Sidik kisəsinin iltihabı mənasını verən sistit tibbdə ən geniş yayılmış uroloji problemlərdən biridir və hər il milyonlarla insanı, xüsusilə qadınları, narahat edir. Bel nahiyəsində ağırlıq, tez-tez, az-az və ağrılı sidiyə getmə kimi stereotipik şikayətlər xəstəliyin ən erkən xəbərdarlıq siqnallarıdır. Statistik məlumatlar göstərir ki, reproduktiv yaşda olan qadınların 25-40 faizi həyatlarında azı bir dəfə kəskin sistit epizodu keçirir, onlardan 30 faizə yaxınında isə təkrarlanan forma inkişaf edir. Sidik kanalının anatomik qısalığı, hormonal flüksasiyalar və cinsi aktivlik infeksiyanın yüksələn yolla sidik kisəsinə çatmasını asanlaşdırır. Bakterioloji analizlər Escherichia coli törədicisini halların 80 faizində aşkarlayır; qalan pay Proteus, Klebsiella, Enterococcus və s. mikrobların, eləcə də viral, göbələk və interstisial faktorların payına düşür. Erkən müalicə edilməyən kəskin proses yuxarı sidik yollarına yayıla, pielonefrit riskini artıraraq hətta sepsisə qədər ağırlaşa bilər. Müasir tibbin təklif etdiyi sürətli testlər, hədəflənmiş antibiotik seçimi və profilaktik strategiyalar sistit üzərində effektiv nəzarət imkanı yaradır. Bununla bərabər, düzgün gigiyena vərdişləri, adekvat maye qəbulu və immun sistemini gücləndirən sağlam həyat tərzi xəstəliyin təkrarlanma ehtimalını əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Sistitin birmənalı olaraq qadın xəstəliyi kimi dəyərləndirilməsi yanlışdır; prostat hiperplaziyası, sidik daşı və kateterizasiya səbəbilə kişilərdə də kliniki əhəmiyyət daşıyır. Çoxsaylı səbəblərin olması tərəfimizdən kompleks yanaşma, fərdi risk profilinin müəyyən edilməsi və cəmiyyətin tibbi savadlılığının artırılmasını tələb edir.
Etiologiya və risk faktorları
Sistit törədicilərinin başında bağırsaq mənşəli Escherichia coli gəlir; bu bakteriya anus-sidik kanalı yaxınlığı səbəbindən qısa bir marşrutla sidik kisəsinə çatır. Cinsi əlaqə, hamiləlik, menopauza dövründə estrogen çatışmazlığı, sidik axınının ləngiməsi və qeyri-kafi gigiyena mikrobların kolonizasiyasına şərait yaradır.
İmmunsupressiv dərmanlar, şəkərli diabet, radioterapiya və sidik kateterindən uzunmüddətli istifadə də risk faktorlarını artırır. Kişilərdə prostat vəzinin böyüməsi residu sidik həcmini çoxaldaraq bakteriya çoxalması üçün qida mənbəyi yaradır. Bu klinik vəziyyətlərdə profilaktik müayinə və hədəflənmiş müdaxilələr qaçılmazdır.
Patogenez və immun cavab
Bakteriya sidik kisəsinin urotel hüceyrələrinə fimbria vasitəsilə yapışarkən iltihab mediatorları – interleykin-6, TNF-alfa – sürətlə yüksəlir. Lokal immun cavabın nəticəsi kimi damar keçiriciliyi artır, leukositlər möhkəm hücum edərək sidikdə piyuriya yaradır.
Süxurlu urotel təbəqəsi normalda glikozaminqlikan örtüyü ilə qorunur; hormonal balans, xüsusilə estrogen azlığı, bu örtüyü zəiflədərək bakterial adherens prosesini asanlaşdırır. Xroniki prosesdə davamlı antigen stimulu mast hüceyrə degranulyasiyası və sinir uclarının həssaslaşması ilə daimi ağrı sindromu formalaşdırır.
Klinik əlamətlər və xəstə şikayətləri
Kəskin sistit sidiyə getmə tezliyinin saatda bir dəfəyə qədər artması, supra-pubik zonada kəsici ağrı və sonda qan qarışıqlı sidiklə manifestasiya edir. Temperatur adətən 37,5 °C-i keçmir; yüksəlirsə, yuxarı sidik yolu infeksiyası ehtimalı düşünülməlidir.
Xroniki sistitdə simptomlar dalğavari gediş göstərir: yüngül disuriya, gecə sidik ifrazı və qarnın aşağısında diskomfort. Emosional stres, soyuqdəymə və ədviyyatlı qidalar remissiyanı pozan klassik tetikdir.
Diaqnostik metodlar
Sidiyin ümumi analizi leukosituriya, eritrosituriya və nitrit testinin müsbətliyini göstərir. Bakterioskopiyada 10⁵ CFU/ml sərhəd göstərici olsa da, tipik simptom fonunda 10³ CFU/ml E. coli də kliniki əhəmiyyət daşıyır.
