil illərində o, təkcə azərbaycanlı müəllimlərin deyil, Avropanın tanınmış vokal ustalarının da maraq dairəsində olur. 1920-ci illərdə Şövkət Məmmədova artıq Azərbaycanda və keçmiş SSRİ məkanında məşhur opera ifaçısı kimi tanınır.

O, “Şah İsmayıl”, “Koroğlu”, “Arşın mal alan”, “Leyli və Məcnun” kimi Azərbaycan operalarında və “La Traviata”, “Barber of Seville”, “Rigoletto” kimi Avropa klassik operalarında parlaq rollar ifa edir. Onun çıxışları tamaşaçıların və tənqidçilərin böyük rəğbətini qazanır.

Sosial Təşəbbüslər və Qadın Hüquqlarının Müdafiəsi

Şövkət Məmmədova yalnız musiqi səhnəsində deyil, cəmiyyətin sosial həyatında da fəal idi. O, qadınların təhsil almasının, peşə sahibi olmasının və ictimai həyatda fəallığının vacibliyini həmişə vurğulayırdı. Şövkət Məmmədova Azərbaycan qadınlarının səhnəyə çıxması və musiqi təhsili alması üçün cəsarətlə yol açırdı. Onun həyat tərzi və prinsipləri yeni nəsil xanımlara nümunə olurdu.

Pedaqoji Fəaliyyət və Gənc İstedadların Yetişdirilməsi

1923-cü ildə Şövkət Məmmədova Bakı Musiqi Texnikumunun (sonradan Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası) yaradılmasında fəal iştirak edib. O, burada uzun illər pedaqoji fəaliyyət göstərərək, onlarla gənc vokalçının yetişməsinə səbəb olub. Onun tələbələri sonradan Azərbaycanın və dünyanın müxtəlif səhnələrində çıxış edən tanınmış ifaçılara çevriliblər.

Şövkət Məmmədova həmçinin Bakı Dövlət Opera və Balet Teatrında uzun illər solist və rəhbər kimi çalışıb, milli vokal məktəbinin formalaşmasına, səhnə mədəniyyətinin inkişafına mühüm töhfələr verib.

Mükafatlar və Tanınma

Şövkət Məmmədovanın əməyinə dövlət tərəfindən yüksək qiymət verilib. O, 1934-cü ildə Azərbaycan SSR-in Xalq Artisti, 1938-ci ildə isə SSRİ-nin Xalq Artisti fəxri adlarına layiq görülüb. Bundan əlavə, o, Lenin ordeni, Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni və digər yüksək dövlət təltifləri ilə mükafatlandırılıb. Şövkət Məmmədova bir neçə dəfə SSRİ Ali Sovetinin deputatı seçilib, mədəniyyət və ictimai fəaliyyət sahəsində nüfuzlu simaya çevrilib.

Son Illər və Əbədi İrs

Şövkət Məmmədova 8 iyun 1981-ci ildə Bakıda vəfat edib və Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. Onun adı bu gün də Azərbaycan musiqisinin və mədəniyyətinin qızıl səhifələrində yaşayır. Bakıda və ölkənin bir sıra şəhərlərində onun adını daşıyan küçələr, mədəniyyət mərkəzləri, məktəblər var. Şövkət Məmmədovanın irsi, peşəkar ifaçılıq məktəbi və pedaqoji fəaliyyəti bu gün də yaşamaqda, gənc nəslə yol göstərməkdədir.

Şövkət Məmmədova təkcə Azərbaycan musiqi və opera sənətinin deyil, ümumilikdə milli mədəniyyətin simvoludur. Onun həyatı və fəaliyyəti cəsarət, peşəkarlıq, yenilikçilik və əsl vətənpərvərlik nümunəsidir. Şövkət Məmmədovanın irsi və adı daim yaşayacaq, Azərbaycan qadınının güc və istedad rəmzi kimi gələcək nəsillərə örnək olacaqdır.

Ən Çox Verilən Suallar