İnsan sağlamlığı üçün böyük təhdidlərdən biri olan sifilis, cəmiyyət arasında uzun illər qorxulu və gizli bir xəstəlik kimi tanınıb. Bu xəstəlik, Treponema pallidum adlı spiral formalı bakteriyanın səbəb olduğu, əsasən cinsi yolla yoluxan, bəzən isə anadan uşağa və ya qandan keçə bilən bir infeksiyadır. Tarixi mənbələrdə sifilisin izləri yüzilliklər öncəyə gedib çıxır və xəstəlik dövrün tibbinin ən ağır çağırışlarından biri kimi qəbul olunub. Sifilis bəzən “fransız xəstəliyi”, “mavi xəstəlik” kimi adlarla da anılıb.
Sifilis təkcə fiziki sağlamlığa yox, psixoloji və sosial həyatın bütün sahələrinə ciddi təsir edir. İlk dövrlərdə əlamətlərini gizlədə bildiyindən xəstəlik tez-tez aşkarlanmayıb və insanlar bəzən illərlə öz xəstəliklərindən xəbərsiz yaşayıblar. Xəstəlik müxtəlif mərhələlərdə fərqli əlamətlərlə özünü göstərir və vaxtında müalicə edilmədikdə orqanizmin bir çox orqan və sistemlərinə ziyan vurur. Sifilisin ən təhlükəli xüsusiyyətlərindən biri də xroniki və irəliləyən xəstəlik olmasıdır. Müalicə olunmayan sifilis sinir sistemi, ürək-damar sistemi, sümük və dəri kimi həyati vacib orqanlara zədə vura bilər.
Müasir tibbin inkişafı ilə sifilisin erkən mərhələdə aşkarlanması və effektiv müalicəsi mümkün olub. Lakin cəmiyyət arasında maarifləndirmənin yetərsiz olması, qorunmasız cinsi münasibətlərin yayılması və bəzən tibbi nəzarətin olmaması xəstəliyin yayılmasına şərait yaradır. Xüsusilə gənclər və risk qrupları arasında yoluxma halları son illərdə artmaqdadır. Hər bir insanın öz sağlamlığına məsuliyyətlə yanaşması, profilaktika qaydalarına əməl etməsi və mütəmadi tibbi müayinədən keçməsi sifilisin qarşısının alınmasında vacibdir. Sifilisə qarşı əsas silah düzgün maarifləndirmə, erkən diaqnoz və vaxtında müalicədir.
Sifilis xəstəliyinin səbəbləri və yoluxma yolları
Sifilisin əsas törədicisi Treponema pallidum bakteriyasıdır. Yoluxma əsasən qorunmasız cinsi əlaqə zamanı baş verir, lakin qanda, dəridə və ya selikli qişalarda yara olduqda təmas yolu ilə də keçə bilər.
Anadan uşağa keçmə, qan köçürülməsi və ya infeksiyalı tibbi alətlərin istifadəsi də yoluxmanın mümkün yollarındandır. Xəstəlik əsasən yetkin yaşda cinsi aktiv insanlarda rast gəlinir.
Sifilisin mərhələləri və klinik əlamətləri
Sifilis inkişafında dörd əsas mərhələ fərqləndirilir: ilkin, ikincili, gizli və üçüncü mərhələ (gec sifilis). İlkin mərhələdə adətən infeksiya yerində ağrısız yara (şankr) yaranır.
İkincili mərhələdə dəri səpgiləri, limfa düyünlərinin böyüməsi, halsızlıq və bəzən qızdırma müşahidə edilir. Gizli mərhələdə xəstəlik simptomsuz davam edə bilər, üçüncü mərhələ isə orqan və sistemlərin ağır zədələnməsi ilə xarakterizə olunur.
Sifilisin diaqnostikası
Sifilisin aşkarlanmasında klinik əlamətlər və laborator analizlər əsas rol oynayır. Qanda spesifik anticisimlərin aşkar edilməsi, mikroskopik və seroloji testlər diaqnostikanın əsas üsullarıdır.
Erkən diaqnoz xəstəliyin müalicəsində mühüm rol oynayır. Hər kəs şübhəli cinsi təmasdan sonra və ya risk faktorları olduqda mütləq tibbi müayinədən keçməlidir.