Ultrasəs böyrək-sidik kisəsi sistemində konkret obstruksiya, daş və qalınlaşma barəsində məlumat verir. Tez-tez təkrarlayan hallarda sistoskopiya interstisial sistit və ya xərçəng şübhəsini inkar etmək üçün icra edilir.
Müalicə strategiyaları
Kəskin qeyri-mürəkkəb sistitdə ilk seçim antibiotiklər trimetoprim-sulfametoksazol, nitrofurantoin, pivmecillinam və ya fosfomisin trometamoldur; sonuncu preparat tək dozada və yüksək pasiyent riayətliliyində effektivdir. Müalicə kursu qadınlarda 3-5, kişilərdə 7 gün qəbul edilir.
Təkrarlayan sistitlərdə bakteriya əkisi və antibiotik həssaslığı analizi əsasında hədəflənmiş rejim seçilir. Yardımçı terapiyada bitki mənşəli uroantiseptiklər, probiotiklər və sidik turşulaşdırıcı preparatlar residiv intervalını uzadır.
Xroniki və interstisial formalar
Xroniki bakterial sistit ildə üçdən çox kəskin epizodla xarakterizə olunur və hər dəfə mikrobioloji sübut tələb edir. Hormon replasman, lokal estrojen kremləri və autogen bakterial peyvəndlər həlledici rol oynaya bilər.
İnterstisial sistitdə bakterioloji kolonizasiya göstərilmir; ağrı sidik kisəsinin divarındakı sinir liflərinin hiperhəssaslaşmasından qaynaqlanır. Pentosan polisulfat, hialuronat instillasiyaları və neuromodulyasiya prosedurları müasir yanaşmaya daxildir.
Hamiləlik dövründə xüsusiyyətlər
Hamilə qadınlarda sidik kisəsi tonusunun azalması və ureterlərin genişlənməsi bakterial kolonizasiyanı asanlaşdırır. Asimptomatik bakteriuriya belə vaxtında müalicə olunmalıdır, çünki vaxtından əvvəl doğuş və düşük riskini 2,5 dəfə artırır.
Təhlükəsiz preparat seçimi məhdud olduğundan nitrofurantoin hamiləliyin ikinci trimestrinədək, amoksisillin-klavulanat isə bütün dövr ərzində istifadə edilə bilər. Fitoçaylara və bol su qəbuluna üstünlük verilməlidir.
Profilaktika və həyat tərzi tövsiyələri
Gündə azı 2 litr su içmək sidik axımını artırır və bakteriyaların mexaniki yolla yuyulmasını təmin edir. Cinsi əlaqədən sonra sidiyə getmək mikrobların sidik kanalında çoxalmasını əngəlləyir.
Yüngül pambıq alt geyimləri, düzgün intim gigiyena və soyuqdan qorunma residiv riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Həkim məsləhəti olmadan antibiotik qəbulu qətiyyən tövsiyə edilmir; bu, rezistent törədici yaradır və müalicəni çətinləşdirir.
| Diaqnostik Alət | Göstərici | Normal Səviyyə | Sistitdə Tipik Dəyişiklik |
|---|---|---|---|
| Sidik leukositləri | 0-5 / HPF | 5-10 dəfə artım | İltihabi cavab |
| Nitrit testi | Mənfi | Müsbət | Gram-mənfi flora göstəricisi |
| Sidik pH | 5,5-6,5 | >7 və ya <5 | Mikrobların metabolizmi |
| C-reaktiv zülal | <5 mg/L | 10-40 mg/L | Kəskin faza reaksiyası |
Müasir tədqiqat istiqamətləri
CRISPR-Cas sistemli bakteriofaqların E. coli fimbria genlərini bloklayaraq yapışmanı əngəlləməsi üzərində klinik sınaqlar aparılır. Süni intellekt alqoritmləri elektron sağlamlıq kartlarından risk profilini modelləşdirərək relaps ehtimalını real vaxtda proqnozlaşdırır.
Vaksinoloji tərəqqi “OM-89” bakterial ekstraktı əsasında oral immunoprofilaktikanı gündəmə gətirib; ilkin nəticələr ildəki kəskin epizod sayını 50 faiz azaldır. Nanohissəcikli gümüş və manuka balı kombinasiyalı kateter örtükləri isə kateterlə əlaqəli infeksiyaların qarşısını alır.
Sistit sidik kisəsinin iltihabı kimi təzahür etsə də, immun sistemi, hormonal balans, anatomiya və həyat tərzinin kəsişməsində formalaşan kompleks patoloji prosesdir. Etioloji spektrin genişliyi diaqnostik yanaşmanın mikrobioloji testlərdən ultrasəs və sistoskopiyaya qədər şaxələnməsini zəruri edir. Müasir antibiotik arsenalı kəskin nəzarəti təmin etsə də, rezistent törədicilərin artması səbəbilə hədəflənmiş terapiya və profilaktik tədbirlər prioritet rol oynayır. Xroniki və interstisial formaların mövcudluğu sistitin yalnız infeksion xəstəlik olmadığını, eyni zamanda uzunmüddətli ağrı sindromu və həyat keyfiyyəti problemi yaratdığını göstərir. Hamiləlik dövründə xəstəliyin vaxtında aşkarlanması ana və döl sağlamlığı üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Gündəlik su balansına, gigiyenaya və immun dəstəyə riayət etmək relapsların qarşısını alan ən sadə, lakin effektiv strategiyadır. Nanotexnologiya, süni intellekt və bakteriofaqlara əsaslanan yeniliklər göstərir ki, yaxın gələcəkdə sistitlə mübarizə daha hədəfyönlü, daha təhlükəsiz və daha sürətli olacaq. Hər bir pasiyent məhz fərdi risk profili, düzgün təlimat və müasir tibbi resurslarla bu yayğın narahatlığı minimuma endirə bilər.
