Tibbi praktikada istifadə olunan alətlər arasında elələri var ki, onların görünüşü sadə olsa da, həyat qurtaran rolu danılmazdır. Belə alətlərdən biri də “şpiris”dir. Gündəlik olaraq poliklinikalarda, xəstəxanalarda, evdə tibbi qulluqda, hətta baytarlıq sahəsində belə rast gəlinən şpiris, dərmanların dəqiq və steril şəkildə bədənə yeridilməsi üçün əsas vasitələrdən biridir. Onun köməyi ilə həm dərman yeridilir, həm də bəzən qan və ya digər mayelər çəkilir. Şpiris, sadəcə bir alət deyil, tibb sahəsində təhlükəsiz, dəqiq və steril prosedurların təminatçısıdır. İlk baxışdan çox sadə bir mexanizmə sahib kimi görünsə də, şpirisin quruluşu, funksiyası və istifadə sahələri kifayət qədər dərin və əhəmiyyətlidir. Tibb sahəsində düzgün istifadəsi, xəstəliklərin müalicəsində uğur şansını artırır.
Şpirisin mənşəyi və tarixi inkişafı
Şpiris qədim dövrlərdən bəri istifadə olunan vasitələrin müasir formasına çevrilmişdir. Onun ilkin variantları hələ eramızdan əvvəlki dövrlərdə istifadə olunurdu. Lakin bu gün tanıdığımız formaya yaxın olan şpiris ilk dəfə 19-cu əsrdə ixtira edilmişdir. 1853-cü ildə fransız cərrah Charles Pravaz və şotland həkim Alexander Wood tərəfindən müasir şpirisin əsas forması hazırlanmışdır. O dövrdə əsas məqsəd dərmanları birbaşa damar sisteminə yeritmək olmuşdur. Daha sonra bu alət texnoloji cəhətdən təkmilləşdirilərək günümüzdə istifadə olunan bir çox növünü yaratmağa imkan verdi.
Şpirisin quruluşu
Şpiris silindrik formalı, şəffaf plastik və ya şüşədən hazırlanmış bir gövdədən ibarətdir. Onun əsas hissələri aşağıdakılardır:
- Silindr (gövdə): Mayenin yerləşdiyi şəffaf hissədir. Üzərində ml-lə ölçü cizgiləri olur.
- Porşen (itələyici hissə): Şpirisin içindəki mayeni hərəkətə gətirən hissədir. Porşen geriyə çəkildikdə maye daxil olur, irəli itələndikdə isə maye iynədən çıxır.
- İynə: Uca yerləşir və dəriyə, damara daxil olmaq üçün istifadə olunur. Çox vaxt metal materialdan hazırlanır və steril olur.
- İynə qapağı: İstifadə edilməzdən əvvəl sterilliyi qorumaq üçün iynənin üzərinə keçirilir.
- Flanş: Şpirisi barmaqla idarə etmək üçün kənar çıxıntılar.
Bəzi şpirislər iynəsiz istehsal olunur və yalnız maye doldurmaq üçün istifadə olunur (məsələn, oral şpirislər).
Şpirisin növləri
Şpirislər fərqli məqsədlərə uyğun olaraq müxtəlif ölçü və dizaynda hazırlanır. Aşağıda ən geniş yayılmış şpiris növləri qeyd olunub:
Adi iynəli şpiris
Ən çox istifadə olunan və iynəsi dəyişilə bilən formadadır. 1 ml-dən 50 ml-ə qədər ölçülərdə olur. Müxtəlif tibbi prosedurlar üçün istifadə olunur.
İnsulin şpirisi
Diabet xəstələri üçün xüsusi olaraq hazırlanır. Ölçüsü çox kiçikdir və incə iynəyə malikdir. 0.3 ml, 0.5 ml və 1 ml variantları var.
İğnəsiz şpiris
Müasir texnologiyaya əsaslanan bu model dərmanı dəri altına təzyiqlə ötürür. Uşaqlar və iynədən qorxan insanlar üçün nəzərdə tutulub.
Avtomatik şpiris
İçərisində təzyiq mexanizmi olur. Dərmanın birdəfəyə tam yeridilməsi üçün hazırlanıb. Vaksinlərdə və təcili tibbi müdaxilələrdə istifadə olunur.