Sifilis xəstəliyinin müalicəsi
Sifilis müalicəsində əsas dərman penisilindir. Erkən mərhələdə aparılan müalicə tam sağalma ilə nəticələnə bilər, gecikmiş hallarda isə bəzi fəsadlar qalıcı ola bilər.
Antibiotiklər həkim nəzarəti altında istifadə olunmalıdır. Müalicə müddətində cinsi əlaqədən çəkinmək və bütün partnyorların yoxlanılması vacibdir.
Sifilisin profilaktikası və qarşısının alınması
Sifilisin qarşısını almaq üçün qoruyucu tədbirlər əsasdır. Qoruyucu vasitələrdən (kondom) istifadə, sağlam cinsi münasibət, risk qruplarının mütəmadi müayinəsi profilaktikanın əsas hissəsidir.
Həmçinin, hamilə qadınların mütəmadi olaraq sifilis analizindən keçirilməsi anadan uşağa yoluxma riskini azaldır. Qan köçürülməsi zamanı donorların ciddi yoxlanılması vacibdir.
Sifilisin fəsadları və ağırlaşmaları
Sifilis vaxtında müalicə edilmədikdə ürək-damar sistemi, sinir sistemi, sümük, qaraciyər və göz kimi orqanlarda ciddi fəsadlara səbəb olur. Gecikmiş mərhələdə psixonevroloji pozuntular, iflic, ürək çatışmazlığı və hətta ölüm mümkündür.
Anadan uşağa keçən sifilis uşaqda ağır anadangəlmə qüsurlar və inkişaf ləngiməsi yarada bilər. Sifilis ictimai sağlamlıq üçün ciddi təhlükədir və dövlət səviyyəsində mübarizə tədbirləri görülür.
Sifilis və ictimai sağlamlıq
Sifilis yalnız şəxsi sağlamlıq deyil, həm də cəmiyyət üçün böyük risk daşıyır. Xəstəliyin yayılmasının qarşısını almaq üçün maarifləndirmə, profilaktika və mütəmadi yoxlamalar aparılmalıdır.
Səhiyyə orqanları və ictimai təşkilatların birgə fəaliyyəti ilə sifilisin yayılması xeyli dərəcədə azaldıla bilər. İnsanlar arasında stigma və utancaqlıqdan çıxmaq üçün düzgün informasiya mühüm rol oynayır.
Sifilislə bağlı statistik məlumatlar (Cədvəl)
| İl | Azərbaycanda qeyd olunan hallar | Qlobal yayılma (təsdiq olunan yeni hallarla, illik) |
|---|---|---|
| 2018 | 8200 | 6,3 milyon |
| 2019 | 7900 | 6,2 milyon |
| 2020 | 7700 | 5,7 milyon |
| 2021 | 8600 | 7,1 milyon |
| 2022 | 9100 | 7,4 milyon |
Sifilis insan sağlamlığı üçün təhlükəli və yayılması asan olan infeksion xəstəlikdir. Onun təhlükəli tərəfi, müxtəlif mərhələlərdə fərqli simptomlar verməsi və gizli formada illərlə davam edə bilməsidir. Müasir tibbin imkanları sayəsində erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə xəstəlik tam sağalır. Ancaq maarifləndirmənin zəif olduğu və gigiyena qaydalarına riayət edilməyən cəmiyyətlərdə sifilis hələ də ciddi problem olaraq qalır. Hər bir insan şəxsi gigiyena, sağlam həyat tərzi və mütəmadi tibbi yoxlamalarla özünü və ailəsini bu infeksiyadan qoruya bilər. Qoruyucu tədbirlər və ictimai səviyyədə davamlı təbliğat vacibdir. Xəstəliyin yayılmasının qarşısının alınması üçün hər bir fərdin və cəmiyyətin üzərinə mühüm vəzifə düşür. Sağlam cinsi münasibət, düzgün informasiya və vaxtında həkimə müraciət sifilisdən qorunmanın əsas yollarıdır. Azərbaycan səhiyyəsi bu sahədə davamlı nəzarət və profilaktik tədbirlər həyata keçirir. Sifilis probleminin həlli üçün bütün ictimaiyyət birgə çalışmalıdır.