Ən Çox Verilən Suallar
Sistit sidik kisəsi divarının iltihabi prosesidir. Ən çox bakterioloji mənşəli olur və kəskin, xroniki, interstisial formaları var. Əsas simptomlar tez-tez sidiyə getmə, ağrı və sidikdə yanma hissidir. Gecikdirilmiş müalicə yuxarı sidik yollarına yayılma riskini artırır.
Uyğun antibiotik seçilərsə, kəskin sistit 3-5 gün ərzində klinik olaraq sağalır. Laborator markerlərin tam normaya dönməsi isə 1-2 həftə çəkə bilər. Kursu yarımçıq kəsmək qəti qadağandır, çünki residiv riskini artırır. Doktorun yazdığı müddəti tamamlamaq vacibdir.
Qadın sidik kanalı cəmi 4 sm uzunluqdadır, bu isə bakteriyaların kisəyə qısa müddətdə çatmasına şərait yaradır. Hormonal dəyişikliklər glikozaminqlikan qatını zəiflədir. Cinsi aktivlik və kontraseptiv diafraqmalar da risk faktorudur. Gigiyena qaydalarına əməl etmək bu üstünlüyü azalda bilər.
Ən çox prostat böyüməsi sidik axınının ləngiməsinə gətirir və bakteriyalar üçün rezervoar yaradır. Sidik daşı, kateter və uretroprostatik infeksiyalar da rol oynayır. Kişilərdə sistit adətən ağır və uzunmüddətli olur. İxtisaslı uroloji müayinə şərtdir.
Bol su içmək, tez-tez sidiyə getmək, kofein və spirt kimi qıcıqlandırıcı içkiləri azaltmaq faydalıdır. Zoğal ekstraktı bakteriyanın yapışma qabiliyyətini zəiflədə bilər. Lakin yüksək hərarət və qanlı sidik varsa, dərhal həkimə müraciət olunmalıdır. Özbaşına antibiotik qəbulu tövsiyə edilmir.
Cinsi əlaqədən dərhal sonra sidiyə getmək, gündəlik ən azı 2 litr su içmək, pambıq alt paltarı geyinmək relaps riskini azaldır. Həkim lazım bilsə, aşağı dozalı uzunmüddətli antibiotik və ya bakterial peyvənd təyin edə bilər. Lokal estrogen kremləri menopauza dövründə qoruyucu rol oynayır. Probiyotik istifadəsi də müsbət təsir göstərir.
Əgər vaxtında aşkar edilərsə, uyğun, təhlükəsiz antibiotiklərlə müalicə edilə bilər və risk minimaldır. Müalicə edilməyən bakteriuriya isə vaxtından əvvəl doğuşa və az-çəkili körpəyə səbəb ola bilər. Hamilələrdə sidik analizi hər trimestrdə mütləq yoxlanmalıdır. Bol maye qəbuluna diqqət yetirmək vacibdir.
Dərman kursunu yarımçıq saxlamaq və həkim təyinatı olmadan antibiotik qəbul etmək bakteriyalarda rezistent genlərin seçilməsinə səbəb olur. Bu mikroblar gələcəkdə daha güclü dərman tələb edir. Profilaktik, yəni gərəksiz antibiotik istifadəsi də problemi ağırlaşdırır. Hədəflənmiş, analiz nəticəsinə uyğun preskripsiya əsas prinsipdir.
Bu, sidik kisəsində xroniki ağrı və tez-tez sidiyə getmə ilə səciyyələnən, lakin bakterioloji sübutu olmayan vəziyyətdir. Patogenezdə sinir liflərinin həssaslaşması və mast hüceyrə aktivliyi önəmlidir. Müalicəsi çətin olub, dərman, diet və fizioterapiyanın kombinasiyasını tələb edir. Sitoskopiyada Hunner yaraları tipik tapıntıdır.
Sitrus meyvələri, kəskin ədviyyat, kafein, spirt və qazlı içkilər sidik kisəsi divarını qıcıqlandıraraq simptomları artırır. Bol su, biyan kökü, zoğal, kəklikotu çayları və natrium aşağı, kalium balanslı qidalar tövsiyə olunur. Şəkər miqdarını azaltmaq bakteriya qidalanmasını da məhdudlaşdırır. Tarazlı pəhriz immun sistemini gücləndirir və relaps riskini azaldır.