Şüşə şpiris
Əvvəllər daha çox istifadə olunurdu. Hazırda daha çox laboratoriyalarda və xüsusi hallarda rast gəlinir. Sterilizasiya üçün dəfələrlə istifadə edilə bilər.
Oral şpiris
Uşaq dərmanlarının və ya maye qidaların ağız yolu ilə verilməsi üçün istifadə olunur. İynəsizdir və təhlükəsizdir.
İstifadə sahələri
Şpirisin tətbiq sahələri çox genişdir. Tibb sahəsində olduğu kimi, baytarlıq, stomatologiya, laboratoriya və hətta evdə qulluq sahələrində də istifadə olunur.
Tibb sahəsində
- Damar içi (IV) dərman yeridilməsi
- Əzələ içi (IM) iynələr
- Dəri altı (SC) inyeksiyalar
- Qan nümunələrinin götürülməsi
- Maye və ya serum verilməsi
Baytarlıqda
Heyvanlara dərman yeritmək, peyvəndlər vurmaq və qan almaq üçün şpirisdən istifadə edilir.
Laboratoriyalarda
Maye nümunələrinin dəqiq miqdarda götürülməsi və ötürülməsi üçün istifadə olunur. Bu, analitik dəqiqliyi təmin edir.
Evdə tibbi qulluqda
Xroniki xəstəliyi olan şəxslər ev şəraitində insulin və ya vitamin inyeksiyası etmək üçün şpirisdən istifadə edirlər.
Təhlükəsizlik və gigiyena qaydaları
Şpirislə işləyərkən gigiyenik qaydalara ciddi əməl olunmalıdır. Əks halda infeksiya riski artır. Əsas qaydalar bunlardır:
- Steril olmalıdır: Şpiris istifadə olunmamışdan əvvəl tam steril vəziyyətdə olmalıdır.
- Birdəfəlikdir: Ən çox istifadə olunan plastik şpirislər yalnız bir dəfə istifadə üçün nəzərdə tutulub.
- İynə dəyişdirilməlidir: İstifadə etdikdən sonra iynə çıxarılıb xüsusi təhlükəli tullantı qutularında atılmalıdır.
- Əl gigiyenası: Şpiris istifadə edilməzdən əvvəl əllər sabunla yuyulmalı və ya antiseptiklə dezinfeksiya olunmalıdır.
- Yaxşı saxlanmalıdır: İstifadədən əvvəl və sonra şpiris quru və təmiz yerdə saxlanılmalıdır.
Uşaqlarda və yaşlılarda şpiris istifadəsinin xüsusiyyətləri
Uşaqlar və yaşlılar xüsusi həssas qrup hesab olunduğundan, onlara şpiris tətbiq edilərkən daha çox diqqət tələb olunur.
- Uşaqlarda – incə və kiçik iynəli şpirislər seçilməlidir. Uşaq həyəcanlanmamalı, iynə vurulmadan əvvəl izah verilməlidir.
- Yaşlılarda – dəri incə və zəif olduğuna görə iynənin dərinliyi diqqətlə tənzimlənməlidir. Əlavə olaraq, dərman dozası dəqiq hesablanmalıdır.
Müasir texnologiyada şpirisin rolu
Son illərdə texnoloji yeniliklər nəticəsində şpirislər daha təhlükəsiz və effektiv hala gətirilmişdir. Bəzi yeni modellər aşağıdakı üstünlüklərə malikdir:
- Avtomatik geri çəkilən iynələr: İstifadədən sonra iynə avtomatik şəkildə geri çəkilir və təkrar istifadənin qarşısı alınır.
- Smart şpirislər: Dərman dozasını avtomatik ölçür və səhv inyeksiyaların qarşısını alır.
- Əl titrəməsinə qarşı dizayn edilmiş porşenlər: Yaşlı və ya əl əzələsi zəif olan şəxslər üçün xüsusi hazırlanmışdır.