Ən Çox Verilən Suallar
Sifilis, Treponema pallidum bakteriyası ilə yaranan, əsasən cinsi yolla keçən yoluxucu infeksiyadır. Bakteriya dəri, selikli qişa və ya qanda yaralar vasitəsilə keçir. Yoluxma bəzən anadan uşağa, qan köçürülməsi və ya infeksiyalı alətlərlə də baş verə bilər. Əsasən cinsi aktiv yaşda olan insanlarda rast gəlinir.
İlkin mərhələdə sifilisin əsas əlaməti infeksiya yerində yaranan, ağrısız, sərt yara (şankr)dır. Bu yara adətən 3-4 həftəyə sağalır, ancaq xəstəlik orqanizmdə davam edir. Şankrdan sonra limfa düyünlərinin böyüməsi müşahidə oluna bilər. Əksər hallarda xəstələr ilkin mərhələni fərq etmirlər.
İkinci mərhələdə dəri və selikli qişalarda səpgilər, limfa düyünlərinin böyüməsi, halsızlıq, bəzən qızdırma olur. Əlamətlər bir neçə həftə davam edə bilər və öz-özünə itə bilər. Bu dövrdə xəstəlik daha asan yayılır. Əgər müalicə olunmazsa, xəstəlik gizli və ağır mərhələyə keçir.
Gecikmiş mərhələdə sifilis orqanizmin müxtəlif orqan və sistemlərini zədələyir. Sinir sistemi, ürək-damar sistemi, qaraciyər, göz və sümüklərdə ağır dəyişikliklər yaranır. Psixonevroloji pozuntular, iflic və hətta ölüm riski olur. Üçüncü mərhələ illər sonra ortaya çıxa bilər.
Diaqnostika üçün klinik müayinə və laborator analizlər aparılır. Qanda sifilisə qarşı anticisimlərin yoxlanılması və mikroskopik analiz əsas üsullardır. Müasir testlər xəstəliyin mərhələsini də müəyyən etməyə imkan verir. Erkən diaqnoz sağalmanın əsas şərtidir.
Sifilis əsasən penicillin antibiotiki ilə müalicə olunur. Müalicə müddəti və dozası xəstəliyin mərhələsindən asılıdır. Bütün cinsi partnyorların da yoxlanması və müalicəsi vacibdir. Müalicə dövründə cinsi əlaqədən çəkinmək lazımdır.
Vaxtında müalicə olunmayan sifilis sinir sistemi, ürək, damarlar, sümüklər və digər orqanlara ağır fəsadlar törədə bilər. Anadan uşağa keçən sifilis körpədə ağır inkişaf qüsurlarına səbəb olur. Gecikmiş mərhələdə müalicə çətinləşir və bəzi zədələr qalıcı ola bilər. Buna görə vaxtında həkimə müraciət etmək vacibdir.
Sifilisdən qorunmaq üçün qoruyucu vasitələrdən (kondom) istifadə vacibdir. Sağlam və etibarlı cinsi münasibət, tibbi yoxlamalar və şəxsi gigiyena xəstəliyin qarşısının alınmasında kömək edir. Hamilə qadınların sifilisə görə analiz verməsi vacibdir. Risk qrupları mütəmadi müayinə olunmalıdır.
Sifilis yalnız fərdi sağlamlığa deyil, cəmiyyətin ümumi sağlamlığına ciddi təsir edir. İnfeksiyanın yayılması ictimai təhlükə yaradır və dövlətin profilaktik tədbirləri vacibdir. Maarifləndirmə və ictimai informasiya işləri xəstəliyin yayılmasının qarşısını alır. Sifilis stigma və utanc səbəbi olmamalıdır.
Bəli, sifilis erkən mərhələdə tam sağalır və fəsadlar yaranmır. Müasir antibiotiklər xəstəliyi tamamilə aradan qaldırır. Gecikmiş hallarda bəzi zədələr qalıcı qala bilər. Hər kəs vaxtında həkimə müraciət edərək və müalicəni yarımçıq qoymadan sağlamlığını qoruya bilər.