Azərbaycan bazarında mövcud olan şpiris növləri
Hazırda Azərbaycanda bir çox ölkənin istehsalı olan şpirislər mövcuddur. Onlar əsasən aşağıdakı ölkələrdən idxal edilir:
- Türkiyə
- Çin
- Hindistan
- Almaniya
- Rusiya
Ən çox satılan ölçülər 2 ml, 5 ml və 10 ml-dir. Apteklərdə, tibbi avadanlıq dükanlarında və bəzi onlayn platformalarda əldə etmək mümkündür.
Qiymət və əlçatanlıq
Şpirislərin qiyməti onların ölçüsünə, iynənin qalınlığına, istehsalçı ölkəyə və keyfiyyətinə görə dəyişir. Aşağıda Azərbaycanda ən çox satılan şpiris növlərinin ortalama qiymətlərini göstərən bir cədvəl verilir:
| Şpiris növü | Ölçü | Qiymət (AZN) |
|---|---|---|
| Adi plastik şpiris | 2 ml | 0.20–0.30 |
| Adi plastik şpiris | 5 ml | 0.30–0.50 |
| İnsulin şpirisi | 1 ml | 0.40–0.60 |
| İğnəsiz şpiris | – | 10–20 |
| Avtomatik şpiris | – | 15–30 |
Şpiris sadə görünən, lakin funksional baxımdan tibbdə əvəzolunmaz bir alətdir. Dərmanların düzgün, steril və effektiv yeridilməsini təmin etməklə yanaşı, xəstə və həkim arasında təhlükəsizliyi qoruyur. Onun fərqli növləri müxtəlif tibbi ehtiyaclara cavab verir. Gigiyena qaydalarına riayət olunaraq istifadə edildikdə, şpiris tibbin ən böyük köməkçilərindən birinə çevrilir. Texnologiyanın inkişafı ilə daha funksional və təhlükəsiz şpiris modelləri meydana çıxmaqda davam edir. Tibbin inkişafı ilə paralel olaraq, bu alətin də əhəmiyyəti getdikcə artır və gələcəkdə də həyatımızda mühüm yer tutacağı dəqiqdir.
Ən Çox Verilən Suallar
Şpiris iynə və porşen vasitəsilə maye dərmanların və ya digər maddələrin bədənə yeridilməsi və ya çıxarılması üçün istifadə olunan tibbi vasitədir. Adətən steril şəraitdə və bir dəfəlik istifadə üçün nəzərdə tutulur.
Şpiris silindr (şəffaf gövdə), porşen (itələyici hissə), iynə, iynə qapağı və flanş (barmaq tutacağı) hissələrindən ibarətdir.
Şpiris damar içi, əzələ içi və dəri altı inyeksiyalarda, qan nümunələrinin götürülməsində, oral dərmanların verilməsində və vaksin vurulmasında geniş istifadə olunur.
Ən çox rast gəlinən növlər: adi iynəli şpiris, insulin şpirisi, iğnəsiz şpiris, avtomatik şpiris, şüşə şpiris və oral (iynəsiz) şpirisdir.
Şpirislər 0.3 ml-dən başlayaraq 50 ml və daha böyük ölçülərdə olur. Ən çox istifadə olunan ölçülər 2 ml, 5 ml və 10 ml-dir.
Bəli, müasir tibbi təcrübədə istifadə olunan plastik şpirislər steril və birdəfəlikdir. Şüşə şpirislər isə bəzən sterilizasiya olunaraq təkrar istifadə edilir.
Uşaqlarda daha incə və az miqdarda dərman vurmaq üçün nəzərdə tutulmuş kiçik ölçülü, incə iynəli və ya iynəsiz şpirislər istifadə olunur.
Qiymət ölçüsünə və növünə görə dəyişir. 2 ml şpiris təxminən 0.20–0.30 AZN, insulin şpirisi 0.40–0.60 AZN, avtomatik və iğnəsiz modellər isə 10–30 AZN aralığında dəyişə bilər.
Əllər yuyulmalı, şpiris steril və istifadədən əvvəl açılmamış olmalıdır. İynə istifadə olunduqdan sonra dərhal atılmalı və təkrar istifadə edilməməlidir.
Ən çox satılanlar adi iynəli şpiris (2 ml və 5 ml), insulin şpirisi və oral şpirislərdir. Onlar əsasən Türkiyə, Çin və Hindistan istehsalıdır.
